Trở về "mặt đất" sau thời kỳ thăng hoa, tương lai nào cho nghề môi giới chứng khoán?

Sau thời kỳ thăng hoa, nghề môi giới chứng khoán trở về "mặt đất"

Theo Nhịp sống thị trường, kỳ nguyên tiền rẻ trong giai đoạn 2020 - 2021 bởi ảnh hưởng của dịch Covid-19 đã tạo ra làn sóng bùng nổ trên thị trường chứng khoán. Theo đó, hàng triệu tài khoản chứng khoán đã được mở mới, cùng thanh khoản mỗi phiên lên tới hàng chục nghìn tỷ, khiến cho môi giới chứng khoán (Broker) trở thành công việc cực hot với nhiều người bởi thu nhập "khủng" mà nó mang lại.

Không chỉ riêng môi giới lão luyện, ngay cả các sinh viên mới ra trường cũng dễ dàng kiếm bộn tiền nhờ sự sôi động của thị trường chứng khoán. Cũng vì thế mà số lượng sinh viên kinh tế ra trường đi làm môi giới khi đó bùng nổ. Làn sóng khoe lãi, khoe nhà, khoe xe của một bộ phận làm Broker trở nên sôi nổi hơn bao giờ hết.

Lựa chọn nghề môi giới khi vừa mới ra trường, đúng thời điểm thị trường bước vào chu kỳ tăng giá, Hoàng Tùng (Hà Nội) đã nhanh nhạy đón đầu xu thế, lập ra hàng loạt room chat tư vấn cho khách hàng. 

Hoàng Tùng chia sẻ, thời điểm mà người người nhà nhà nhắc về chứng khoán, việc tìm kiếm khách hàng đơn giản chỉ qua bài bài đăng trên Facebook, thậm chí không cần làm gì khách cũng tự tìm đến. Cứ thế mỗi ngày, anh Tùng lại "đẩy" vào các room vài mã cổ phiếu khuyến nghị cho khách hàng. Do đúng vào thời kỳ thị trường "mua đâu trúng đó" nên những khuyến nghị của anh đa phần đều chính xác, các room chat theo đó luôn nhộn nhịp mua bán.

Không riêng gì anh Tùng, các môi giới chứng khoán khi đó được xem như "cuốn từ điển sống" mà những nhà đầu tư mới chập chững lên sàn rất ngưỡng mộ.

Ngoài vị thế tốt và doanh số cao, tự đầu tư cũng lãi đạm đã kéo tổng thu nhập của anh Tùng có tháng lên đến trăm triệu đồng - một con số đáng mơ ước đối với sinh viên mới ra trường.

Tuy nhiên, sau quãng thời gian thuận lợi, những khó khăn với nghề môi giới đã dần xuất hiện kể từ đầu quý 2/2022. Thị trường chứng khoán bước vào giai đoạn giảm sâu, từ vùng đỉnh hơn 1.500 điểm, VN-Index có thời điểm lao dốc chỉ còn khoảng 870 điểm trong năm 2022.

Không chỉ giảm về điểm số, thanh khoản cũng dần co hẹp trong bối cảnh các nhà đầu tư trở nên thận trọng hơn. Kể từ tháng 5/2022 trở lại đây, giá trị khớp lệnh bình quân mỗi phiên đã giảm hơn một nửa so với mức đỉnh, thậm chí nhiều tháng lùi về dưới 10.000 tỷ đồng/phiên.

Thị trường giao dịch ảm đạm khiến cho hoạt động môi giới của các công ty chứng khoán ngày càng thu hẹp. Từ quý 1/2022 đến nay, doanh thu môi giới sụt giảm rõ rệt với quý sau thấp hơn so với quý liền trước.

Riêng trong quý 4/2022, tổng doanh thu từ hoạt động môi giới của các công ty chứng khoán chỉ còn gần 3.000 tỷ đồng, giảm gần 55% so với giai đoạn bùng nổ. Tính chung trong cả năm 2022, tổng doanh thu môi giới cũng ghi nhận giảm gần 23% về mức xấp xỉ 15.400 tỷ đồng.

Đa phần các Công ty chứng khoán hiện nay đều theo mô hình truyền thống, sử dụng môi giới để kiếm khách hàng cũng như hỗ trợ giao dịch. Thu nhập của các môi giới sẽ được trích phần lớn từ phí giao dịch của khách hàng nộp cho Công ty chứng khoán. Hay nói cách khác, phần lớn doanh thu môi giới của các Công ty chứng khoán thu về sẽ dùng để trả thu nhập cho các Broker. Có thể lấy ví dụ, khi khách hàng mua cổ phiếu sẽ phải trả phí giao dịch là 0,15%, bao gồm 0,03% cố định nộp cho Sở Giao dịch, còn lại 0,12% phí thuộc về Công ty chứng khoán và hầu hết sẽ trích lại cho môi giới.

Như vậy, khách hàng giao dịch càng nhiều, thanh khoản thị trường càng tăng thì thu nhập của môi giới cũng càng nhiều và ngược lại, thu nhập môi giới sẽ giảm khi thị trường ảm đạm.

Với doanh thu môi giới toàn thị trường trong quý 4/2022 đã giảm khoảng 1/2 so với đỉnh được tạo ra trước đó 1 năm, hay tính một cách đơn giản, thu nhập của nghề môi giới trong quý 4 vừa qua cũng giảm khoảng 1 nửa so với thời kỳ đỉnh cao.

Không còn mức thu nhập khủng như khi thị trường bùng nổ, Hoàng Tùng cũng như nhiều bạn trẻ khác dần "vỡ mộng" khi làm Broker trong thị trường gấu. Thua lỗ nhanh khiến các nhà đầu tư chẳng còn mặn mà với việc mua bán, nhiều room chat cũng phải đóng lại vì đều rơi vào cảnh ảm đạm như chợ chiều.

Sức ép doanh số khi thanh khoản thảm khiến thu nhập của anh không còn con số "mơ ước" như trước đây. Không chỉ vậy, thị trường kém thuận lợi còn khiến các khoản đầu tư cá nhân của anh Tùng chịu cảnh thua lỗ. Giờ đây, Broker trẻ tuổi này mới cảm nhận được những khó khăn thực sự khi hành nghề.

Đặt ra dấu hỏi về chất lượng môi giới

Song song với sự tăng nóng và mạnh của quy mô thị trường, gội ngũ môi giới chứng khoán cũng phát triển nóng về số lượng, nhưng chất lượng vẫn chưa được cải thiện tương xứng.

Trong vòng 2 năm qua, sức nóng của thị trường đã thu hút đông đảo nhiều sinh viên mới ra trường "đầu quân" vào các Công ty chứng khoán làm môi giới. Mặc dù lớp môi giới trẻ có sự năng động, nhạy bén với thị trường, nhưng đa phần họ thiếu sự kinh nghiệm và chuyên môn. Hầu như môi giới chỉ tập trung vào phân tích kỹ thuật, hóng tin "đội lái" mà bỏ qua yếu tố cơ bản của các doanh nghiệp.

Rào cản gia nhập nghề không lớn, chỉ cần biết các giao dịch và quan trọng nhất là khả năng "sale khách" đã khiến không ít người tay ngang, đang làm việc ở những lĩnh vực khá cũng nhảy sang làm môi giới chứng khoán hoặc Cộng tác viên môi giới. Đồng thời, đây cũng là một trong những nguyên nhân khiến chất lượng đội ngũ môi giới không được đảm bảo.

Cũng vì thế mà khi thị trường downtrend, rất nhiều môi giới nghiệp dư không có khả năng hỗ trợ nhà đầu tư, thậm chí còn khiến nhà đầu tư thua lỗ lớn hơn. Nhiều người thường nói vui rằng, khi thị trường uptrend ai cũng có thể trở thành người tư vấn vì gần như mua mã nào cũng có lãi. Chỉ khi thị trường sập mới biết ai thực sự là môi giới chất lượng. Điều này có thể thấy trong năm vừa qua, khi thị trường biến động xấu, hầu hết nhà đầu tư đều thua lỗ nặng nề, mặc dù gần như khách hàng nào mở tài khoản chứng khoán cũng đều có môi giới và đi kèm với khoản phí môi giới không hề nhỏ. 

Do thiếu kiến thức chuyên môn nên nhiều môi giới gần như chỉ đưa ra nhận định chung chung về diễn biến thị trường, "gió chiều nào theo chiều đó" chứ không có quan điểm riêng. Dạo quanh các hội nhóm về chứng khoán, không khó bắt gặp những dòng status châm biếm môi giới phiên sáng khuyến nghị nhà đầu tư đứng ngoài quan sát, phiên chiều tăng nóng lại hô hào đua mua. Thậm chí, có nhiều môi giới không chuyên, không có khả năng phân tích còn tư vấn cho khách hàng những cổ phiếu tăng nóng do tin đồn hay hội nhóm. Ngoài ra cũng có nhiều người chỉ chăm chú khoe lãi, tạo hình ảnh để thu hút khách hàng.

Tất nhiên, trên thị trường vẫn tồn tại nhiều môi giới chứng khoán chất lượng, có tâm, cũng như kỹ năng và kiến thức uyên thâm. Dù vậy, đây vẫn là con số không quá lớn nếu so với lượng môi giới bùng nổ mạnh mẽ trong 2 năm vừa qua.

Xu hướng giao dịch miễn phí, không môi giới nở rộ

Thực tế đã cho thấy, việc sử dụng môi giới không mang lại quá nhiều lợi nhuận cho các công ty chứng khoán. Bởi nếu chỉ tính riêng mảng nghiệp vụ môi giới chứng khoán (không kể các dịch vụ kèm theo như quản lý tài sản, cho vay ký quỹ,...) thì mảng kinh doanh này có biên lợi nhuận cực mỏng, thậm chí nhiều doanh nghiệp không có lãi do chi phí hoa hồng cho môi giới tương đối lớn.

Đơn cử như với VPS, chi phí môi giới/doanh thu môi giới của công ty chứng khoán này luôn ghi nhận quanh mức 80% trong vòng 2 năm trở lại đây. Tức VPS thu 10 đồng từ môi giới thì phải chi ra tới 8 đồng và chỉ lãi vỏn vẹn 2 đồng. Thậm chí tỷ trọng chi cho môi giới/doanh thu tại Mirae Asset hay SSI có những quý vượt mức 100%, đồng nghĩa với việc không có lãi trong mảng môi giới.

Riêng với TCBS, biên lợi nhuận ở mảng môi giới này lại cao ấn tượng, thường ghi nhận quanh mốc 80%. Nguyên nhân do công ty hoạt động theo mô hình không có nhân viên môi giới nên có thể cắt giảm tối đa chi phí trung gian, điều này không chỉ giúp cho TCBS gia tăng lợi nhuận từ hoạt động môi giới mà đồng thời còn giúp khách hàng tiết kiệm đáng kể chi phí.

Ngoài TCBS, một số công ty chứng khoán khác tại Việt Nam cũng có chung xu hướng loại bỏ hoạt động môi giới bằng người có thể kể đến như DNSE, Pinetree... thay vào đó là các chương trình giảm, miễn phí hoàn toàn cho khách hàng.

Việc miễn phí giao dịch cho khách hàng sẽ giúp họ tiết giảm một lượng đáng kể chi phí. Thông thường trong uptrend, khi mọi thứ thuận lợi, chi phí môi giới sẽ không "đáng là bao". Nhưng khi thị trường kém thuận lợi, việc sử dụng tư vấn từ môi giới không đem lại hiệu quả sẽ càng khiến các nhà đầu tư cảm thấy "xót ruột".

Theo giới chuyên gia nhận định, áp lực với môi giới "chạy bằng cơm" đang ngày càng lớn khi các công ty chứng khoán đều phát triển mạnh mảng công nghệ để thay thế phần việc của con người. Việc phát triển các AI, Chatbox, môi giới ảo trả lời tự động, hướng dẫn mở tài khoản tự động,... đang ngày càng phổ biến hơn, qua đó khiến vai trò của con người giảm bớt.

Bên cạnh đó, xu hướng giao dịch chứng khoán với phí 0 đồng cũng dự báo sẽ tạo sức ép lớn đến nghề môi giới trong tương lai. Xu hướng giao dịch chứng khoán trực tuyến phí 0 đồng đang nở rộ trên thế giới, đặc biệt là tại Mỹ với cái tên nổi bật là Robinhood.

Sự trỗi dậy nhanh chóng của Robinhood - công ty môi giới chứng khoán trực tuyến với phí 0 đồng đã buộc các "ông lớn" môi giới chứng khoán khác tại Mỹ phải chạy theo mô hình giao dịch miễn phí này để có thể giữ thị phần.

Còn tại Việt Nam, mặc dù cuộc đua giành thị phần vẫn diễn ra rất khốc liệt, nhưng đã xuất hiện những công ty chứng khoán đi theo xu hướng miễn phí giao dịch của thế giới. Điều này trực tiếp ảnh hưởng đến nghề môi giới, những người đang phụ thuộc lớn vào phí giao dịch của khách hàng.

Trong những năm tới, hoạt động môi giới bằng con người có thể vẫn đóng vai trò nhất định tại các Công ty Chứng khoán, nhưng chắc chắn ảnh hưởng sẽ dần giảm bớt bởi sự xuất hiện của các hệ thống công nghệ. Bên cạnh đó, các Công ty Chứng khoán cũng cần thay đổi cách tiếp cận khách hàng. Với các môi giới cá nhân, sự thanh lọc diễn ra và chỉ những môi giới có trình độ chuyên môn cao, không ngừng trau dồi mới có thể tồn tại trên thị trường, thay vì phát triển rầm rộ như những năm vừa qua.