Khó khăn trong đầu tư nhà ở xã hội tại Việt Nam

Nhà ở xã hội - Bài toán kinh tế xã hội của nhiều quốc gia

Theo ý kiến chỉ đạo của Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà, trình Thủ tướng trong tháng 3/2023. Bộ Xây dựng đang khẩn trương hoàn thiện Đề án "Đầu tư xây dựng ít nhất 1 triệu căn hộ nhà ở xã hội cho đối tượng thu nhập thấp, công nhân khu công nghiệp giai đoạn 2021-2030". Trước đó, Đề án do Bộ Xây dựng đưa ra đặt mục tiêu phấn đấu đến năm 2030, tổng số căn hộ nhà ở xã hội, nhà ở công nhân các địa phương hoàn thành là hơn 1,4 triệu căn hộ. Tuy nhiên, sau khi nhận được góp ý từ các thành viên Chính phủ, Bộ Xây dựng đề xuất điều chỉnh mục tiêu đề án xuống còn hơn 1 triệu căn NOXH dù thị trường đang rất thiếu nguồn cung.

Trong nghiên cứu “Affordable housing, for long-term impact and growth” (Nhà ở giá phải chăng - Những tác động và sự tăng trưởng trong dài hạn) của Savills Investment Management, các chuyên gia của Savills đã chỉ ra NƠXH là sản phẩm nhà ở giá phải chăng, phù hợp với đặc thù điều kiện của mỗi nơi và được sự hỗ trợ phát triển bởi Nhà nước. Tuy nhiên, cũng giống như Việt Nam, nhiều nơi trên thế giới đang cho thấy sự cấp thiết về nguồn lực từ khối tư nhân tham gia vào phân khúc NƠXH, từ đó giúp giải quyết tình trạng thiếu hụt nguồn cung nhà ở bình dân.

Nghiên cứu này cho thấy, ngay ở các thị trường phát triển như Pháp hay Thụy Điển, nhu cầu về NƠXH và nhà ở bình dân chưa bao giờ cao như hiện nay. Tuy nhiên chưa một quốc gia nào cho thấy có thể đưa ra một giải pháp phát triển NƠXH mang tính cấu trúc hơn.

“Chỉ dựa vào ngân sách quốc gia để phát triển các dự án NƠXH là điều không thể. Theo phân tích của chúng tôi ở nhiều thị trường, phía Nhà nước phải khuyến khích khối tư nhân để các doanh nghiệp tham gia nhiều hơn vào vấn đề này”, các chuyên gia của Savills phân tích.

Nhìn nhận về vấn đề này, ông Troy Griffiths, Phó Giám đốc Điều hành Savills Việt Nam cho rằng tại Việt Nam, rất khó để tìm ra một mô hình đầu tư phù hợp, đảm bảo lợi ích hài hòa cho các bên khi phát triển dự án NƠXH. Có nhiều yếu tố cần xem xét kỹ lưỡng như điều kiện để mua NOXH của người dân, cách thức phân phối cũng như quy định về chuyển nhượng NƠXH. Điều này sẽ rất khó để thực hiện trừ khi có một tổ chức riêng được thành lập để giải quyết được những vấn đề đó.

 “Một vấn đề khác là những chính sách hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư NƠXH hiện tại chưa đủ hấp dẫn, rất khó để đại bộ phận các chủ đầu tư trên thị trường tạo ra lợi nhuận từ dòng sản phẩm này. Đứng trước bài toán lợi nhuận, khối tư nhân vẫn đang tập trung ở các phân khúc cao hơn mà chưa chú trọng đến thị trường quan trọng này”, ông Troy nói thêm.

Khi so sánh mức lợi nhuận 10%/năm khi đầu tư vào NƠXH theo quy định hiện nay với những rủi ro trong quá trình phát triển dự án, các doanh nghiệp có thể dễ dàng thu được 9,5%/năm từ việc gửi tiền ngân hàng. Vậy tại sao các doanh nghiệp phải nhận những rủi ro trong trường hợp họ đầu tư NƠXH mà không lựa chọn gửi tiền vào ngân hàng hay những kênh đầu tư khác hấp dẫn hơn, rủi ro ít hơn. Vì vậy, vị chuyên gia này đánh giá, đây chưa hẳn là một kênh đầu tư có thể hấp dẫn các doanh nghiệp.

Lời giải nào cho Việt Nam?

Vị chuyên gia cho biết gần như không thay đổi về nguồn cung NƠXH trong những năm trở lại đây tại Việt Nam. Mặc dù đã có rất nhiều sáng kiến được đề xuất nhằm xây dựng những thay đổi về chính sách trong phát triển NƠXH song vẫn chưa đủ để thu hút các chủ đầu tư tham gia vào thị trường này.

Theo ông Troy Griffiths, truyền thông về số lượng NƠXH theo như đề án là 800.000 hay 1,4 triệu căn là chưa hoàn toàn chính xác. Bởi nếu phân tích kỹ lưỡng, các dự án NƠXH không bắt buộc phải được bàn giao cùng lúc, cũng không phải tất cả chúng đều được yêu cầu phải được phát triển bởi Nhà nước. Trong đề án này, các doanh nghiệp hoàn toàn có thể tham gia để phát triển các dự án nhà ở bình dân, phù hợp với thu nhập của đại bộ phận người dân. Riêng đối với các sản phẩm NƠXH, cần có sự hợp tác chặt chẽ giữa khu vực công và khối tư nhân.

“Tại một số thị trường phát triển như Ấn Độ và Trung Quốc, các doanh nghiệp tư nhân có thể cung cấp một lượng lớn nguồn cung nhà ở bình dân, ví dụ như các dự án nhà ở công nhân ở gần khu công nghiệp. Mô hình này cũng có thể được ứng dụng cho Việt Nam trước sự phát triển mạnh mẽ của ngành sản xuất hiện nay cũng như rất nhiều nhà đầu tư quốc tế đang hứng thú với phân khúc đặc biệt này”, Phó Giám đốc Điều hành Savills Việt Nam cho biết. 

Tuy nhiên, chưa có quy định đầy đủ nào về điều kiện để xây dựng các dự án nhà ở xã hội đối với các chủ đầu tư quốc tế. Điều kiện để các nhà đầu tư nước ngoài tham gia vào thị trường này là một lộ trình dài hạn với dự án quy mô lên đến hàng chục nghìn căn hộ, các đại đô thị NOXH. Trong khi các dự án hiện nay tại Việt Nam vẫn đang được thực hiện một cách rời rạc và nhỏ lẻ.

“Nếu Việt Nam có một chiến lược rõ ràng và xuyên suốt được chỉ đạo và đảm bảo bởi Chính phủ, tôi tin rằng các dự án NOXH sẽ thu hút được sự quan tâm của các nhà đầu tư quốc tế bởi chỉ với dự án quy mô lớn mới có thể thu hút khối tư nhân về mặt lợi nhuận”, vị chuyên gia khuyến nghị.

Với nhiều dự thảo và đề xuất về việc xác định lại lợi nhuận và ưu đãi cho doanh nghiệp khi phát triển NOXH cũng như đảm bảo lộ trình phát triển các dự án rõ ràng, ông Troy Griffiths cho rằng đây là một nỗ lực rất tích cực về dài hạn của Chính phủ Việt Nam.