Startup kỳ lân rơi vào "thế khó": Từng gây quỹ chỉ bằng một cuộc gọi qua Zoom, giờ IPO không được, bán mình không xong

Không thể phủ nhận, hoạt động kinh doanh chưa bao giờ tốt hơn đối với những gã khổng lồ công nghệ của Mỹ. Sau sụt giảm vào năm 2022, giá trị thị trường tổng hợp của Alphabet, Amazon, Apple, Meta và Microsoft ghi nhận đã tăng 70%, lên mức hơn 10.000 tỷ USD tính từ đầu năm 2023 trong bối cảnh lĩnh vực trí tuệ nhân tạo (AI) nổi lên một cách mạnh mẽ.

Và công nghệ này cũng giúp đưa một cố công ty khác lên vị trí cao hơn trong ngành. Cụ thể, vào ngày 21/2, Nvidia - đây là nhà vô địch về chip AI đã đưa ra báo cáo rằng doanh số bán hàng của họ đã tăng vọt 265% so với cùng kỳ năm ngoái trong quý tính đến hồi tháng 1. Giá trị thị trường của công ty cũng tăng từ khoảng 500 tỷ USD một năm trước lên 1,7 nghìn tỷ USD và trở thành công ty có giá trị thứ năm ở Mỹ. OpenAI - đây là nhà sản xuất ChatGPT cùng các công ty xây dựng AI khác như là Anthropic cũng đã trở nên nổi tiếng và thu về hàng tỷ USD tiền vốn tài trợ.

Có hàng nghìn công ty AI nhỏ hơn cũng đã xuất hiện. Ở Thung lũng Silicon, một ví dụ điên rồ nhất có thể kể đến đó là việc Adam Neumann - đây là người sáng lập bị lật đổ của WeWork đã đưa ra nỗ lực vào ngày 5/2 để giành quyền điều hành công ty.

Mặc dù vậy thì sẽ là sai lầm khi nghĩ rằng bối cảnh khởi nghiệp của Mỹ đang trở lại thời kỳ hưng thịnh trước đây. Đầu tiên đó là sự đón nhận từ ban lãnh đạo và các chủ nợ của WeWork đối với lời đề nghị của Neumann là khá thờ ơ. Và theo công ty nghiên cứu PitchBook, những công ty đầu tư mạo hiểm (VC) chỉ đầu tư 170 tỷ USD vào Mỹ trong năm ngoái, so với năm 2021 giảm một nửa.

Ngoại trừ một số trường hợp ngoại lệ nổi tiếng, ví dụ như OpenAI, các nhà đầu tư đặc biệt thận trọng khi ký séc ở mức định giá cao. Trong những năm 2010, số lượng kỳ lân (các công ty tư nhân có giá trị trên 1 tỷ USD) đã tăng vọt tại Mỹ. Và toàn bộ 344 đồng trong số đó đã được tạo ra vào năm 2021. Tuy nhiên, con số của năm ngoái chỉ là 45.

Lý do lớn nhất được cho là bởi sự kết thúc của kỷ nguyên tiền rẻ. Trong những năm đầu phát triển, khi mà các nhà đầu tư chạy đua để giành được một phần cổ phần của những công ty khởi nghiệp thành công nhất, các công ty công nghệ hầu như không có nhu cầu khai thác thị trường đại chúng để lấy vốn. Và các nhà đầu tư chéo như là Tiger Global và Coatue hoạt động ở cả thị trường công lẫn thị trường tư nhân đã tràn vào Thung lũng Silicon.

Theo Dharmesh Thakker của Battery Ventures - một công ty đầu tư mạo hiểm cho biết, những người sáng lập có thể gây quỹ chỉ bằng một cuộc gọi qua Zoom. Vào năm 2021, các nhà đầu tư chéo chiếm hơn một nửa số vốn tài trợ cho các công ty khởi nghiệp. Cũng kể từ đó, họ đã rút lui và năm ngoái đóng góp chưa đến một phần ba.

Hiện tại thì các nhà đầu tư đang cân nhắc cách bán cổ phần của họ trong các kỳ lân. Hầu hết các quỹ đầu tư mạo hiểm hoạt động theo chu kỳ 10 năm, hỗ trợ cho các công ty khởi nghiệp trong thời gian 5 năm đầu tiên, rút tiền mặt vào năm thứ hai. Với hơn 700 kỳ lân, mức định giá tổng hợp là 2,4 nghìn tỷ USD - đây được xem là một số tiền khá lớn đang bị đe dọa.

Và cách exit đầu tiên đó là thông qua đợt phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng (IPO). Mặc dù vậy thì thị trường IPO vẫn ở tình trạng bế tắc, với chỉ 83 vụ niêm yết được hỗ trợ bởi VC vào năm 2023, so với con số 309 vào năm 2021 có giảm. Có nhiều công ty niêm yết vào hồi năm ngoái, bao gồm Instacart - đây là một doanh nghiệp giao hàng tạp hóa và Klaviyo - đây là một công ty phần mềm, đang giao dịch ở mức giá cổ phiếu thấp hơn với mức giá ban đầu của họ.

Arm - một công ty thiết kế chip có giá cổ phiếu đã tăng hơn gấp đôi tính từ khi niêm yết vào hồi tháng 9 là một ngoại lệ hiếm hoi. Những công ty đang lên kế hoạch IPO trong năm nay thường thực hiện với mức định giá giảm. Cụ thể, Reddit - là một trang web chia sẻ meme đã có kế hoạch niêm yết ở mức 5 tỷ USD, so với mức định giá tư nhân là 10 tỷ USD vào năm 2021 đã giảm.

Còn con đường exit thứ hai đó là bán mình cho một công ty muốn mua. Tuy nhiên thì cách này cũng bị chặn một phần. PitchBook cho biết, chỉ có 698 công ty được VC hậu thuẫn được các công ty mua vào năm ngoái, so với con số 1.311 vào năm 2021 đã giảm. Vào hồi tháng trước, Amazon đã từ bỏ nỗ lực mua lại iRobot - là một nhà sản xuất máy hút bụi robot sau sự xem xét một cách kỹ lưỡng của các cơ quan quản lý Châu Âu.

Việc bán cho một nhà đầu tư tư nhân khác là lựa chọn thứ ba cũng không quá hấp dẫn. Caplight - một nhà cung cấp dữ liệu định giá tư nhân trên cái gọi là thị trường thứ cấp thấp hơn mức định giá ở vòng gây quỹ mới nhất đối với hơn ⅘ số kỳ lân. Discord - là một dịch vụ trò chuyện phổ biến với các game thủ, thời gian gần đây nhất được định giá trên thị trường thứ cấp ở mức 6 tỷ USD, giảm so với mức định giá gần 15 tỷ USD khi tiến hành huy động vốn lần cuối vào năm 2021.

Và giữa bối cảnh khó khăn như thế, có một số kỳ lân thậm chí đã sụp đổ. Convoy - là một công ty khởi nghiệp về hậu cần huy động vốn lần cuối vào năm 2022 với mức định giá ghi nhận gần 4 tỷ USD đã đóng cửa vào hồi tháng 10. Còn Veev - một kỳ lân trong lĩnh vực xây dựng nhà ở cũng đã đóng cửa vào hồi tháng 11 và đang trong quá trình thanh lý tài sản. Samir Kaji của Allocate - một công ty kết nối các nhà đầu tư với các quỹ đầu tư mạo hiểm cũng tin rằng nhiều kỳ lân sẽ lặng lẽ được mua lại.

Một số nhà sáng lập có thể phải quay về với gara

Điều này là số phận đáng buồn có thể sẽ xảy ra đối với một số người sáng lập, nhân viên, nhà đầu tư của những công ty từng có triển vọng. Tuy nhiên những người khác không cần phải quá lo lắng.

Tom Tunguz của Theory Ventures - một công ty đầu tư mạo hiểm khác nói rằng, việc giảm nguồn tài trợ tính từ năm 2021 chỉ đơn thuần là sự quay trở lại xu hướng dài hạn đã bị đại dịch làm chệch hướng. Và có rất nhiều điều để có thể ăn mừng với những phát hiện mới được tìm thấy ở Thung lũng Silicon.

Hiện nay, hiếm có công ty khởi nghiệp nào ủng hộ sự tăng trưởng bằng mọi giá. Những người sáng lập cũng đã bắt đầu tìm hiểu lại khái niệm tiết kiệm. Có nhiều người đang rất thận trọng với việc tuyển dụng của họ, một sự tương phản rõ rệt với cuộc chạy đua tìm kiếm nhân tài ở trong thời điểm dịch bệnh bùng phát.

Và điều này cũng giúp ích cho việc những gã khổng lồ ở trong ngành đã tràn ngập thị trường với hàng nghìn kỹ thuật viên sau một đợt sa thải. Và trong hai năm qua, Alphabet, Amazon, Meta và Microsoft cũng đã tiến hành đã sa thải hơn 75.000 nhân viên.

Hơn thế, AI cũng đang cung cấp cho các công ty khởi nghiệp tại Mỹ không chỉ những ý tưởng kinh doanh mới mà còn cả những cách để làm được nhiều hơn với ít nguồn lực. Và các công ty khởi nghiệp đốt khoảng một nửa số tiền mặt của họ để bán sản phẩm, một phần ba cho kỹ thuật.

Song song với đó, trợ lý AI dành cho nhân viên bán hàng và lập trình viên đang nâng cao năng suất hơn ⅓ ở một số công ty khởi nghiệp, giảm vốn họ cần huy động. Cũng trong trường hợp đó, theo thời gian thì kỷ nguyên của các startup kỳ lân có thể sẽ không bị bỏ qua./.