Thực trạng IPO thành công của Việt Nam thấp nhất Đông Nam Á

Năm 2022 là một năm đầy biến động và khó khăn đối với nền kinh tế và thị trường tài chính toàn cầu. Trên thế giới hàng loạt các đợt tăng lãi suất của các ngân hàng đã diễn ra để chống lại tình trạng lạm phát toàn cầu. Đồng thời, xung đột xảy ra giữa Nga và Ukraine cũng khiến cho chuỗi cung ứng khủng hoảng diễn biến khó lường.

Song, theo báo cáo của Deloitte trong năm 2022, khu vực Đông Nam Á công cuộc IPO đã có sự phát triển mạnh mẽ ở nhiều lĩnh vực, số lượng thương vụ IPO thành công đã tăng hơn so với năm 2021. Theo thống kê trên toàn khu vực đã phát hành thành công 163 đợt IPO so với năm 2021 tăng 7% khi có 152 đợt IPO thành công. Tuy nhiên, trong số các quốc gia Đông Nam Á thì Việt Nam lại là quốc gia có số lượng thương vụ IPO thành công thấp nhất. 

Các công ty có quy mô nhỏ thực hiện IPO nhiều hơn

Xét trên phương diện tổng thể số lượng công ty IPO đã tăng lên nhưng tổng số vốn gọi được qua các thương vụ IPO lại giảm so với năm 2021. Theo khảo sát cho thấy số lượng các đợt IPO nhỏ tăng mạnh vào năm 2022. Trong đó, thị trường Đông Nam Á đã IPO với mức vốn hóa thị trường là 56,1 tỷ USD. Tuy vốn huy động đã giảm 43% nhưng giá trị vốn hóa thị trường lại có dấu hiệu đáng mừng khi tăng 10,3% so với năm trước. Trong danh sách này, Thái Lan và Indonesia dẫn đầu khu vực Đông Nam Á về số lượng thương vụ IPO thành công trong năm 2022, hai quốc gia này mỗi quốc gia đã huy động được trên 2 tỷ USD cho các thương vụ IPO, chiếm tỷ trọng 78% tổng số tiền huy động được cho cả khu vực Đông Nam Á. Đặc biệt, trong năm 2022 tại Malaysia tổng vốn gọi IPO đã tăng trưởng 138%.

Cụ thể, Thái Lan có tổng số tiền huy động từ các thương vụ IPO cao nhất trong số các sàn giao dịch IPO tại Đông Nam Á, với số vốn lên đến 3,6 tỷ USD khi huy động được 42 đợt IPO. Trong nửa cuối năm 2022, Thái Lan huy động được 3,2 tỷ USD nhờ vào việc kiểm soát được dịch COVID-19. Đáng chú ý số vốn huy động được trong năm 2022 của Thái Lan cũng ngang bằng với số vốn huy động được trong các năm 2017 đến 2019, dường như đại dịch không ảnh hưởng đến tình hình IPO của Thái Lan. Còn trong giai đoạn dịch bệnh đỉnh điểm là năm 2020 và 2021, số tiền huy động được thông qua các thương vụ IPO của Thái Lan là hơn 4 tỷ USD mỗi năm. 

Thị trường IPO lớn thứ hai tại Đông Nam là Indonesia với 2,4 tỷ USD vốn huy động qua 59 thương vụ IPO thành công. Trong đó, nổi bật nhất là thương vụ PT GoTo Gojek Tokopedia Tbk chiếm 1,1 tỷ USD trong số vốn huy động được đã dẫn đầu về giá trị IPO trong toàn khu vực. PT Global Digital Niaga Tbk còn được gọi với cái tên quen thuộc là “BliBli” xếp ở vị trí thứ hai với số vốn huy động được là 508 triệu USD. Gojek và BliBli là những công ty công nghệ nổi bật và được chào bán tại thị trường Indonesia trong những năm gần đây. 

Kể từ khi xảy ra đại dịch, thị trường IPO tại Malaysia lại vươn lên mạnh mẽ với số vốn huy động tăng 138%, tương ứng 801 triệu USD. Mức tăng này là kết quả của việc nhu cầu của các nhà đầu tư đối với các công ty có nền tảng tốt đã tăng lên mạnh mẽ. 

Trong năm 2022, Singapore cũng hoàn thành 11 thương vụ IPO thành công qua đó huy động được 428 triệu USD, bao gồm ba thương vụ  SPAC (Special Purpose Acquisition Company – Công ty đặc biệt thành lập với mục đích mua lại) khi tổng số vốn gọi được chạm mốc 389 triệu USD, cùng với đó là 8 thương vụ IPO thành công trên thị trường Catalist với số vốn huy động được là 39 triệu USD. Những con số này đã minh chứng cho khởi đầu tích cực của cơ chế chào bán những công ty đặc biệt thành lập với mục đích mua lại từng được giới thiệu vào cuối năm 2021. Thời hạn cho quá trình de-SPAC là 2 năm và có thể gia hạn thêm 1 năm, quá trình này nếu thành công mới có thể thúc đẩy các công ty SPAC chào bán trong tương lai. 

Năm 2022 cũng chứng kiến thị trường chứng khoán Philippines khởi sắc với 8 đợt chào bán, huy động được số vốn 352 triệu USD. Quỹ năng lượng REIT thuộc tập đoàn Citicore Energy REIT Corp đã chào bán thành công với giá trị số vốn huy động cao nhất chạm mức 124 triệu USD. 

Trong báo cáo của Deloitte năm 2022 thị trường IPO tại Đông Nam Á xuất hiện nhiều hơn công ty quy mô nhỏ chào bán trên hơn. Đây là hiện tượng diễn ra khi  các công ty nhỏ hơn vẫn tiếp tục kế hoạch IPO của mình mặc dù những khó khăn kinh tế xảy ra trên diện rộng. Đối với các công ty hay tập đoàn lớn họ lựa chọn cách chờ đến khi kinh tế ổn định để thị trường có thêm những điều kiện tốt hơn. 

Trên thực tế, trước khi xảy ra đại dịch Covid 19 hoạt động IPO vẫn diễn ra sôi nổi trên thị trường. Song trong thời điểm đại dịch mọi thứ  đã bị đảo lộn khi các nhà đầu tư nhỏ lẻ quan tâm hơn đến thị trường IPO, các công ty nhỏ lại trở thành “sở thích” đầu tư của họ. Có thể thấy, nhờ vào điều này mà IPO đã trở thành kênh huy động vốn quan trọng để các nhà đầu tư tiếp tục tìm kiếm cơ hội tăng trưởng từng ngày, đồng thời, các doanh nghiệp vừa và nhỏ cũng có thêm tiềm năng phát triển, sống sót qua đại dịch. 

Việt Nam có số thương vụ IPO thành công thấp nhất Đông Nam Á

Theo thống kế, trong năm 2022 Việt Nam có số lượng các thương vụ IPO tương đương với Philippines và đứng ở vị trí thấp nhất khu vực Đông Nam Á. Các chuyên gia cho rằng tình trạng này là do các công ty và nhà đầu tư đã thận trọng hơn vào nửa cuối năm khi xảy ra những bất ổn lớn trên thị trường trong và ngoài nước.

Bà Trần Thị Thúy Ngọc - Phó Tổng Giám đốc thường trực Deloitte Việt Nam đã có những chia sẻ về vấn đề này sau khi cùng thu thập, phân tích, đánh giấ và so sánh dữ liệu qua từng năm để có thể đưa ra được báo cáo khái quát và chính xác nhất về Thị trường IPO tại Đông Nam Á. Trong bản báo cáo đã phản ánh tình hình tổng quan của IPO tại thị trường Việt Nam thông qua số lượng IPO thành công, số lượng cổ phiếu đã phát hành ra thị trường và số vốn các doanh nghiệp đã huy động được trong năm 2022. 

Trong năm 2022, thị trường IPO Việt Nam có tổng cộng 8 đợt chào bán thành công ít hơn năm 2021 là 5 thương vụ, nhưng bù vào đó số tiền huy động được đã tăng từ 15,6 triệu USD lên 71,4 triệu USD tăng gấp bốn lần. Với 8 thương vụ này, Việt Nam đã kêu gọi được 71 triệu USD sau khi IPO thành công và giá trị vốn hóa các doanh nghiệp này là 537 triệu USD. 

Trong nửa đầu năm 2022, thị trường đã chứng kiến 6 đợt IPO thành công với số vốn huy động được là 65 triệu USD. Tuy nhiên đến nửa cuối năm thị trường có dấu hiệu chững lại khi những bất ổn về lạm phát xảy ra, khả năng suy thoái hiện hữu. Hàng loạt các nguyên nhân như giá nguyên liệu tăng, lãi suất ngân hàng chạm “đỉnh”, bê bối tài chính… đã khiến cho tình trạng này trở nên nặng nề hơn, do đó, các doanh nghiệp cũng dè chừng hơn trong việc IPO.  

Bà Tay Hwee Ling – lãnh đạo phụ trách dịch vụ Tư vấn tại Deloitte Đông Nam Á và Singapore cho biết: “Đông Nam Á vẫn còn tiềm năng tăng trưởng cao, khi khu vực này vươn lên khỏi khủng hoảng COVID-19. Chúng tôi kỳ vọng hoạt động IPO sẽ trải qua các chu kỳ lên và xuống, vì thị trường đang điều chỉnh lại từ tư duy thời đại dịch sang 'trạng thái bình thường’. Mặc dù định giá hiện tại có thể thấp hơn đối với các công ty công nghệ, nhưng những công ty có nền tảng kinh doanh vững chắc và có thể chứng minh khả năng sinh lời sẽ vẫn có thể đạt được định giá thị trường tối ưu và khai thác những lợi ích của thị trường vốn”.

Đầu năm 2023, thị trường IPO Việt Nam vẫn khá ảm đạm do những ảnh hưởng của suy thoái kinh tế thế giới và trong nước. Song, các chuyên gia và nhiều nhà đầu tư vẫn tin tưởng vào bức tranh khởi sắc vào nửa cuối năm 2023.