Các công ty chứng khoán đã "đốt" bao nhiêu tiền để có thể "xưng vương" trong cuộc chiến giành thị phần môi giới?

Theo Nhịp sống thị trường, thị phần giao dịch môi giới quý 4/2022 đã ghi nhận top những công ty chứng khoán dẫn đầu về thị phần môi giới cổ phiếu niêm yết, bao gồm: VPS (14,82%), SSI (9,96%), VNDirect (7,51%), Mirae Asset (6,31%), HSC (6,19%), VCSC (5,14%), MBS (4,88%), TCBS (3,73%),...

Trong đó, ngoại trừ VNDirect báo lỗ trong quý 4 thì hầu hết những cái tên nêu trên đều góp mặt trong danh sách những công ty chứng khoán dẫn đầu về chỉ tiêu lợi nhuận trong quý cuối cùng cũng như cả năm 2022. Riêng SSI, TCBS và VNDirect vẫn giữ vững được mức lợi nhuận nghìn tỷ trong vòng 1 năm, dù cho có sự sụt giảm đáng kể so với năm trước đó.

Nếu tính riêng mảng môi giới, doanh thu của top thị phần tăng rất nhanh trong giai đoạn địa dịch Covid-19 bùng nổ (khoảng giữa năm 2020 đến hết năm 2021), có thể dễ hiểu nguyên nhân bởi thị trường chứng khoán thời điểm đó thăng hoa và dòng tiền từ F0 ồn ạt chảy vào đẩy thanh khoản tăng đột biến.

Tuy nhiên, từ quý I/2022 đến nay, xu hướng giảm của khoản thu từ môi giới đã được thể hiện khá rõ ràng. Hầu hết doanh thu từ môi giới đều sụt giảm so với quý liền trước trong bối cảnh thị trường có nhiều biến động cũng như dòng tiền không còn quá dễ dãi.

Cụ thể, VPS tiếp tục đã vượt mặt các tên tuổi lớn trong ngành chứng khoán về doanh thu môi giới, với con số trong quý 4 đạt 550 tỷ đồng, nhưng chỉ bằng phân nửa so với mức thực hiện kỷ lục trong quý 4/2021. Đồng thời, đây cũng là quý thứ 5 liên tiếp doanh thu môi giới của VPS sụt giảm so với quý liền trước. Dẫu vậy, mức thực hiện của công ty chứng khoán này vẫn gấp bằng lần so với các công ty khác cùng ngành.

Trong khi đó, doanh thu môi giới trong quý 4 của SSI đạt 319 tỷ đồng, tương tự VCSC đạt 210 tỷ đồng; con số này của VNDirect là 270 tỷ đồng, HSC ghi nhận 195 tỷ đồng, còn Mirae Asset đạt 153 tỷ đồng.

Trong cả năm 2022, tổng cộng top 10 công ty chứng khoán thị phần môi giới lớn nhất sàn HoSE đã ghi nhận doanh thu từ mảng môi giới ở mức khoảng 10.700 tỷ đồng, lợi nhuận gộp của mảng môi giới đạt hơn 3.550 tỷ đồng, giảm khoảng 30% so với mức thực hiện năm 2021.

Dù vậy, hiệu quả từ mảng môi giới giữa các công ty là tương đối khác nhau. Nếu xét về chỉ tiêu chi phí môi giới/doanh thu môi giới của các công ty chứng khoán top đầu thị phần, thì VPS luôn ghi nhận ở ngưỡng 80% trong vòng 2 năm trở lại đây. Có nghĩa là VPS thu 10 đồng từ môi giới thì chi ra tới 8 đồng, biên lợi lợi nhuận rất mỏng.

Thậm chí với Mirae Asset hay SSI, tỷ trọng chi cho môi giới/doanh thu có những quý đã vượt mức 100%, đồng nghĩa với việc không có lãi trong mảng môi giới. Tuy nhiên, cũng cần nhấn mạnh rằng, dù phải chịu lỗ từ hoạt động môi giới nhưng các công ty chứng khoán lại có thể bù đắp lại bằng hoạt động cho vay margin.

Với trường hợp của TCBS, tỷ trọng chi phí/doanh thu môi giới của công ty này chỉ ở mức 18%, tương ứng với biên lợi nhuận cao ấn tượng, lên đến khoảng 80% (tức 10 đồng doanh thu có tới 8,2 đồng lãi thực nhận). Công ty này hoạt động theo mô hình không có nhân viên môi giới, vì thế có thể cắt giảm tối đa các chi phí trung gian. Bên cạnh đó, đây cũng là công ty có mức tổng lợi nhuận trước thuế cả năm 2022 ở mức cao nhất toàn hệ thống. 

Với đặc thù là tập trung kinh doanh cốt lõi vào mảng sản phẩm đầu tư, cụ thể là trái phiếu, nên đã 7 năm liên tiếp TCBS giữ vững vị trí quán quân trên bảng xếp hạng mảng này tại sàn HoSE. Thời gian gần đây, TCB đang dần cho thấy rõ ràng hơn dấu hiệu về việc nhập cuộc mạnh mẽ để tranh giành thị phần môi giới cổ phiếu.

Trên thực tế, mô hình hoạt động của các công ty chứng khoán tại Việt Nam thường có 4 nguồn thu chính, bao gồm lãi vay margin, dịch vụ môi giới, tư vấn phát hàng và hoạt động tự doanh. Như vậy, với việc thị trường ảm đạm, mảng kinh doanh môi giới phải chịu áp lực mạnh nhất khi có mối liên hệ mật thiết với sự sôi động của thị trường. Để có thể "xưng vương" trong cuộc chiến giành thị phần môi giới cùng đồng nghĩa rằng nhiều công ty chứng khoán phải bỏ chi phí nhiều hơn để thu hút khách hàng. Điều này khiến cho hiệu quả môi giới của một số công ty không mấy tích cực, biên lãi gộp chỉ "mỏng như tờ giấy", thậm chí là thua lỗ.

Xuất phát từ vấn đề này, một số công ty chứng khoán đã mạnh dạn bỏ đi hoạt động môi giới bằng người có thể kể đến như TCBS, Pinetree, DNSE... Thay vào đó là những chương trình giảm phí cho người dùng. Có thể nói, động thái này mang tính đánh đổi doanh thu để lấy tệp khách hàng, đồng thời khiến cuộc đua giảm chi phí giữa các công ty chứng khoán càng trở nên căng thẳng hơn. Trong khi nguồn thu dần bị thu hẹp khi làn sóng nhà đầu tư mới hạ nhiệt, cùng với sự tham gia của nhóm công ty chứng khoán nước ngoài với tiềm lực tài chính hùng hậu từ các tập đoàn mẹ đứng sau dự báo sẽ tạo áp lực cạnh tranh càng gay gắt hơn trong thời gian tới.

Về diễn biến thị trường chứng khoán hiện tại, theo góc nhìn ngắn hạn, các phiên điều chỉnh có thể vẫn xuất hiện và đó là cơ hội cho nhà đầu tư ngắn hạn có thể tiếp tục mua vào để gia tăng tỷ trọng. Còn dưới góc nhìn trung - dài hạn, hướng giải ngân vẫn là tập trung vào những cổ phiếu có nền tảng cơ bản tốt, các cổ phiếu đầu ngành vẫn duy trì được tăng trưởng lợi nhuận cũng như tiếp tục có kỳ vọng tăng trưởng trong năm tới, nhà đầu tư nên tận dụng các phiên thị trường điều chỉnh giảm điểm để giải ngân.