Quỹ đất hạn chế, công nghệ cũ khiến TP Hồ Chí Minh mất vị thế trung tâm công nghiệp

Tốt nhưng chưa đạt đủ tầm vóc 

Theo Báo Người Lao động, tại Hội thảo “Định hướng phát triển công nghiệp trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh đến năm 2030, tầm nhìn 2050", tổ chức vào ngày 26/4, lãnh đạo TP Hồ Chí Minh và các chuyên gia đã cho thấy hiện trạng ngành công nghiệp của thành phố trong bối cảnh mới. 

Theo ông Võ Văn Hoan, Phó Chủ tịch UBND TP Hồ Chí Minh, mặc dù ngành công nghiệp của thành phố đã có 50 năm phát triển liên tục nhưng đến nay nhìn chung nền công nghiệp đã lạc hậu, sử dụng nhiều tài nguyên và thâm dụng lao động, giá trị gia tăng thấp. "Biểu hiện này không chỉ ở các cơ sở sản xuất tư nhân mà còn cả trong doanh nghiệp lớn hoạt động tại các khu chế xuất, khu công nghiệp", ông Hoan nói.

Còn theo ông Trương Thanh Hoài, Cục trưởng Cục Công nghiệp, Bộ Công Thương, trong giai đoạn vừa qua, ngành công nghiệp của TP Hồ Chí Minh có kết quả phát triển tốt nhưng chưa đạt đủ tầm vóc so với tiềm năng vốn có của thành phố. "Bốn lĩnh vực trọng yếu chưa xuất hiện sản phẩm có thương hiệu và tính cạnh tranh cao", ông nói.
Trong báo cáo của Viện Nghiên cứu Phát triển TP Hồ Chí Minh (HIDS) cho thấy, tỷ trọng công nghiệp của thành phố trong cơ cấu công nghiệp cả nước có xu hướng giảm dần. Trong giai đoạn 2016 - 2021, ngành công nghiệp thành phố tăng trưởng 2,67%, trong khi đó cả tăng 6,8% mỗi năm. Tính riêng năm 2021, cơ cấu công nghiệp thành phố giảm sâu trong khi cả nước tăng gần 4,5%. 

HIDS chỉ ra những nguyên nhân khiến cơ cấu công nghiệp giảm do những hạn chế về nguồn lực, đặc biệt là nguồn lực về đất đai để thu hút các dự án đầu tư quy mô lớn. Ban quản lý các Khu chế xuất - công nghiệp (Hepza) cho biết, quỹ đất dành cho phát triển các khu công nghiệp của thành phố được Chính phủ phê duyệt cuối năm 2014 chỉ có tổng diện tích 5.921 ha, tuy nhiên cho đến nay diện tích đất vẫn không được tăng lên. 

Không những vậy, diện tích đất ít và hiệu quả đầu tư cũng chưa cao. Theo Hepza, với một hecta đất công nghiệp thu hút vốn đầu tư bình quân 6,23 triệu USD. HIDS cũng dẫn nghiên cứu của Tổng cục Thống kê rằng ứng dụng công nghệ của doanh nghiệp TP Hồ Chí Minh thấp hơn mức bình quân chung của cả nước. Cụ thể, chỉ có 5,4% doanh nghiệp công nghiệp - xây dựng đang hoạt động tại thành phố dùng công nghệ điện toán đám mây; 1,1% doanh nghiệp sử dụng robot; 2,2% sử dụng in 3D và 0,5% dùng công nghệ thực tế tăng cường vào sản xuất.

Sự dịch chuyển sản xuất ra các tỉnh thành khác cũng khiến tỷ trọng ngành công nghiệp của thành phố giảm so với cả nước. Theo TS Huỳnh Thanh Điền, Đại học Nguyễn Tất Thành, sự phát triển của ngành công nghiệp thành phố tuân theo quy luật chu kỳ. Cụ thể, giai đoạn đầu, TP Hồ Chí Minh phát triển nhờ xây các khu công nghiệp để thu hút đầu tư. Đến khi bão hòa, địa phương xây khu chế xuất, khu công nghệ cao để đón các dòng vốn lớn, chủ yếu lĩnh vực điện tử. "Nhưng cách này hiện cũng đã bão hòa, cần định hướng mới", ông Điền nói.

Nỗ lực lấy lại phong độ 

Các chuyên gia cho rằng để lấy lại vị thế trung tâm công nghiệp của TP Hồ Chí Minh thì cần sắp xếp lại các khu công nghiệp và chọn những ngành trọng điểm để đầu tư. Theo Hepza, trong 4 tháng đầu năm nay, UBND TP Hồ Chí Minh đã phê duyệt Đề án “Định hướng phát triển các khu chế xuất, khu công nghiệp giai đoạn 2020 - 2030, tầm nhìn đến năm 2040”. Theo đề án, giữ lại toàn bộ diện tích các khu chế xuất, khu công nghiệp hiện hữu để tiếp tục làm công nghiệp. Đối với những khu công nghiệp siêu nhỏ, xen cài khu dân cư thì thực hiện chuyển đổi công năng thành khu dịch vụ công nghiệp. 

Trong giai đoạn từ nay đến năm 2024, thí điểm chuyển đổi khu chế xuất Tân Thuận, khu công nghiệp Hiệp Phước, Tân Bình, Cát Lái theo hướng công nghệ cao, gia tăng giá trị và thân thiện môi trường. 

Đối với các khu công nghiệp thành lập nhưng chưa triển khai gồm Lê Minh Xuân mở rộng, Lê Minh Xuân 2, Tây Bắc Củ Chi mở rộng, Vĩnh Lộc mở rộng, Phong Phú và các dự án khu công nghiệp được thành lập như Hiệp Phước 3, Vĩnh Lộc 3 thì được định hướng theo khu công nghiệp chuyên ngành, công nghệ cao, công nghiệp hỗ trợ, khu công nghiệp - đô thị - dịch vụ. 

Bên cạnh đó, các chuyên gia cũng cho rằng TP Hồ Chí Minh cần phải cơ cấu lại các ngành cần chú trọng phát triển và thu hút đầu tư.. Ông Bùi Đào Thái Trường, Tổng giám đốc hãng tư vấn Roland Berger Việt Nam, đề xuất mô hình "4 + 5 + 6". Theo đó, 4 là giữ nguyên 4 ngành trọng yếu mà thành phố đã xác định thời gian qua gồm: hóa dược - cao su nhựa; điện - điện tử; cơ khí chế tạo máy; chế biến lương thực thực phẩm. 5 là ưu tiên phát triển 5 ngành cụ thể mới là: công nghệ sinh học, tự động hóa, thiết bị y tế, thiết bị ngành năng lượng tái tạo. 6 ngành dịch vụ hỗ trợ hệ sinh thái công nghiệp hoàn thiện gồm: du lịch, tài chính bảo hiểm, y tế chất lượng cao, thương mại điện tử, công nghệ giáo dục, vận tải logistics. 

"Mô hình trên sẽ giúp TP Hồ Chí Minh liên kết chặt chẽ hơn với các tỉnh trong vùng, giúp hình thành các trung tâm đổi mới sáng tạo, vùng sản xuất công nghiệp hiện đại mới", ông Trường cho biết.

4 ngành công nghiệp trọng yếu đã được thành phố xác định thì cần cải tổ theo chiều sâu. PGS Lại Quốc Đạt, Trường Đại học Bách khoa TP Hồ Chí Minh đề xuất đối với ngành cơ khí tự động hóa, nên tập trung vào công nghệ khuôn mẫu, ứng dụng Internet vạn vật, robot. Còn đối với ngành hóa dược - cao su nhựa nên nhắm đến các mặt hàng phục vụ y tế, phụ gia, ô tô. Đối với ngành chế biến lương thực thực phẩm, sản phẩm tươi sống chỉ nên đầu tư công nghệ xử lý, giết mổ rồi chuyển giao cho vùng nguyên liệu áp dụng. Thành phố chỉ nên làm khâu vận chuyển và lưu trữ. Về chế biến sâu cần nghiên cứu phát triển sản phẩm mới để xuất khẩu, sản xuất thực phẩm bổ sung, dịch vụ hỗ trợ. 

Trở thành mắt xích chuỗi sản xuất phía Nam và toàn cầu

Các chuyên gia cho rằng về dài hạn TP Hồ Chí Minh cần đặt mình vào vị thế mắt xích trong chuỗi sản xuất phía Nam và toàn cầu. TS Huỳnh Thanh Điền khuyến nghị: “Công nghiệp thành phố muốn phát triển đừng hy vọng nhiều vào sản phẩm đầu cuối vì thế giới đã có rất nhiều. Thay vào đó, nên tập trung phụ trợ các công đoạn có giá trị gia tăng cao, kết nối với địa phương và quốc tế".

Ông Stephen Higgins, Giám đốc Điều hành Thị trường đầu tư, Cushman & Wakefield Việt Nam cho rằng để TP Hồ Chí Minh trở thành mắt xích thật sự cho chuỗi sản xuất thì cần có chính sách phát triển 3 trung tâm gồm R&D, đổi mới sáng tạo và dữ liệu.

Thành phố cũng cần học tập kinh nghiệm của 3 trung tâm logistics lớn nhất châu Á là Thượng Hải, Singapore, Dubai về cách trở thành điểm trung chuyển quan trọng của hàng hóa. Năng lực vận tải của thành phố về đường biển hiện khá phát triển nhưng về đường hàng không của sân bay Tân Sơn Nhất còn kém so với chính sân bay Nội Bài (Hà Nội). Trong tương lai khi dự án cảng hàng không quốc tế Long Thành đưa vào sử dụng có thể sẽ cải thiện được năng lực vận chuyển bằng đường không của TP Hồ Chí Minh. 

Còn theo ông Matsumoto Nobuyuki, Trưởng đại diện Tổ chức thúc đẩy ngoại thương Nhật Bản (Jetro) tại TP Hồ Chí Minh, thành phố cần vượt qua được hàng loạt các thách thức chung trong thu hút FDI như thiếu nhà cung ứng nội địa; không thể nhập thiết bị sản xuất có tuổi trên 10 năm; khó khăn xin cấp phép lao động nước ngoài; hay hệ thống chính sách, quy định và khung pháp lý cho các dự án hạ tầng mất nhiều thời gian.

Phó Chủ tịch UBND TP Hồ Chí Minh nhìn nhận, cơ cấu nền kinh tế của TP Hồ Chí Minh đang chuyển đổi theo hướng hiện đại với dịch vụ chiếm tỷ trọng cao (65%), tuy nhiên thành phố vẫn có định hướng thúc đẩy sản xuất công nghiệp. "Đây là nhu cầu tất yếu để phát triển cân bằng, bền vững", ông nói. Vì vậy, thành phố cần tất cả thành phần từ các cấp quản lý, doanh nghiệp và người dân thay đổi tư duy phát triển công nghiệp.

Cục trưởng Cục Công nghiệp Trương Thanh Hoài khuyến nghị thành phố sớm hoàn thiện danh mục sản phẩm công nghiệp thế mạnh và tiếp tục thực hiện chương trình khuyến khích phát triển công nghiệp hỗ trợ và kích hoạt lại chương trình kích cầu đã từng thành công trong quá khứ. "Chúng tôi kỳ vọng TP Hồ Chí Minh vẫn là đầu đàn về công nghiệp", ông Hoài nói.