Túi tiền người dân Việt Nam đến Pháp, Đức đang bị "bào mòn" khi giá xăng tăng cao: Nguyên nhân do đâu?

Theo ghi nhận, tại một trạm xăng ở gần thành phố Cologne của nước Đức, ông Bernd Muller đứng nhìn biển hiển thị số tiền phải trả là 22 euro, rồi lên 23, 24 euro. Bảng hiển thị số xăng đã bơm vào xe của ông cũng tăng lên nhưng chậm hơn rất nhiều, chậm đến mức đau đớn. Ông Bernd Muller (80 tuổi) nói: "Từ tháng 10 hoặc tháng 11 này tôi sẽ không đi ô tô nữa. Tôi đã về hưu rồi, giờ phải trả tiền xăng xe và đủ thứ chi phí khác. Đến một lúc nào đó tôi cũng phải cắt giảm thôi”.

Có thể thấy, trên toàn thế giới, những người đi xe như ông Bernd Muller đang phải xem xét lại thói quen di chuyển cũng như tình hình tài chính cá nhân của mình trong bối cảnh giá xăng và giá dầu diesel tăng vọt. Giá nhiên liệu lên cao chính là một trong những nhân tố chính đẩy tình trạng lạm phát ở nhiều nước trên thế giới chạm đỉnh 40 năm. 

Tại Việt Nam, một người xe ôm thà tắt app còn hơn chịu tốn xăng bởi vì tắc đường trong giờ cao điểm. Hay một gia đình tại Pháp phải cắt giảm chi tiêu cho đợt du lịch hè vào hồi tháng 8. Một nhà thiết kế đồ họa tại California (Mỹ) đã phải tính cả tiền xăng vào chi phí của một buổi tối đi chơi ở ngoài. Hay một bà mẹ tại Rome (Italy) đã phải bỏ một bữa ăn pizza ở nhà hàng mới có tiền để mua xăng đưa con tới trại hè. Có thể thấy, các giải pháp ứng phó của người tiêu dùng trên khắp thế giới rất đa dạng như đi bộ nhiều hơn, lấy xe đạp ra dùng, đi tàu điện, tàu hỏa hoặc xe bus, nhẹ chân ga để tiết kiệm xăng, tính toán quãng đường nhất cho mỗi hành trình,... Và với hàng triệu người không được tiếp cận với giao thông công cộng đầy đủ hoặc vì lý do nào đó mà không thể từ bỏ ô tô và xe máy, giải pháp duy nhất là cắn răng chịu đựng, hạn chế các khoản chi tiêu khác để chi trả tiền xăng. Theo lời ông Nguyễn Trọng Tuyển - một tài xế grab tại Hà Nội cho hay, thời gian gần đây ông phải thường tắt app và không nhận khách trong giờ cao điểm. Ông Tuyển nhấn mạnh: "Nếu tôi bị kẹt vì tắc đường thì số tiền tôi nhận được sẽ không đủ trả tiền xăng". Thực trạng hiện nay, có rất nhiều tài xế khác cũng tắt app giống như ông Tuyến đã khiến cho nhiều khách hàng không đặt được xe. 

Còn tại Manila - Philippines, anh Ronald Sibeyee đã từng phải trả 900 peso (khoảng 380.000 đồng) để đổ đầy bình diesel cho chiếc xe của mình. Đến giờ đây, anh đã phải trả tới 2.200 peso (khoảng 950.000 đồng). Anh Ronald Sibeyee cho biết: "Số tiền đổ xăng đó lẽ ra phải là thu nhập của tôi. Giờ tôi chẳng có khoản thu nào, hoặc chỉ có chút ít còn sót lại”. Theo đó, thu nhập của anh đã giảm 40% do giá nhiên liệu tăng. 

Nguyên nhân xảy ra các cơn "bão giá"

Trên thực tế, giá xăng và diesel chính là kết quả của một công thức phức tạp bao gồm nhiều biến số như giá dầu thô, thuế, phí cũng như sức mua của người dân, mức độ giàu có của quốc gia, trợ cấp của chính phủ và biên lợi nhuận của những bên trung gian như công ty lọc dầu. Và dầu sẽ được định giá theo USD nên đối với các quốc gia nhập khẩu năng lượng, tỷ giá cũng được xem là một nhân tố ảnh hưởng tới giá xăng. Việc đồng euro suy yếu so với USD thời gian gần đây đã góp phần khiến cho nguyên liệu tại Châu Âu thêm phần đắt đỏ. Tại thị trường Mỹ, giá xăng dầu lên cao còn vì Tổng thống Joe Biden hạn chế đi năng lực mở rộng khai thác và sản xuất của các tập đoàn năng lượng trong hai năm 2020 và năm 2021 bởi vì mục tiêu môi trường. Hiện nay, nền kinh tế đang rất cần nguồn cung lớn nhưng không ai đáp ứng được. Bên cạnh đó, cơn bão giá xăng dầu trong năm 2022 còn là hệ quả của các nhân tố địa chính trị đặc biệt là cuộc xung đột Nga - Ukraine.

Cũng kể từ khi Moscow phát động chiến dịch quân sự vào ngày 24/2, phương Tây đã tiến hành cấm vận dầu của Nga đã khiến cho nhiều nước khác cũng vội xa lánh vì sợ bị trừng phạt theo và hai ngoại lệ đáng chú ý là Trung Quốc và Ấn Độ. Cũng theo đó, nhu cầu năng lượng hồi phục sau hai năm phong tỏa vì đại dịch đúng lúc một phần đáng kể nguồn cung của Nga bị loại khỏi thị trường đã làm cho giá dầu trong những tháng vừa qua duy trì ở mức cao trên 100 USD/thùng. Và một lý do quan trọng khác chính là năng lực lọc dầu của thế giới sa sút. Mặc dù giá dầu có hạn nhưng nếu như các nhà máy tinh chế không thể cho sản phẩm cuối cùng như xăng và diesel thì giá nhiên liệu vẫn ở mức cao. Và theo số liệu của Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), thế giới có năng lực lọc khoảng 100 triệu thùng dầu mỗi ngày. Tuy nhiên, có khoảng 20% trong số này hiện nay đang không hoạt động, đa phần là nằm ở khu vực Mỹ La tinh do thiếu vốn đầu tư. Như thế, năng lực lọc dầu trên thực tế hiện nay là khoảng 82 - 83 triệu thùng/ngày. 

Trong tháng 4 năm nay, có khoảng 78 triệu thùng dầu được tinh chế mỗi ngày, thấp hơn đáng kể so với mức trung bình 82,1 triệu thùng/ngày trước đại dịch. IEA đã đưa ra dự báo con số này sẽ cải thiện lên thành 81,9 triệu thùng/ngày trong mùa hè này khi các nhà máy lọc dầu của Trung Quốc hoạt động trở lại. Tờ Bloomberg đã dẫn số liệu của CITIC Futures cho hay, các công ty lọc dầu nhà nước Trung Quốc chiếm khoảng 3/4 quy mô của toàn ngành và hiện nay chỉ hoạt động với khoảng 71% công suất. Còn các công ty lọc dầu tư nhân chiếm đến 1/4 công suất còn lại của Trung Quốc và hiện nay chỉ hoạt động ở 64% công suất. Và cũng có nhiều doanh nghiệp trong số này nằm ở tỉnh Sơn Đông không được phép xuất khẩu nhiên liệu. Tổng cộng, có khoảng 1/3 năng lực lọc dầu của Trung Quốc đang dừng hoạt động trong bối cảnh nền kinh tế lớn nhất Châu Á đang phải vật lộn với chính sách Zero COVID. Mặc dù các nhà máy khổng lồ này vận hành  trở lại thì tác động đến thị trường quốc tế cũng tương đối nhỏ bởi từ lâu ngành dầu khí của Trung Quốc chủ yếu chỉ phục vụ cho thị trường trong nước. 

Còn tại Hong Kong và Na Uy cho thấy, giá xăng có thể lên đến 10 USD/gallon (tương đương 61.000 đồng/lít). Giá xăng tại Đức có thể rơi vào khoảng 7,5 USD/gallon (tương đương 46.000 đồng/lít) và tại Pháp là 8 USD/gallon. Mỹ có thuế nhiên liệu thấp hơn so với các nước Châu Âu nên giá xăng cũng vì thế rẻ hơn ở mức 5 USD/lit (gần 31.000 đồng/lít). Dù vậy, mức giá này cũng được ghi nhận ở mức cao kỷ lục trong lịch sử của Châu Mỹ. 

Những ai được hưởng lợi trong cơn bão giá?

Theo Reuters, những nhà máy lọc dầu để xuất khẩu sang các quốc gia khác chính là những người được hưởng lợi nhiều nhất trong môi trường thiếu hụt năng lượng như hiện nay. Các tập đoàn xăng dầu tại Mỹ cũng thường xuất khẩu nhiều hơn đáng kể so với doanh nghiệp Trung Quốc. Và khi nguồn cung xăng dầu eo hẹp đã khiến cho biên lợi nhuận của các nhà máy lọc dầu lên cao kỷ lục, gần chạm 60 USD/thùng. Lợi nhuận của Tập đoàn Valero (Mỹ) và Reliance (Ấn Độ) nhờ thế mà tăng trưởng mạnh mẽ. Cũng theo EIA, Ấn Độ tinh chế khoảng 5 triệu thùng/ngày. Trong những tháng gần đây, đất nước Châu Á này đã nhập khẩu nhiều dầu giá rẻ từ Nga để lọc cho nhu cầu sử dụng trong nước cũng như xuất khẩu. Vào cuối năm nay, năng lực lọc dầu được dự báo sẽ tăng thêm 450.000 thùng (theo IEA).