Toàn cảnh bức tranh tài chính của doanh nghiệp Nhà nước: Nhiều doanh nghiệp, tập đoàn ghi nhận lãi lớn

Tập đoàn, tổng công ty lãi lớn

Mặc dù chỉ chiếm chưa đến 1% trong tổng số doanh nghiệp đang hoạt động nhưng doanh nghiệp nhà nước vẫn đang nắm giữ một phần lớn nguồn lực của nền kinh tế. Vào năm 2021, tổng tài sản của doanh nghiệp nhà nước tăng 1% và lãi trước thuế tăng 25%. 

Cụ thể, một trong những doanh nghiệp nhà nước quan trọng của nền kinh tế là Tập đoàn, Tổng công ty, công ty mẹ - công ty con. Theo thống kê, có 75 tập đoàn, công ty mẹ - con do Nhà nước giữ 100% vốn có tổng tài sản là hơn 2,73 triệu tỷ đồng. Còn lãi trước thuế năm 2021 của Tập đoàn, tổng công ty có lãi trước thuế lớn trên 5.000 tỷ đồng chủ yếu tập trung vào các đơn vị có quy mô lớn như Tập đoàn Công nghệ Viễn thông quân đội (Viettel) ghi nhận 36.908 tỷ đồng, Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (PVN) ghi nhận 51.700 tỷ đồng, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) ghi nhận 17.991 tỷ đồng, Tập đoàn Bưu chính Viễn thông Việt Nam (VNPT) ghi nhận 6.430 tỷ đồng,...

Còn các công ty mẹ của Tập đoàn, Tổng Công ty có quy mô lớn hết đều có mức lợi nhuận trước thuế cao. Và tiêu biểu như Tổng Công ty Đầu tư phát triển đường cao tốc lợi nhuận trước thuế tăng 7%. Công ty mẹ - Công ty Trách nhiệm hữu hạn MTV Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam ghi nhận lãi 314 tỷ đồng và tăng 156%. 

Chính phủ cho biết, việc thực hiện phương án sắp xếp và cơ cấu lại doanh nghiệp nhà nước đã thu hẹp số lượng doanh nghiệp. Doanh nghiệp 100% vốn nhà nước đang nắm giữ chỉ chiếm 0,08% tổng số doanh nghiệp đang hoạt động trong nền kinh tế nhưng lại nắm giữ nguồn lớn (khoảng 7% tổng tài sản và 10% vốn của chủ sở hữu của toàn bộ doanh nghiệp trong nền kinh tế). Quy mô tài sản bình quân của doanh nghiệp nhà nước ở mức 4.500 tỷ đồng/doanh nghiệp. 

Trong báo cáo của Chính phủ cũng nêu rõ: Doanh nghiệp nhà nước chính là đầu tàu, giữ vai trò chủ chốt trong lĩnh vực sản xuất. Nhà máy điện thuộc các Tập đoàn kinh tế nhà nước ví dụ như EVN, PVN, Tập đoàn Công nghiệp than Khoáng sản Việt Nam ghi nhận chiếm thị phần chủ đạo trong cơ cấu nguồn điện. Còn Viettel, VNPT và Mobifone đã thể hiện rõ nét những vai trò dẫn dắt trong chuyển đổi số và xây dựng hạ tầng số đối với các cơ quan của Chính phủ và nhiều địa phương, tổ chức và doanh nghiệp. 

23 doanh nghiệp lỗ 13,7 nghìn tỷ đồng

Ngoài kết quả tươi sáng, vẫn còn một số doanh nghiệp Nhà nước rơi vào tình trạng giảm lãi sâu. Điển hình hư Công ty mẹ - Tổng Công ty Giấy Việt Nam cùng Tổng công ty vận tải Hà Nội ghi nhận giảm lãi tới 90%. Hay như Công ty mẹ - Tổng công ty Đầu tư phát triển nhà và Đô thị (HUD) so với năm 2020 giảm 52% lãi. Đáng chú ý, năm 2021 vẫn có đến 48 doanh nghiệp Nhà nước thua lỗ với tổng số lỗ là hơn 15.700 tỷ đồng. Thậm chí cũng có đến 138 doanh nghiệp lỗ lũy kế với tổng số lỗ hơn 50.000 tỷ đồng. Trong đó, đơn vị lỗ nhiều nhất ví dụ như Tập đoàn Hoá chất ghi nhận lỗ 3.038 tỷ đồng; Tổng Công ty Đường sắt ghi nhận lỗ 1.976 tỷ đồng; Tổng Công ty Cà phê ghi nhận lỗ 857 tỷ đồng… Như thế, với 197 doanh nghiệp Nhà nước giữ trên 50% vốn, theo Chính phủ đã có hơn 23 đơn vị lỗ trong năm 2021 với tổng số lỗ phát sinh là 13.757 tỷ đồng. 

Có nhiều doanh nghiệp chuyển đổi quá trình hoạt động kinh doanh thua lỗ và không bảo toàn được vốn chủ sở hữu như Công ty Trách nhiệm hữu hạn Truyền hình số vệ tinh Việt Nam (Đài truyền hình Việt Nam) ghi nhận âm vốn chủ 3.551 tỷ đồng; Công ty Cổ phần bóng đá Xuân Thiện Nam Định ghi nhận âm vốn 17 tỷ đồng, so với 2020 tăng 127%.

Song song với đó, một trong những gam màu xám ở trong bức tranh hoạt động doanh nghiệp nhà nước trong năm 2021 là việc có nhiều dự án đầu tư nước ngoài lỗ lớn. Cho đến năm 2021, có 30 doanh nghiệp nhà nước và doanh nghiệp có vốn nhà nước đầu tư ra nước ngoài vào 137 dự án. Tổng số vốn thực hiện lũy kế tính đến cuối năm 2021 ghi nhận là trên 6.615 triệu USD và bằng 55% số vốn đăng ký. Còn tổng số lỗ phát sinh ghi nhận là 335,5 triệu USD, so với số lỗ năm 2020 tăng 42%. 

Chính phủ cũng nêu rõ, hiệu quả hoạt động doanh nghiệp nhà nước chưa tương xứng với nguồn lực nắm giữ. Hiệu quả đầu tư trong thời gian qua chưa đạt được hiệu quả như kỳ vọng khi phê duyệt dự án. Có một số dự án có vốn đầu tư lớn nhưng không thành công và rủi ro cao như dự án khai thác khoáng sản hay dự án đầu tư ở khu vực bất ổn về kinh tế, chính trị, pháp lý, xã hội và thị trường. Còn một số dự án có lỗ lũy kế lớn, lỗ liên tiếp trong nhiều năm và phương thức tái cấu trúc chưa hiệu quả. Các doanh nghiệp nhà nước vẫn còn hiện diện trong nhiều ngành và lĩnh vực mà Nhà nước không cần duy trì sở hữu vốn. Và còn tư tưởng chưa muốn thoát vốn khỏi những ngành, lĩnh vực phát triển mạnh và có tỷ suất sinh lời cao đã làm cho tiến độ thoái vốn chậm lại. 

Đối với kết quả này, nguyên Viện trưởng Nghiên cứu và Quản lý kinh tế Trung ương - TS Lê Đăng Doanh cho rằng cơ quan quản lý cần có giải pháp xử lý doanh nghiệp nhà nước thua lỗ như tái cơ cấu. Đáng chú ý, để cho doanh nghiệp nhà nước hoạt động hiệu quả cần đẩy mạnh quá trình cổ phần hóa cũng như thoái vốn nhà nước. 

Ông Doanh kiến nghị: “Để có thể cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước hiệu quả thì cần gắn trách nhiệm của từng cá nhân, người đứng đầu doanh nghiệp và cơ quan chủ quản. Chúng ta cũng cần phải mạnh tay hơn, có thái độ quyết liệt hơn để có thể xử lý các trường hợp cố tình chây ỳ và làm chậm quá trình cổ phần hóa. Để từ đó hạn chế dần tình trạng doanh nghiệp nhà nước nắm giữ nguồn lực nhà nước rồi thua lỗ và gây thất thoát, lãng phí”. 

Và sau khi khái quát bức tranh hoạt động của doanh nghiệp nhà nước, Chính phủ đã đưa ra một số mục tiêu cho hoạt động của doanh nghiệp nhà nước đến hết năm 2025. Tiêu biểu có ít nhất 25 doanh nghiệp nhà nước có vốn chủ sở hữu hoặc vốn hóa trên thị trường chứng khoán đạt trên 1 tỷ USD. Mục tiêu 100% tập đoàn và tổng công ty có dự án triển khai dự án mới và có tính chất dẫn dắt, lan tỏa mang thương hiệu của doanh nghiệp nhà nước.