Từ “á quân” tụt xuống hạng 18 thế giới và thua kém cả quốc gia ĐNA, chuyện gì đang diễn ra với ngành công nghiệp ô tô Anh?

Theo thông tin từ The Economist, ngày 17/1/2023 vừa qua, dự án cột mốc của ngành xe điện Anh chính là hãng phát triển ắc quy xe điện BritishVolt đã tuyên bố vỡ nợ, rơi vào diện bị các cơ quan chức năng tiếp quản. Thông tin này là một cú sốc lớn cho cả ngành xe hơi và ngành ô tô điện tại Anh. 

Tuy nhiên, theo nhận định của tờ The Economist, ngành xe hơi của Anh từng nổi tiếng thế giới một thời đã trở thành một chú “sư tử già” bị rớt lại phía sau. Đồng thời, sự đổ vỡ của BritishVolt là một điều đã được tiên đoán trước. Nhớ lại thập niên 1950, nền công nghiệp Anh đã cho ra đời lượng ô tô nhiều hơn bất kỳ nơi nào ngoại trừ Mỹ. Thậm chí, Anh còn được coi là khởi nguyên của giải đua xe Công thức 1 (F1) trong bối cảnh giải đấu đầu tiên đã được tổ chức ở Silverstone.

Thế nhưng từ thập niên 1970 trở đi, ngành xe hơi của Anh bắt đầu tụt hậu. Năm 2016, Anh vẫn cho ra thị trường khoảng 1,7 triệu chiếc xe. Từ khi đại dịch Covid-19 bùng nổ, cộng thêm Brexit cùng sự bùng nổ của ngành xe điện, nền công nghiệp ô tô Anh càng tụt dốc không phanh. Nếu tính cả năm 2022, Anh chỉ sản xuất được tổng cộng 770.000 ô tô, từ vị trí thứ 13 trong top những quốc gia sản xuất nhiều xe hơi nhất thế giới năm 2016 xuống vị trí thứ 18, xếp sau cả Indonesia (14) hay Thái Lan (10).

Nền kinh tế dần mất đi sức hút

Dù là một nước công nghiệp nổi tiếng tại “lục địa già”, nền kinh tế Anh đang dần mất đi sức hút với những nhà sản xuất xe hơi. Tháng 10/2022, tập đoàn BMW tuyên bố những phiên bản xe điện của mình sẽ được sản xuất tại Trung Quốc, còn nhà máy tại Oxford, Anh sẽ chỉ sản xuất dòng ô tô chạy xăng truyền thống. Điều đáng nói, dòng ô tô chạy xăng sẽ bị BMW dần loại bỏ hoàn toàn trong tương lai.

Không lâu sau, startup sản xuất xe van điện Arrival cũng thông báo về việc chuyển phần lớn hoạt động sản xuất từ Anh sang North Carolina-Mỹ. Theo nhận định của The Economist, ngành sản xuất xe hơi đang tuyển dụng trực tiếp 182.000 lao động Anh, đồng thời đóng góp 67 tỷ Bảng, tương đương 83 tỷ USD cho nền kinh tế nước này trong năm 2021.

Thế nhưng, việc toàn cầu hóa ngành sản xuất xe hơi và Anh rời EU cùng với năng suất yếu kém trong việc chuyển đổi xe điện đã khiến cho nền công nghiệp ô tô của nước này lao dốc. Thực tế cũng cho thấy, xu thế toàn cầu hóa ngành sản xuất xe hơi lúc đầu rất có lợi cho nền kinh tế Anh. Thời điểm đó, những ông lớn Nhật Bản như Toyota, Nissan đã mở các nhà máy tại địa phương và nhiều công ty nước ngoài cũng đổ vốn đầu tư cho các thương hiệu ô tô Anh.

Nước này có nhiều lợi thế, điển hình như năng lực kỹ thuật cao, luật lao động linh hoạt và là một thành viên của EU đã trở thành một điểm thu hút lớn của những nhà sản xuất ô tô thời điểm đó. Khi ấy, có đến 80% xe hơi sản xuất ở Anh được xuất khẩu ra nước ngoài và một nửa trong số này đến thị trường châu  u. Tuy nhiên, vấn đề toàn cầu hóa cũng mang lại cho Anh nhiều rắc rối. Sự xung đột lợi ích giữa lao động bản địa và nước ngoài và tư tưởng bảo thủ dần khiến các doanh nghiệp quốc tế từ bỏ thị trường này để dịch chuyển sang những nơi khác có vị trí hơn. Tiêu biểu nhất trong số này phải kể đến Brexit.

Năm 2021, hãng Honda đóng cửa nhà máy sản xuất tại Swindon-Anh, lý do được đưa ra là quyết định rời EU của nước này đã gây ảnh hưởng tiêu cực. Brexit đã khiến cho các thủ tục giấy tờ và hồ sơ sản xuất xe hơi, linh kiện đi kèm để xuất khẩu trở nên phức tạp hơn rất nhiều. Cộng thêm việc Brexit hạn chế lao động nhập cư càng khiến Anh rơi vào tình cảnh lao đao vì thiếu nhân lực. Sau đó, chi phí công nhân tăng cao, lạm phát kỷ lục cùng giá năng lượng tăng mạnh làm cho tình hình càng thêm tồi tệ, đặc biệt với nền công nghiệp xe hơi của Anh. 

Dù nổi tiếng về kỹ thuật và thương hiệu lâu đời, những yếu điểm của Anh vẫn khiến nhiều hãng xe hơi đổi ý trong bối cảnh ngành ô tô toàn cầu đang đứng trước cuộc cách mạng toàn diện về xe điện như thời điểm hiện tại. 

Hàng loạt yếu tố tác động tiêu cực

Với những ông lớn muốn sản xuất xe điện tại Anh, họ hầu hết đều gặp phải vấn đề cực lớn đến từ nguồn cung ắc quy. Theo nghiên cứu từ Viện Faraday Institution, quy mô sản xuất lượng ắc quy quá nhỏ như hiện tại là nguyên nhân khiến ngành xe điện Anh khó có thể phát triển. Chưa kể, việc nhập khẩu ắc quy cũng chỉ là một lựa chọn bất đắc dĩ, bởi nó còn liên quan đến chi phí, chuỗi cung ứng và thời gian vận chuyển. 

Dù Anh có lợi thế về năng lượng gió ở vùng Biển Bắc (North Sea), thế nhưng nền kinh tế nước này đã quá chậm chân trong mảng xe điện. Hiện nay, “lục địa già” đã có khoảng hơn 40 nhà máy sản xuất ắc quy cỡ lớn đang vận hành hoặc là sẽ đưa vào hoạt động. Đáng chú ý, đây đều là những dự án của các startup hoặc các tập đoàn lớn đến từ Trung Quốc, Hàn Quốc và Nhật Bản. Thế nhưng tại Anh chỉ có một nhà máy ắc quy cỡ lớn duy nhất tại Sunderland do Nissan đầu tư.

Hiện tại, thương hiệu Jaguar Land Rover từng được Tata (Ấn Độ) mua lại vào năm 2008 đang đàm phán với chính phủ để xây dựng một nhà máy ắc quy cỡ lớn, nhưng thỏa thuận này đã bị bỏ ngỏ trước những thách thức từ Brexit. Toyota dù có nhà máy ở Derbyshine và Wales (Anh) nhưng tập đoàn này còn có 6 nhà máy khác tại châu Âu với nhiều lợi thế hơn. Ngay cả khi chính phủ Anh đầu tư cho những startup xây nhà máy ắc quy, liệu những hãng xe điện còn dám chấp nhận sử dụng những sản phẩm không có tên tuổi này?

Theo một báo cáo của IHS Markit, những khoản hỗ trợ phát triển ô tô điện của chính phủ Pháp, Đức, Tây Ban Nha cùng với Italy mang đến nhiều hiệu quả ấn tượng bởi đây vẫn đang là thị trường sản xuất xe hơi vô cùng hấp dẫn của nhiều tập đoàn quốc tế. Tại Mỹ, những khoản kích thích lên đến hàng nghìn tỷ USD cũng khiến nhiều hãng xe điện yêu thích và lựa chọn thị trường này.

Ở Anh thì khác. Những khoản hỗ trợ của chính phủ nước này chỉ chủ yếu tập trung vào khu vực trung tâm đất nước mà lại bỏ qua rất nhiều vùng ven. Vì thế, nhiều nhà máy sản xuất xe hơi gặp nhiều khó khăn trong việc tiếp cận các chính sách ưu đãi. Kinh khủng hơn, thời gian để cho ngành công nghiệp xe hơi Anh thay đổi để tránh tình trạng tiếp tục lao dốc đã không còn nhiều. Phía EU cho biết, họ sẽ ngừng bán xe xăng truyền thống kể từ năm 2035, còn tại Anh là từ 2030.  

Những thỏa thuận từ Brexit cho thấy, ô tô nhập khẩu từ Anh vào EU tính từ năm 2027 sẽ phải có 55% tổng giá trị linh kiện được sản xuất tại 1 trong 2 thị trường này, nếu không chúng sẽ phải chịu khoản thuế lên đến 10%. Điều đáng nói, với sức hút từ các đội đua xe công thức 1 cùng với những thương hiệu nổi tiếng thế giới như Rolls Royce, Bentley hay Aston Martin, nền công nghiệp sản xuất xe hơi tại Anh vẫn còn nhiều lực đẩy để tồn tại.

Tuy nhiên, trong bối cảnh hàng loạt các hãng xe đang học tập Honda để tiến hành dịch chuyển nhà máy sang nơi khác nhằm thu về nhiều lợi thế hơn, ngành công nghiệp ô tô từng đáng tự hào của Anh có lẽ sẽ dần dần mai một theo thời gian.