Yếu tố này đang khiến lạm phát mãi không chịu dừng

Bất ngờ lớn xuất hiện

Theo Doanh nghiệp & Kinh doanh, lạm phát tái xuất khiến nhiều người bất ngờ, nhưng đáng kinh ngạc là sự ngoan cố của nó. Bất chấp những nỗ lực của ngân hàng trung ương của Mỹ và Anh, CPI của tháng 9 vẫn tăng. 

Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) dường như mắc sai lầm khi dự đoán hồi tháng 12/2020 rằng giá cả sẽ chỉ tăng trưởng trong khoảng 2%/năm trong 2 năm tiếp theo. Fed mắc lỗi lớn nhất là vào tháng 12 năm ngoái khi họ dự đoán rằng lạm phát năm 2022 chỉ đạt 2,6%, bất chấp tốc độ tăng giá khi đó là 5%. 

Tuy nhiên, Fed chưa phải cơ quan duy nhất có các dự báo sai lầm. Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) cũng nhiều lần có sự nhầm lẫn và đánh giá thấp lạm phát. Tờ Economist đã đúng khi cuối năm 2020 đã dự đoán giá cả sẽ nhảy vọt vào những tháng tới, nhưng lại kết luận nguy cơ lạm phát khó có khả năng kéo dài. 

Vậy, tại sao lạm phát mãi vẫn chưa hạ nhiệt? Câu trả lời thường thấy là vì chi tiêu tiêu dùng vẫn đang rất mạnh, chính sách tiền tệ là được nới lỏng quá mức. 

Tuy nhiên, câu trả lời chưa thỏa đáng. Khi các nhà hoạch định chính sách có áp lực lạm phát kéo dài hơn dự kiến và họ thực hiện các điều chỉnh. Vào tháng 12/2020, Fed cho rằng lãi suất có thể duy trì gần mức 0 vào năm 2023. Những dự báo hiện nay của ngân hàng trung ương Mỹ là lãi suất tăng tới ít nhất 4,6% trong năm tới. 

Có 3 vấn đề chính

Công trình nghiên cứu mới đây của IMF cho biết 3 vấn đề tiềm tàng khiến lạm phát chưa dừng lại là: các cú sốc, tiền lương và kỳ vọng. Khi dịch bệnh Covid - 19 gây cản trở hoạt động sản xuất hàng hóa và dịch vụ vào năm 2020 và 2021, chính phủ các nước đã thực hiện nhiều gói hỗ trợ tài khóa. 

Liên tục những tình huống bất thường khiến cho thói quen tiêu dùng của người dân thay đổi. Từ việc tập trung vào hàng hóa rồi lại trở về với dịch vụ. 

Năm 2021, so với những xu hướng trước dịch thì có khoảng 40% mức tăng giá tại Mỹ và 66% mức tăng tại EU bắt nguồn từ gián đoạn hoạt động sản xuất và giá cả hàng hóa công nghiệp leo thang. Khoảng 30% nữa tới từ những khoản tiền kích thích hào phóng và những thay đổi trong chi tiêu của hộ gia đình. 

Những cú sốc liên tiếp xảy ra sau khi Nga tấn công Ukraine vào tháng 2 năm nay. Sự sai lầm trong dự báo của IMF chủ yếu đến từ việc đã đánh giá thấp tầm ảnh hưởng của chiến sự với mảng năng lượng và thực phẩm.

Những tác động từ chiến sự đã ngày càng trầm trọng bởi đà tăng kinh ngạc của đồng USD. Khi những đồng tiền khác yếu đi, chi phí nhập khẩu của các nền kinh tế đó tăng lên đã làm khuếch đại bài toán lạm phát. 

Trong lưu ý được công bố vào ngày 14/10, Gita Gopinath - Phó Giám đốc điều hành của IMF và Olivier Gourinchas - nhà kinh tế trưởng Pierre ước tính trung bình đồng USD tăng 10% thì CPI của những nước sẽ đi lên khoảng 1%. Những nước càng bị phụ thuộc nhiều hơn vào sản phẩm nhập khẩu sẽ chịu tác động càng lớn. 

Nghi phạm tiếp theo là tăng trưởng tiền lương. Trong những giai đoạn bình thường, tăng trưởng lương hầu như được quyết định bằng năng suất lao động, kỳ vọng vào lạm phát và chênh lệch cung - cầu trên thị trường lao động. Tăng trưởng năng suất nhanh hơn và kỳ vọng lạm phát cao hơn sẽ thúc đẩy tiền lương tăng trưởng, nhưng tỷ lệ thất nghiệp cao sẽ ngược lại. 

Trong giai đoạn của đại dịch thì những mối quan hệ trên sẽ đổ vỡ. Phân tích của IMF, những yếu tố căn bản không còn có vai trò quyết định đối với tiền lương, thay vào đó là hạn chế về nguồn cung lao động. Giai đoạn đại dịch, xã hội phong tỏa và bị giãn cách khiến lượng lao động sẵn có ngày càng eo hẹp. 

Khi nền kinh tế hồi phục, những mô hình bình thường bắt đầu khẳng định lại vai trò. Tuy nhiên vẫn không giúp ích nhiều cho việc tăng trưởng tiền lương. Lương tăng thì mới thúc đẩy chi tiêu và trực tiếp làm giá cả các dịch vụ thâm dụng lao động tăng lên. Giới chuyên gia lo ngại về vòng xoáy lương và giá, trong đó người lao động được trả lương cao hơn để trang trải khi vật giá leo thang. Sau đó, giá bán sẽ được nâng lên để bù đắp chi phí lương. 

Tuy nhiên, IMF lại không cho rằng như vậy, tiền lương thực tế đã tăng trưởng mạnh mẽ, nhưng ở nhiều nước mức tăng này vẫn chưa bắt kịp lạm phát. Tăng trưởng tiền lương suy giảm có thể gây cản trở việc chi tiêu và lạm phát. 

Trước đây đã có 22 trường hợp tương quan với tình trạng hiện tại, nghĩa là trong những giai đoạn trước, tiền lương trên danh nghĩa có tăng nhưng tỷ lệ thất nghiệp cùng lương thực tế giảm đi. 

Lạm phát vẫn luôn tồn tại

Với những phát hiện trên vẫn không giải thích được hết cho sự dai dẳng của lạm phát. Hầu hết các trường hợp này, việc thắt chặt chính sách tiền tệ là rất cần thiết để cản đường lạm phát. 

Bản chất bất thường của nền kinh tế hiện tại có thể biến những kinh nghiệm từ quá khứ trở nên vô dụng. Quan trọng là tình hình đang phục thuộc nhiều hơn vào diễn biến của kỳ vọng lạm phát - đây là yếu tố khiến lạm phát tăng và diễn biến khó đoán. 

Niềm tin của công chúng vào tương lai tác động tới hành vi tiêu dùng và kỳ vọng mức lương của họ. Nếu những trải nghiệm trước đó làm ảnh hưởng đến kỳ vọng thì điều này sẽ giải thích cho việc lạm phát dai dẳng. 

Những thước đo kỳ vọng lạm phát giảm tại Mỹ hiện vẫn đang trong vòng kiểm soát, nhưng số liệu tại Anh và EU lại đang kém khả quan. 

Đây cũng là một trong những nguyên nhân khiến cho các nước tiếp tục tăng lãi suất. Sau khi có nhiều lần phạm sai lầm thì các ngân hàng trung ương vẫn không dừng lại cho tới khi bất ngờ duy nhất sẽ xảy ra là lạm phát giảm mạnh hơn dự kiến.