Lời chỉ dạy của Đức Phật về tám căn cứ lười biếng của người tu: Nếu muốn tiến tu, chúng ta không thể sống chung với con bệnh lười biếng!

Người tu hãy luôn giữ cho mình tâm trạng như tâm trạng của người con gái mới về nhà chồng suốt cuộc đời mình

Theo Phật giáo, người mới phát tâm tu tập thường siêng năng cần mẫn, chăm chú vào bổn phận và kiểm thúc thân tâm mình. Một phần là vì lo sợ những sơ suất lỗi lầm mà có thể thầy, bạn đồng tu thường lưu ý đến, chưa biết một cách chắc chắn bản thân mình phải làm thế nào cho phải, nói năng như thế nào cho giống người tu và cố gắng thích nghi với đời sống mới. Một phần khác là vì nhiệt tâm lúc đầu còn cháy sáng ở trong lòng nên sẵn sàng tiếp nhận công tác của nhà chùa, hội, nhóm, đoàn và tinh cần tu học. Nhưng sau một thời gian, công việc tiến hành đều đặn khá thuần thục, ngày nào cũng bao nhiêu công việc đó, đời sống đơn điệu và thầy bạn đã quen thân thì sự dễ nuôi cũng dần dần xuất hiện. 

Hơn thế, những ước nguyện trước kia muốn nhanh chóng thành đạt thì ngày nay thấy quá xa xăm, sự giác ngộ giải thoát đối với buổi sơ phát tâm thật khác xa, con đường đi đến bờ giác quá heo hút triền miên và cũng có thể bao nhiêu lý tưởng ban đầu dễ bị xói mòn, thế thì chẳng bao lâu tính dễ dãi, lơ là, lười nhác, mệt mỏi từ từ lộ diện. Đó chính là tâm lý chung của hàng tu sĩ không giữ gìn được sơ phát tâm của bản thân nên trong nhà Thiền có câu "Nhất niên Phật tại tiền, tam niên Phật thăng thiên”.

Ở đời cũng tương tự như vậy, người con gái mới về nhà chồng thường sẽ tự giác tìm việc mà làm và làm một cách chu đáo, nhanh nhẹn, luôn áy náy bận lòng về lời nói, cái nhìn của cha mẹ, anh chị em nhà chồng nên tự kiểm điểm lời ăn tiếng nói đi đứng và nằm ngồi, ăn uống ngủ nghỉ của mình, nhờ đó mà có thể hoàn thành công việc được một cách tốt đẹp. 

Và người con gái lúc đó gần như hoàn toàn mới mẻ và đẹp đẽ thêm ra. Tuy nhiên, lần lần quen với công việc, sự chung đụng làm cho mối quan hệ ban đầu trở nên cũ kỹ nên không còn e ngại nữa, từ đó hóa ra lại vô cùng dễ chịu. 

Đức Phật khuyên người tu hãy luôn giữ cho mình tâm trạng như tâm trạng của người con gái mới về nhà chồng suốt cuộc đời mình. Nguyên nhân là vì sự chểnh mảng lười biếng không phải chỉ xuất hiện trong những trường hợp trên mà nó có thể phát sinh bất cứ lúc nào. Một khi có duyên thì sự kết hợp để làm cho đất nảy mầm và bám víu. 

Tám căn cứ lười biếng của người tu

Chúng ta cùng nghe Đức Phật kể tám căn cứ lười biếng của người tu trong Kinh tăng chi bộ, cụ thể: 

Ta có việc sẽ làm - nghĩa là khi có việc gì định làm thì con bệnh lười biếng sẽ xuất hiện. Nó có nói thầm với chúng ta rằng hãy ngủ nghỉ thật kỹ để có sức khỏe mai còn làm việc. 

Ta có việc đã làm: Bởi vì đã làm xong việc thì hãy nghỉ để lấy lại sức, cần gì phải thức đêm tu tập. 

Ta có việc phải đi - vì sẽ đi nên cần nghỉ để đi. 

Ta có việc đã đi - đã đi rồi nên cần nghỉ mệt. 

Khi đi khất thực thức ăn không được như ý, thiếu thức ăn trong ngày cần ngủ nghỉ kẻo đói, mất sức. 

Khất thực được như ý, được thức ăn nhiều, ngon nên ăn no. Khi no rồi lại bảo no làm việc không tốt, tu không được và chờ đói sẽ tu. 

Có ít bệnh thì cần chỉ nghỉ cho khỏe kẻo bệnh lại nặng thêm. 

Bệnh nhiều mới khỏi, cũng vì mới bình phục nên ngủ nghỉ nhiều cho có sức khỏe lại tu tiếp.

Tám lối thoát khỏi sự lười biếng của người tu

Có thể thấy, tám trường hợp nói trên nhìn qua đều có lý do chính đáng để người tu được ngủ nghỉ, dù cho giờ tụng kinh hay than phiền đang đến nhưng xét kỹ mới thấy đó chính là tám điều tiềm phục rất sâu kín của bệnh lười biếng. Để có thể tránh xa sự sa lầy làm cho con bệnh lười biếng không còn nơi trú ẩn thì Đức Phật đã chỉ ra tám lối thoát như sau: 

Nếu như ngày mai có việc phải làm thì chúng ta nên khởi nghĩ rằng, mai ta có việc làm nên phải ráng tu, để mai tu là không được. 

Nếu như làm việc chúng ta nên khởi nghĩ, hôm qua bận việc thì nay sẽ ráng tu bù lại hôm qua tu ít. 

Ngay mai có việc đi đâu thì chúng ta nên khởi nghỉ, hôm qua bận việc, mai sẽ không tu được nay ráng tu. 

Khi đi trên con đường dài chúng ta nên nghĩ, đã đi không tu được nay xong phải ráng tu. 

Khi nhận thức ăn không như ý thì chúng ta nên khởi nghĩ ăn ít bụng nhẹ dễ tu. 

Khi nhận thức ăn như ý thì chúng ta nên khởi nghĩ được cúng dường đầy đủ, ráng tu để khỏi nợ thí chủ. 

Khi ít bệnh chút đi chúng ta nên khởi nghĩ rằng, bệnh còn ít ráng tu, bệnh nhiều sẽ không tu được. 

Khi bệnh nặng đã hết thì chúng ta nên khởi nghĩ bệnh lâu tu không được, nay khỏi ráng tu bù lại.

Nếu muốn tiến tu, chúng ta không thể sống chung với con bệnh lười biếng

Và qua sự chỉ dạy trên, chúng ta thấy Đức Phật có ép ngặt người tu không? Trên thực tế, Ngài biết được sự yếu đuối của con người, dễ bị hoàn cảnh tác động làm cho ý chí lung lạc, lý trí lu mờ. Hơn thế, lười biếng chính là một bệnh trầm kha, cố hữu, thuộc loại kinh niên và nó luôn tiềm ẩn trong tâm của chúng ta, chỉ chờ cơ hội xuất hiện. Chính vì thế mà Đức Phật đã cảnh giác và bảo chúng ta phải dùng lý trí quan sát thật kỹ đừng cho sự lười biếng phát sinh. Bệnh lười biếng không phải chỉ sinh khởi trong tám căn cứ nói trên, nó cũng có thể nảy nở trong nhiều căn cứ địa khác nữa. Dụng ý của Đức Phật chính là khuyên chúng ta đừng cho sự mệt mỏi lười nhác thâm nhập vào tâm trí, thích nghi mọi cảnh ngộ và phải tỉnh giác thẩm sát những tâm sở tiêu cực để có thể nhận diện chúng và làm chủ chúng, nhất là đừng để cho thời gian trôi đi một khoảng cách trống rỗng. 

Hơn thế, chúng ta phải sống trong tinh thần phấn chấn kham nhẫn đó là “Tiến đạo nghiêm thân, tam thường bất túc” có như thế đạo nghiệp mỗi ngày mới sáng tỏ và bờ giác mỗi lúc một gần kề. 

Có thể thấy, đối với hàng phàm phu chúng ta, thật khó có thể xác định được một cách chính xác, trung thực thời gian ngủ nghỉ của mình vừa đủ. Thường thường thì chúng ta hay lạm dụng thời giờ, viện cớ này nọ để thoái thác khỏi công việc, chểnh mảng công phu và dung dưỡng thân xác giả tạm. 

Nếu như muốn tiến tu thì chúng ta không thể sống chung với con bệnh lười biếng. Ngược lại, chúng ta phải dùng trí tuệ kiếm chặt đứt mọi ràng buộc, do vô minh chủ động vây hãm chúng ta vào những căn cứ địa thảm sầu nhất của bệnh lười biếng. Được như thế thì sự tinh tấn mới được trở về, ngọn lửa thiêng do nguyên động lực buổi đầu đốt cháy sẽ mãi mãi soi sáng từng bước chân đến với bờ diệu giác. Có như thế thì mỗi chúng ta mới có thể không phụ lòng của cha mẹ, thầy tổ và nhất là đáp lời kêu gọi thiêng liêng tha thiết của Đức Đạo sư trước phút cuối cùng đi vào Đại Niết Bàn.