Bí quyết kinh doanh độc đáo của vị đại gia "khét tiếng" đứng sau Chợ Lớn: Dùng chiêu “Khổng Minh mượn tiễn” để hạ gục đối thủ, dùng người đúng lúc - đúng chỗ

Theo Trí thức trẻ, khi nhắc đến chợ Bình Tây (Chợ Lớn) - đây là chợ đầu mối quy mô bậc nhất tại khu vực miền Nam thì chắc hẳn người Sài Gòn nào cũng không khỏi trầm trồ về độ sầm uất mà còn bởi lối kiến trúc có một không hai cùng những giá trị văn hóa ẩn dấu trong khu chợ này. Và với bề dày lịch sử trăm tuổi này, ít ai có thể biết được khu chợ này do chính một vị đại gia giàu có của Sài Thành bỏ tiền ra để xây dựng. Vị đại gia khét tiếng này là Quách Đàm, tên thật của ông là Diệm, vốn là người Triều Châu, Trung Quốc. Mặc dù giàu có nhưng vì sinh sau đẻ muộn nên vị tỷ phú người Hoa này chưa được dân gian liệt vào một trong tứ đại cư phú của Sài Gòn trong những năm đầu thế kỷ 20 (bao gồm Huyện Sỹ - Lê Phát Đạt; Tổng đốc Phương - Đỗ Hữu Phương; Bá hộ Xường - Lý Tường Quan và Chú Hỏa - Hui Bon Hoa). Nếu như xét về sự giàu có và danh tiếng trong giới thượng lưu tại Sài Gòn xưa thì Quách Đàm chỉ đứng sau Chú Hỏa. Đáng chú ý, Quách Đàm cũng có một khởi đầu khá giống với vị đại phú hộ Chú Hỏa khi mà ông cũng phải quang gánh đi khắp hang cùng, ngõ hẻm khu vực chợ lớn để mua bán ve chai. Không nhà cửa, không có người thân thích, ông cứ đi mua bán cả ngày còn tối về lại kiếm mái hiện ở Chợ Lớn để ngủ. 

Từ kẻ lang thang trở thành bậc cự phú thế kỷ 20 nhờ "mưu sâu, kế cao"

Mặc dù chỉ làm nghề ve chai, tích góp được chút ít lại bị bọn xấu ngoài đường trấn lột, cướp bóc nhưng ý chí làm giàu vẫn luôn sôi sục và thúc đẩy ông làm lụng một cách chăm chỉ. Đến khi dồn lại được chút vốn thì ông đã nhanh trí chuyển đổi sang buôn bán các mặt hàng lạ, hiếm ví dụ như da trâu, vi cá. Theo đó, ông đã đi khắp nơi thu mua mặt hàng này rồi bán sang nước ngoài. Nghề này lúc đó kiếm rất khá nên Quách Đàm phất lên rất nhanh, thậm chí ông đã thuê một căn nhà tại đường Hải Thượng Lãn Ông để làm trụ sở kinh doanh. Sau đó vài năm, ông đã có được một số vốn lớn nên đã mướn thêm một căn phố ở chợ Kim Biên ngày nay. Ngôi nhà nằm gần con rạch, thông ra kênh Tàu Hủ nên ông đã chuyển sang thu mua lúa gạo ở các tỉnh miền Tây. Dần dần ông đã trở thành nhà thầu cung cấp gạo lớn nhất nhì tại Sài Gòn - Chợ Lớn. Thế hệ sau khi nhắc đến Quách Đàm không thể không kể đến những mẩu chuyện làm nên tên tuổi của một vị doanh nhân đầy tài - trí cùng những bí thuật và mưu mẹo kinh doanh đầy thú vị. 

Cuốn Sài Gòn xưa năm xưa có kể lại rằng: "Khi Quách Đàm còn nghèo khổ, gánh ve chai hay nằm ngủ ở bến Chương Dương. Đàm thường hay bị một đại ca phu vác lúa đến trấn lột thẻ thuế thân và bắt chuộc tiền. Do Đàm nghèo nên số tiền đại ca bắt chuộc không lớn, thường chỉ có 5 xu, 1 hào hay bằng bữa cơm, bữa trà. Đàm vẫn ngoan ngoãn nộp đủ, không dám hó hé hay cãi lại. Sau này khi thành nghiệp lớn, Đàm không hề trả thù kẻ trấn lột mà còn sai người gọi lại ân cần nhận vào làm việc, cho làm cạp rằng cai quản hết đám phu khuân vác lúa tại khu vực bến Chương Dương. Cách hành xử như Hàn Tín không hề trả hận kẻ bắt mình lòn trôn năm xưa không chỉ cho thấy Quách Đàm biệt đại xá bỏ qua thù oán cũ mà còn biết dùng người đúng chỗ, đúng lúc, chẳng trách những kẻ có chút tài đều muốn xin về làm dưới trướng". Có một câu chuyện khác có được ghi lại rằng: sau khi hạ lệnh thu gom một số lượng lúa lớn tại tỉnh miền Tây chất đầy trong các kho lẫm, chành gạo để chuẩn bị xuất khẩu sang Singapore thì Quách Đàm đã hay tin hàng bị dội, đối tác không thể thu mua và giá sẽ hạ rất thấp. Lúc này, ông vẫn hạ lệnh cho thủ hạ tăng cường mua lúa, thậm chí là trả giá cao thêm để thu mua tiếp đồng thời cũng nhắc đối tác bên Singapore gửi điện sang hối thúc thu mua vì giá gạo sẽ còn tăng nữa và tìm cách để lộ thông tin này. Các đối thủ của Quách Đàm lập tức ồ ạt tung tiền tranh mua lúa cho đến khi đầy kho mới tá hỏa biết rằng đã mua phải lúa do Đàm bí mật bán ra và gánh một khoản lỗ khổng lồ thay cho ông Đàm. Còn ông Đàm lúc này chỉ nằm nhà rung đùi hút thuốc phiện mà thoát lỗ, thậm chí còn kiếm lời nhờ vào việc bán lúa giá cao cho đối thủ. Chiêu "Khổng Minh mượn tiễn" này cùng với nhiều chiêu trò khác của ông Đàm về sau cũng được các vua lúa gạo miền Nam như Mã Hỉ nhiều lần học hỏi và áp dụng. Dù trong làm ăn Quách Đàm có nhiều mưu mẹo nhưng về đời sống ông rất được lòng dân chúng bởi vì thường xuyên giúp đỡ người nghèo. Không những thế, ông còn mở quỹ từ thiện rồi cùng với gia đình phân phát khắp nơi. 

Quách Đàm - chủ nhân của ngôi chợ đẹp nhất tại Sài Gòn

Được biết, vào năm 1925, chánh tham biện Chợ Lớn nhận thấy khu vực này đất chật người đông nên muốn mở rộng thêm địa giới ra khu vực ngoại thành đã bèn hỏi điền chủ một khu vực đất hàng chục mẫu giáp ranh thì nhận được cái giá khá chát. Quách Đàm lúc này biết tin đã đưa ra đề nghị hiến tặng ba mẫu đất, bỏ cả tiền xây một cái chợ thật lớn, đổi lại thì chỉ xin xây hai dãy nhà phố quanh chợ và được dựng tượng mình trong chợ. Cách làm này được đánh giá là giống Chú Hỏa - Hui Bon Hoa - ngời đã làm ở khu vực chợ Bến Thành năm 1914. Tuy nhiên, chú Hỏa lại không bỏ tiền để xây chợ còn Quách Đàm không những hiến đất mà còn góp tiền để xây dựng chợ. Là người giàu nứt đố đổ vách, Quách Đàm mua khu đất ruộng lớn còn hoang hóa tại vùng Bình Tây (thuộc địa phận quận 6 ngày này) rộng 17.000m2. Trên khu đất này, Quách Đàm đã tính toán xây dựng một khi chợ lớn nhất Nam Bộ. Ông đã cho người thiết kế khu chợ theo lối Pháp - Hoa kết hợp đồng thời cũng tạo các gian hàng rập khuôn rồi mời các tiểu thương vào buôn bán. 

Mọi thiết kế, nhân lực và tiền của đã chuẩn bị xong thì đến năm 1927, Quách Đàm qua đời. Việc xây dựng đã được dời lại một năm sau, đến năm 1930 thì chợ mới được hoàn thành. Chợ mới này mang tên Bình Tây nhưng hầu hết người Nam Bộ đều gọi nó bằng cái tên Chợ Lớn mới, thay cho chợ Lớn cũ bị thiêu rụi trong một trận hỏa hoạn. Chỉ khi đến cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới vào thập niên 1920 thì hiệu buôn gạo của Quách Đàm mới gặp nhiều trở ngại. Tuy nhiên thì ông vẫn là một trong những người giàu nhất Đông Dương thời bấy giờ. Khi Quách Đàm chết, đám ma lớn không đám ma nào bằng, bàn đưa không thể đếm và còn đủ thức nhạc Tây - Tàu - Ta - Miên,... Khách đi đường có việc, miễn nối gót theo đám ma vài bước là có người lễ phép đến dâng một ly nước dừa và tặng một chiếc quạt giấy có kèm một mẩu giấy "ngẫu" - 5 đồng bạc để đền ơn có lòng đưa đón. 

Sau khi Quách Đàm qua đời, cơ nghiệp của nhà họ Quách được hai người con trai thay nhau quản lý. Các con của Quách Đàm cũng giống như cha mình tiếp tục đứng ra bảo lãnh nhiều ngành hàng có nguy cơ đổ nợ. Trong số đó có Ngân hàng Đông Dương, nhà băng lớn nhất miền Nam lúc bấy giờ. Nhưng do gặp đợt khủng hoảng kinh tế toàn cầu, Việt Nam đã bị ảnh hưởng các nhóm buôn đã thi nhau vỡ nợ khiến cho nhà băng bị phá sản kéo theo gia tài nhà họ Quách sụp đổ. Có thể thấy, gần 100 năm hình thành và phát triển, chợ Bình Tây ngày nay đã phát triển khá hoành tráng về quy mô, cũng như chủng loại hàng hóa. Tuy các siêu thị, trung tâm thương mại mọc lên dày đặc nhưng nơi này vẫn giữ được vị thế của một chợ đầu mối bán buôn lớn hàng đầu tại TP. Hồ Chí Minh. Chợ Bình Tây đã được xây dựng mang phong cách kiến trúc Á Đông nhưng ứng dụng những kỹ thuật hiện đại phương Tây đương thời, bên cạnh đó được đánh giá là một trong những ngôi chợ đẹp nhất Sài Gòn xưa. 

Sau năm 1975, tượng đài của Quách Đàm tại chợ Bình Tây bị tháo dỡ, sau nhiều năm nằm kho tại Phòng văn hóa Thông tin Quận 6, đến năm 2003 được dời về lại Bảo tàng Mỹ thuật. Khi biết tin này, các tiểu thương ở chợ mong muốn đưa pho tượng trở lại chỗ cũ nhưng bảo tàng lại không đồng ý mà khuyên nên dựng tượng khác. Cuối cùng thì người ta quyên tiền dựng pho tượng mới hiện nay. 

Chợ Bình Tây cùng với nhiều lớp mái chồng, lợp bằng ngói và tạo nên kiến trúc độc đáo, cầu kỳ có một không hai ở các chợ Việt Nam. Vào năm 2017, Ủy ban nhân dân TP. Hồ Chí Minh vừa có quyết định xếp hạng di tích cấp thành phố đối với kiến trúc nghệ thuật chợ.