Châu Âu quay cuồng chuẩn bị cho kịch bản bị Nga cắt hoàn toàn khí đốt

Liên minh châu Âu (EU) đang vội vã chuẩn bị cho trường hợp đường ống Nord Stream 1 dẫn khí đốt trực tiếp từ Nga sang Đức sẽ không vận hành trở lại đúng thời hạn và Nga sẽ nhân cơ hội này cắt nguồn cung khí đốt hoàn toàn với khu vực. Nếu trường hợp kinh khủng đó xảy ra, các quốc gia thành viên EU sẽ phải có nghĩa vụ cung cấp khí đốt cho nhau và trao đổi thông tin.

Tờ báo Đức DW đã điểm qua những thách thức về nguồn cung khí đốt mà châu Âu đang phải đối mặt và hướng giải quyết của khối này.

Đầu tiên, các nguyên tắc nào sẽ được áp dụng nếu xảy ra tình trạng thiếu khí đốt? Trong trường hợp xấu nhất là Nga không nối lại việc cung cấp khí đốt sau khi hoàn thành bảo trì đường ống ord Stream 1, EU sẽ phải áp dụng quy chế An ninh Nguồn cung (SOS) 2017. Theo quy chế này, tất cả các nước EU phải có sẵn kế hoạch khẩn cấp và một hệ thống cảnh báo ba giai đoạn. Tuy nhiên, ở thời điểm hiện tại, không phải chính phủ nào của EU của đã hoàn tất công tác thiết lập kế hoạch và hệ thống như vậy.

Các nước trong EU đều nằm trong các nhóm khu vực. Mỗi nhóm lại phải đối mặt với những rủi ro chung. Nhóm phụ thuộc hoàn toàn vào nguồn khí đốt từ Nga và hiện đã tìm được các giải pháp thay thế một phần nguồn cung từ Nga gồm các nước vùng Baltic và Phần Lan.

Nhóm những quốc gia chỉ nhập khẩu một lượng nhỏ khí đốt Nga và sẽ không bị ảnh hưởng trực tiếp nếu Nga cắt khí đốt gồm Bồ Đào Nha, Tây Ban Nha và Pháp.

Trong trường hợp xảy ra một cuộc khủng hoảng năng lượng, các quốc gia thành viên EU sẽ có nghĩa vụ đoàn kết, giúp đỡ lẫn nhau. Tức là các quốc gia cung cấp khí đốt cho nhau và trao đổi thông tin. Ngoài ra, các nước thuộc EU được yêu cầu phải có dự trữ khí đốt đầy ít nhất 80% trước khi bước vào mùa sưởi ấm bắt đầu vào mùa thu.

Giới chuyên gia và chính khách đã nhận ra vấn đề là nếu Nga cắt giảm và tạm dừng cung cấp khí đốt sẽ khiến cho việc các nước thành viên EU chia sẻ khí đốt hoặc làm đầy dự trữ khí đốt trở nên cực kỳ khó khăn.

Thứ 2, Đức có vai trò như nào trên thị trường khí đốt ở EU? Đức là nền kinh tế số 1 châu  u cũng đồng thời là quốc gia nhập khẩu nhiều khí đốt từ Nga nhất và cũng là một quốc gia trung chuyển khí đốt Nga chảy qua đường ống Nord Stream 1 và các đường ống khác. Tuy nhiên, nếu Đức không còn nhận khí đốt từ Nga thì điều gì sẽ xảy ra? Nếu điều đó xảy ra liệu Đức có trung chuyển khí đốt mà nước này nhận được từ Na Uy hoặc Hà Lan tới các quốc gia khác giữa lúc chính Đức cũng đang khan hiếm khí đốt?

Bộ trưởng Bộ Kinh tế Đức Robert Habeck đang đàm phán thoả thuận đoàn kết với các quốc gia láng giềng. Các thoả thuận này sẽ giữ vai trò điều tiết nguồn cung khí đốt trong tình huống khẩn cấp.

“Chúng tôi sẽ phải nhìn vào tất cả các kịch bản có thể xảy ra và điều gì đích xác sẽ xảy ra trong mỗi tình huống, chẳng hạn một sự gián đoạn nguồn cung khí đốt bất kỳ đều phải được công bố chính thức, tại quốc gia nào, ở cấp độ như thế nào, để chúng tôi biết chính xác những gì đang xảy ra”, ông Habeck nói trong chuyến làm việc mới đây với Bộ trưởng Bộ Công thương Séc Josef Sikela.

Bộ trưởng Bộ Kinh tế Đức cũng đã đàm phán một hiệp ước với Chính phủ Séc. Ông Habeck cho biết hai  bên sẽ lập ra một cơ quan chung để theo dõi sự thiếu hụt khí đốt để mỗi quốc gia không bị ảnh hưởng quá mức. Chẳng hạn, phía Séc được cung cấp khí đốt chủ yếu thông qua các đường ống ở Đức. Ba Lan cũng tiếp nhận khí đốt chảy qua Đức và đường ống Nord Stream 1, còn Thuỵ Sỹ phụ thuộc hoàn toàn vào nguồn khí đốt từ Đức.

Thứ 3, liệu giải pháp chia sẻ khí đốt có phát huy tác dụng trong EU? Quy chế SOS đã quy định rằng khí đốt dự trữ sẽ chỉ được bơm cho các quốc gia thành viên đã công bố tình trạng khẩn cấp và nỗ lực hết sức để cắt giảm tiêu thụ. Theo quy chế, việc mua và bán khí đốt vẫn sẽ có sự tham gia của các nhà cung cấp nửa nhà nước, nửa tư nhân. Điều này bị đánh giá là một việc phức tạp trong thời gian có khủng hoảng.

Việc thiết lập mức giá trần với khí đốt, theo đề xuất của Italy, đến nay vẫn vấp phải sự phản đối của EU. Bởi các quốc gia thành viên khác cho rằng cách làm này sẽ phải tác dụng. Bulgaria, quốc gia đã bị hãng khí đốt quốc doanh Gazprom của Nga tẩy chay, hiện vẫn đang trung chuyển khí đốt Nga đi qua đường ống Turk Stream của Bulgari tới Serbia và Hungary. Không rõ liệu việc này có thể tiếp tục nếu xảy ra khủng hoảng?

Hungary hiện đã công bố tình trạng khủng hoảng năng lượng khẩn cấp và cấm hoàn toàn việc xuất khẩu năng lượng. Việc làm này đồng nghĩa quốc gia này đã không còn tuân thủ nguyên tắc đoàn kết trong EU.

“Không ai dám chắc đây có phải là một cách thông minh đối với một một quốc gia nằm hoàn toàn trong nội địa với mức dự trữ khí đốt chưa đầy 3 tỷ mét khối và mức tiêu thụ khí đốt mỗi năm là 10 tỷ mét khối”, chuyên gia cấp cao về năng lượng và chính sách khí hầu Georg Zachman của tổ chức nghiên cứu Bruegel có trụ sở ở Brussels, Bỉ nhận định trên mạng xã hội Twitter.

Uỷ ban châu Âu (EC) từ lâu cũng đã đề nghị các quốc gia thành viên hoàn tất các thoả thuận song phương về đoàn kết trong vấn đề nguồn cung khí đốt, bởi cơ quan này đang không có cơ chế quyền soát trung tâm về hạn ngạch đang có hiệu lực. Bởi vậy, Đức đến nay đã ký ba thoả thuận, một với Đan Mạch, một với Áo và một với Séc. Ngoài ra, còn có các thoả thuận giữa Lithuania với Latvia, giữa Estonia với Latvia, giữa Phần Lan với Estonia, và giữa Italy với Slovenia.

Về các nhà cung cấp khí đốt, có một vấn đề phức tạp khác là quyền sở hữu. Trên thị trường khí đốt ở châu Âu, quyền sở hữu này thường là sở hữu chéo giữa các quốc gia. Chẳng hạn, nhà nước Phần Lan sở hữu một phần công ty cung cấp khí đốt lớn nhất của Đức Uniper. Bởi vậy, câu hỏi được đặt ra là chính phủ nào sẽ ra tay giải cứu nến các công ty tư nhân rơi vào khó khăn tài chính.

Nhưng có một vấn đề chính không thể được giải quyết thông qua sự phối hợp giữa các quốc gia thành viên hay bằng các kế hoạch mà EC đưa ra – theo ông Markus Ferber, một đại diện của Đức trong Quốc hội châu  u. Ông Ferber nói rằng vấn đề đơn giản đó là không có đủ khí đốt. Các chính phủ có phối hợp “thì cũng chẳng thể đưa chúng ta vượt qua mùa đông này”, ông nói.

Câu hỏi thứ 4 chính là các nước thành viên EU đang làm gì để ngăn chặn cuộc khủng hoảng khí đốt xảy ra? Trên thực tế, các quốc gia châu  u đang phải tìm kiếm nguồn cung thay thế khí đốt Nga. Đức và các nước vùng Baltic đã đặt hy vọng vào khí hoá lỏng nhập khẩu từ Trung Đông hoặc Mỹ, có thể tích trữ một phần số khí hoá lỏng này trong các kho chứa nổi trên biển thậm chí còn chưa được xây dựng. Italy đang mua khí đốt từ Algeria và Azerbaijan. Nguồn khí đốt bổ sung từ Na Uy, Anh, Algeria và Hà Lan đang được gom mua, nhưng giá cả ngày càng đắt đỏ hơn.

EC ước tính rằng tất cả những nguồn cung này sẽ không đủ để thay thế ngay khí đốt từ Nga. Vì vậy, EC hối thúc việc tiết kiệm năng lượng và tiêu thụ ít khí đốt hơn tại một số nơi công cộng nhất định. Ông Habeck gần đây có ý nói rằng trong những tình huống khẩn cấp cực đoan, sẽ không phải là khôn ngoan nếu ưu tiên cung cấp khí đốt cho hộ gia đình thay vì doanh nghiệp.

Cuối cùng, liệu EC có thay đổi quy chế hay không? Trong tuần này, EC sẽ đưa ra một kế hoạch khẩn cấp. Kế hoạch sẽ quy định rằng trong trường hợp có nghi ngờ, việc phát điện tại các nhà máy điện chạy bằng khí đốt phải được ưu tiên hơn so với việc sưởi ấm và nấu nướng tại các hộ gia đình. Ít nhất ở thời điểm hiện tại, các nhà máy này đang ở vị trí ưu tiên thứ hai.

Theo Bộ Kinh tế Đức, các quy định EU sẽ phải thay đổi vì các quy định này được đặt ra cho các trường hợp gián đoạn nguồn cung ngắn hạn tại các quốc gia đơn lẻ, thay vì tình trạng gián đoạn nguồn cung trên quy mô lớn. EC cũng dự định đưa ra quy định rằng các toà nhà công cộng và thương mại sẽ chỉ được sưởi ấm tối đa ở mức 19 độ C. Một nền tảng của EU phục vụ cho việc mua chung khí đốt đã được thiết lập nhưng chưa đi vào hoạt động.

Theo kế hoạch khẩn cấp của EU, việc tiết kiệm năng lượng tại nhà dân và tại doanh nghiệp có thể bù đắp cho khoảng 1/3 lượng khí đốt Nga bị cắt. Nhưng 2/3 còn lại thì sao? Các bộ trưởng năng lượng trong EU sẽ bàn bạc để tìm câu trả lời cho vấn đề này tại một hội nghị đặc biệt vào cuối tháng 7.