Tác phẩm văn học là gì? Những điều đặc trưng cơ bản nhất cần có của tác phẩm văn học

Định nghĩa về tác phẩm văn học 

Một tác phẩm văn học được định nghĩa là một công trình nghệ thuật được tạo nên bằng ngôn từ, đây là kết quả của việc hoạt động lao động nghệ thuật của một cá nhân hoặc một tập thể các nhà văn. Đây là một đơn vị độc lập cơ bản nằm trong đời sống hệ thống văn học. 

Tác phẩm văn học có thể được tồn tại dưới nhiều hình thức khác nhau, ví dụ như ngôn bản truyền miệng hoặc là các hình thức văn bản nghệ thuật (được ghi lại lưu giữ lại bằng văn tự); các tác phẩm có thể được viết bằng văn vần, thơ hoặc văn xuôi: và bao giờ cũng sẽ thuộc vào một loại văn học nào đó (trữ tình, tự sự, tùy bút, tản văn, kịch), hoặc là một thể loại văn học nhất định (tình cảm, trinh thám,lịch sử…).

Độ dài của một tác phẩm văn học cũng rất khác nhau, có thể chỉ là từ một câu (tục ngữ, câu ca dao, danh ngôn, cách ngôn, đề từ,…) cho đến độ dài là hàng ngàn vạn câu (sử thi, truyện dài nhiều kỳ, tiểu thuyết nhiều tập,…).

Mỗi một tác phẩm văn học đều là một hệ thống rất phức tạp bao gồm hàng loạt những yếu tố thuộc vào các bình diện khác nhau (chủ đề, đề tài, hệ tư tưởng, ngôn ngữ, kết cấu, văn phong, hình tượng, nhân vật, ý nghĩa ẩn, cốt truyện…).

Ở trong những sáng tác văn học có giá trị lớn, sự kết hợp hài hòa và tác động lẫn nhau giữa những yếu tố kể trên sẽ khiến cho tác phẩm văn học trở thành một chỉnh thể nghệ thuật vô cùng hấp dẫn, mang tính thống nhất đan xen chặt chẽ giữa nội dung thẩm mĩ và hình thức nghệ thuật.

Xét về mặt nội dung, các tác phẩm văn học phác họa hình ảnh cuộc sống, tạo nên bức tranh đa chiều về hoạt động của con người, đồ vật, các loài động vật, cảnh sắc thiên nhiên…

Thông qua tác phẩm văn học, các tác giả có thể thoải mái bộc lộ những ý tưởng sáng tạo, tâm tư, tình cảm, triết lý, tư tưởng, thể hiện thái độ cá nhân với những điều bất bình xảy ra trong cuộc sống.

Nhân vật chính trong một tác phẩm văn học không bắt buộc phải là một con người mà có thể là động vật, đồ vật, một giống loài giả tưởng…để phản ánh hình ảnh cuộc sống với những niềm vui, nỗi buồn và cả những điều bất công, không tốt đẹp.

Các chủ đề xuất hiện trong tác phẩm văn học có thể không phải là thực tế mà là những câu chuyện hư cấu như truyện cổ tích, truyện thần thoại, viễn tưởng…Trong một tác phẩm văn học ta có thể bắt gặp những tình tiết thú vị mà bạn chưa từng thấy trong cuộc sống thực.

Đặc trưng riêng của một tác phẩm văn học

Tác phẩm văn học có đặc trưng là sử dụng nghệ thuật ngôn từ, đây là yếu tố dùng để phân biệt với những bộ môn nghệ thuật khác. Những điều mà người đọc cảm nhận được ở một tác phẩm nghệ thuật không chỉ là những con chữ khô khan, vô cảm thuật lại diễn biến thực trong cuộc sống. Điều mà độc giả cần là những cảm xúc, tình cảm khơi gợi lên từ sâu trong tâm hồn.

Viết về những hiện thực trong đời sống, phản ánh hiện thực xã hội không quá khó nhưng để được gọi là một tác phẩm văn học hoàn toàn không đơn giản. Một bài báo, một cuốn hồi ký tuy viết về hiện thực cuộc sống sẽ không được gọi một tác phẩm văn học. Đặc trưng của văn học bắt buộc sẽ phải chứa những yếu tố nghệ thuật.

Đặc trưng văn học sẽ được thể hiện cụ thể qua ngôn ngữ văn học và ngôn ngữ văn học có sự khác biệt với nhờ những đặc điểm sau:

• Ngôn ngữ có tính chất hàm súc và đa nghĩa, cô đọng, không cần phải trình bày, diễn đạt lan man mà vẫn ẩn chứa nhiều ý nghĩa cần truyền đạt.
• Ngôn ngữ có thể diễn tả đúng chính xác cái hồn và cái thần của những chủ thể, nhân vật trong tác phẩm văn học.
• Ngôn ngữ văn học sở hữu tính biểu cảm. Ngôn ngữ là công cụ liên kết những nội dung trong một câu chuyện. Sự biểu cảm của ngôn ngữ giúp cho nhà văn có thể thể hiện được tính cách, suy nghĩ, hành động của nhân vật trong từng hoàn cảnh khác nhau. Đó có thể là nỗi lòng của nhân vật, cử chỉ, nước mắt hay nụ cười của họ…
• Ngôn ngữ văn học có tính hình tượng, giúp độc giả có thể mường tượng những hình ảnh tồn tại trong tác phẩm, tái hiện sự vận động, trạng thái của con người, loài vật, cảnh vật trong thế giới mà tác phẩm đề cập.

Trong các tác phẩm văn xuôi thì đa phần ngôn ngữ được sử dụng sẽ là những từ ngữ rất gần gũi, quen thuộc với con người để độc giả dễ cảm nhận. Đặc biệt là những tác phẩm lấy chủ đề là đời sống, xã hội thì ngôn từ toàn dân sẽ được sử dụng rất phổ biến.

Tác giả cũng sẽ hạn chế tối đa việc sử dụng ngôn ngữ văn nói vào trong các tác phẩm văn học. Tuy nhiên cũng không nên áp dụng quá nhiều ngôn ngữ bóng bẩy, hoa mỹ vào tác phẩm văn xuôi khiến người đọc khó cảm nhận.

Đánh giá thế nào một tác phẩm văn học hay cần yếu tố gì?

Một tác phẩm văn học có hay hay không sẽ được đánh giá dựa vào nội dung, cách người đọc cảm nhận và sự phổ biến trên diễn đàn văn học của tác phẩm đó. Ngoài ra một tác phẩm hay cũng phải được đánh giá dựa trên quan điểm cuộc sống, cách nhà văn truyền đạt tâm tư tình cảm, quan điểm về đời sống xã hội.

Nói chung, việc đánh giá thế nào là một tác phẩm hay sẽ tùy vào cảm nhận của từng người đọc. Có nhiều tác phẩm gây ra sự tranh cãi mạnh mẽ, nhiều người cho rằng đó là tác phẩm hay nhưng có số khác lại cho rằng chúng không giá trị văn học gì. 

Thực chất, việc đánh giá một tác phẩm văn học hay hoặc không sẽ dựa vào cảm nhận riêng biệt của từng người đọc. Thế nên người khác bảo hay không có nghĩa là đối với bạn cũng sẽ là hay.

Các yếu tố chung để đánh giá một tác phẩm văn học hay sẽ phải dựa vào những yếu tố như sau: nội dung, vấn đề, chủ đề, cách sử dụng ngôn từ, cách sử dụng thủ pháp nghệ thuật, ứng dụng ngữ pháp, cách xây dựng hình tượng nhân vật, bối cảnh câu chuyện, ý tưởng sáng tạo, cách hành văn…

Đây thường sẽ là những điều bắt buộc để có thể đánh giá chất lượng của một tác phẩm.

Mỗi một nhà văn khi bắt đầu viết nên tác phẩm của mình đều đặt ra mục tiêu tìm chỗ đứng cho “con cưng” của mình trong lòng độc giả, chịu trách nhiệm nuôi dưỡng nguồn sống cho tác phẩm.

Một tác phẩm được viết ra bởi một nhà văn tâm huyết sẽ mang đến cho độc giả những cảm nhận vô cùng phong phú. Một khi tác phẩm được xuất bản thì chúng đều có những giá trị nhất định, đáng để đọc.

Những thuật ngữ được sử dụng trong tác phẩm văn học

Trong lĩnh vực văn học có những thuật ngữ riêng biệt, ví dụ như:

• Văn bản văn học là một loại hình sáng tác được ghi chép, thể hiện dưới dạng văn bản hoặc các bài viết có tính nghệ thuật.
• Sáng tạo văn học là việc thể hiện những sự khác biệt, những điều mới mẻ, thú vị trong một tác phẩm, tránh sự trùng lặp với những tác phẩm khác.
• Hình tượng văn học: đây là những nét đặc trưng của một tác phẩm văn học kết hợp chặt chẽ với các thủ pháp nghệ thuật để thể hiện nên hình ảnh của sự việc, cuộc sống, Một số hình tượng văn học nổi tiếng trong văn học Việt Nam như Lão Hạc, Chí Phèo, Thị Nở…

Những tác phẩm văn học Việt Nam kinh điển và nổi tiếng

Trong nền văn học nghệ thuật Việt Nam có rất nhiều tác phẩm văn học được đánh giá cao khi phản ánh những vấn đề hiện thực xã hội nhức nhối như:

Tác phẩm Tắt đèn của nhà văn Ngô Tất Tố

Tắt đèn được đánh giá là tác phẩm văn học thành công nhất của nhà văn Ngô Tất Tố. Nhân vật chính của tác phẩm là chị Dậu – một đại diện tiêu biểu cho vẻ đẹp tâm hồn của phụ nữ Việt Nam vào thời điểm lúc bấy giờ.

Vì bảo vệ cho gia đình mình, chị Dậu sẵn sàng làm mọi việc trong khả năng, hi sinh tất cả, dù gặp phải những biến cố to lớn trong cuộc đời nhưng với ý chí vững vàng, kiên cường, chị vẫn giữ được bản chất tốt đẹp, nhân cách ngời sáng dưới sự áp bức bóc lột của xã hội nửa thực dân nửa phong kiến.

Cuộc đời chị Dậu đã được nhà văn Ngô Tất Tố khắc họa nên bằng những nét bi thương, đau đớn nhất và cùng cực nhất. Tác phẩm Tắt đèn đã biểu đạt được những ý nghĩa vô cùng sâu xa của một giai đoạn lịch sử, đồng thời nói lên một tiếng nói vô cùng nhân văn. 

Tác phẩm Chí Phèo - Nhà văn Nam Cao

Chí Phèo là một trong những tác phẩm truyện ngắn nổi tiếng nhất của nhà văn Nam Cao được viết vào thời điểm tháng 2 năm 1941. Đây là tác phẩm văn học Việt Nam vô cùng xuất sắc, thể hiện trọn vẹn nghệ thuật viết truyện cực kỳ độc đáo của nhà văn Nam Cao. 

Tác phẩm thể hiện tấn bi kịch đau đớn của một người nông dân nghèo tử tế đã bị tha hóa trong bối cảnh xã hội đen tối. Chí Phèo cũng là tên của nhân vật chính trong truyện. Cái kết truyện đã khiến cho người đọc phải day dứt, suy ngẫm và thương thay cho cuộc đời vô cùng nghiệt ngã của Chí Phèo khi ước mơ tốt đẹp của nhân vật chính không thành hiện thực. 

Vợ nhặt - Tác phẩm của nhà văn Kim Lân

Tác phẩm Vợ Nhặt được viết bởi nhà văn Kim Lân đã tái hiện bối cảnh đau thương của nạn đói năm 1945: những nhân vật như Tràng, như cô vợ nhặt Thị, như bà cụ Tứ đã phải vật vờ sống những ngày cực nhọc, đen tối bằng thức ăn kham khổ bên trong một căn nhà đổ nát, tan hoang, lụp xụp đổ nát với cái đói ám ảnh trong tâm trí. Tác phẩm về tồn tại của con người trước những tăm tối của thời đại xã hội.

Mặc dù bị hoàn cảnh đẩy đến bước đường cùng, bị cái đói làm méo mó nhân cách, thế nhưng người nông dân chân chất vẫn sẵn sàng đùm bọc, chia sẻ nhau từng miếng cơm manh áo, cưu mang lẫn nhau. Kết truyện cũng đem lại cho người đọc về sự tin tưởng vào tương lai tươi sáng.

Những tác phẩm văn hay luôn để lại ấn tượng sâu sắc cho người đọc. Chúng đem lại cho độc giả những nỗi niềm suy ngẫm riêng đằng sau những con chữ.