Nhiều băn khoăn về quy định “Nhà nước thu hồi đất phát triển kinh tế”

Tại Phiên thảo luận, các đại biểu thống nhất cần thiết với việc sửa đổi Luật Đất đai năm 2013. Sau gần 08 năm tổ chức thi hành, Luật Đất đai đã đạt được nhiều kết quả quan trọng, tạo hành lang pháp lý cho việc khai thác sử dụng hợp lý, tiết kiệm, hiệu quả, phát huy tiềm năng đất đai, góp phần quan trọng cho phát triển các công trình hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội, nhà ở đô thị; tăng đáng kể nguồn thu cho ngân sách, đóng góp tích cực cho việc phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh của đất nước. Tuy nhiên, công tác quản lý, sử dụng đất và một số nội dung khác vẫn còn những tồn tại, hạn chế nên cần có sự thay đổi. Do vậy, việc sửa đổi Luật Đất đai năm 2013 là cần thiết.

Cử tri đề nghị chỉ thu hồi đất với dự án phục vụ an ninh quốc phòng

Trao đổi tại tổ sáng nay, đại biểu PGS Phạm Khánh Phong Lan (Trưởng ban Quản lý an toàn thực phẩm TP HCM) cho biết, từ khi xây dựng Luật Đất đai năm 2013, bà và nhiều đại biểu đã nêu quan điểm Nhà nước chỉ thu hồi đất vì mục đích quốc phòng an ninh. "Thực tế chứng minh đa số vụ khiếu kiện, ảnh hưởng an ninh, trật tự xã hội, làm mất niềm tin của người dân đều do thu hồi đất làm kinh tế xã hội", bà Lan nói.

Trong đó, khiếu kiện của người dân bị thu hồi đất có nguyên nhân từ giá đất tăng nhanh. Những năm 1970, người ta có thể cho nhau cái nhà mà không tiếc, nhưng bây giờ giá nhà tăng nhiều lần. Nhà nước thu hồi đất thì đền bù giá thấp, khi dự án xây xong, giá đất khu đó lại lên rất cao. Người bị thu hồi đất chắc chắn sẽ rất xót xa.

Từ thực tế đó, bà Phong Lan một lần nữa đề nghị Nhà nước chỉ thu hồi đất với các dự án phục vụ mục đích quốc phòng an ninh. Nếu liệt kê các dự án thu hồi đất làm kinh tế - xã hội như dự thảo thì rất khó, bởi không thể liệt kê được hết các dự án trong thực tiễn. Nhà nước chỉ nên quy định theo hướng thuận mua vừa bán giữa doanh nghiệp và người dân.

Với các trường hợp Nhà nước thu hồi đất, cần đền bù theo giá thị trường để người dân thấy thỏa mãn, tránh phát sinh các vấn đề về sau. "Nếu tiền đền bù thu hồi đất không xứng đáng với giá trị mảnh đất thì sự thịnh vượng khi đất nước phát triển không được chia sẻ với người dân", bà Lan nói, nhấn mạnh, dự luật cần thiết kế để tiến tới một xã hội công bằng, người dân bị mất mát ít nhất.

Chia sẻ quan điểm của bà Lan, PGS Trần Hoàng Ngân (thư ký Bí thư Thành ủy TP HCM) cũng đề nghị Nhà nước hạn chế tối đa thu hồi đất phát triển kinh tế - xã hội, thay bằng cơ chế doanh nghiệp thương lượng với người dân. Ban soạn thảo cần rà soát, quy định cụ thể tiêu chí các trường hợp Nhà nước thu hồi đất phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng, để đảm bảo phù hợp với Hiến pháp và Nghị quyết 18 Trung ương.

Theo ông Ngân, rất khó làm rõ khái niệm thu hồi đất phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng. Dự luật liệt kê hàng loạt dự án được thu hồi đất như xây khu đô thị, nhà ở thương mại, cải tạo chung cư cũ..., nhưng sẽ có nhiều khó khăn khi thực thi.

Theo dự thảo, khi Nhà nước thu hồi đất phải bồi thường đảm bảo người dân có chỗ ở, điều kiện sống bằng hoặc tốt hơn nơi cũ. Tuy nhiên, ông Ngân cho rằng quy định này rất khó thực hiện. "Người dân khi đi mua nhà đã phải xem tới xem lui, khảo sát thận trọng. Vậy làm cách nào để bồi thường cho người có đất bị thu hồi có chỗ ở, điều kiện sống bằng hoặc tốt hơn nơi cũ?", ông Ngân băn khoăn.

Vì vậy, PGS Ngân cho rằng nếu cần thiết phải thu hồi đất với các dự án kinh tế - xã hội thì chỉ xem xét với đất nông nghiệp, hạn chế thu hồi đất phi nông nghiệp, đất ở của dân.

Việc thu hồi đất phải đảm bảo cuộc sống của người dân

Đề cập về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng, đại biểu Lý Thị Lan – Đoàn ĐBQH tỉnh Hà Giang cho rằng, để làm rõ hơn trường hợp thu hồi đất vì mục đích công cộng, đồng thời phân biệt dự án công cộng có mục đích kinh doanh với không nhằm mục đích kinh doanh như dự Luật, cần bổ sung về tiêu chí, điều kiện để xác định loại hình dự án công trình công cộng không nhằm mục đích kinh doanh hoặc giao cho cơ quan quy định cụ thể loại hình dự án công trình này để khi thực hiện sẽ không vướng mắc hoặc có nhiều cách hiểu khác nhau.

Về thu hồi đất do vi phạm pháp luật về đất đai (tại Điều 88 dự thảo Luật), đại biểu Lý Thị Lan đề nghị bổ sung thêm đối với đất được nhà nước giao đất, cho thuê đất theo quy định của Luật này mà người sử dụng đất do thiếu trách nhiệm để lấn, chiếm.

Theo đại biểu Lý Thị Lan, thực tế hiện nay, trường hợp tổ chức được Nhà nước giao đất có thu tiền, cho thuê đất trả tiền một lần cho cả thời gian thuê để đất bị lấn, chiếm đã gây khó khăn cho công tác quản lý của nhà nước và do không có quy định để xử lý vấn đề này nên việc tranh chấp, đơn thư, kiến nghị phức tạp và kéo dài cũng một phần xuất phát từ việc người sử dụng đất do thiếu trách nhiệm quản lý đất để bị lấn, chiếm.

Nhằm đảm bảo sự công bằng, bình đẳng về quyền và nghĩa vụ của người sử dụng đất; người sử dụng đất chịu trách nhiệm trước Nhà nước đối với việc quản lý, sử dụng đất được giao, đại biểu Lý Thị Lan đề nghị đưa vào dự thảo Luật sửa đổi lần này quy định thu hồi đất vi phạm pháp luật đất đai đối với đất được nhà nước giao đất, cho thuê đất theo quy định của pháp luật mà người sử dụng đất do thiếu trách nhiệm để lấn, chiếm là cần thiết để cơ quan quản lý nhà nước thực hiện chức năng quản lý nhà nước trong xử lý vi phạm trong lĩnh vực đất đai.

Về “nguyên tắc bồi thường về đất khi Nhà nước thu hồi đất”, trong khoản 2 Điều 97 dự thảo Luật có nội dung: “Việc bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất phải bảo đảm người có đất bị thu hồi có chỗ ở, đảm bảo thu nhập và điều kiện sống bằng hoặc tốt hơn nơi ở cũ”.

Việc đánh giá điều kiện hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội bằng hoặc tốt hơn nơi ở cũ đã gây khó khăn cho các bên thực hiện (Nhà nước và người dân) vì không có tiêu chí cụ thể. Bên cạnh đó, việc di chuyển chỗ ở gây ra những xáo trộn về đời sống của người dân (kể cả vật chất lẫn tinh thần), có những thiệt hại hữu hình như: nhà ở, đất đai, ruộng vườn… thiệt hại vô hình như: về tâm lý an cư cuộc sống, các mối quan hệ trong cuộc sống, làm ăn sản xuất, kinh doanh mà người dân đã tạo lập từ bấy lâu, không phải có trong một sớm một chiều mà nó được hoàn thiện, hình thành và gắn bó tại nơi ở cũ.

Khắc phục các vướng mắc trong thực tế triển khai, đảm bảo quyền lợi, tạo sinh kế bền vững cho người có đất thu hồi, bảo đảm người có đất bị thu hồi có chỗ ở, đảm bảo cuộc sống bằng hoặc tốt hơn nơi ở cũ, góp phần giảm khiếu nại, khiếu kiện về đất đai, đại biểu Lý Thị Lan đề nghị trong vấn đề hỗ trợ tái định cư cần giao việc xây dựng các tiêu chí đánh giá về hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội ở khu tái định cư cho một cơ quan chịu trách nhiệm cụ thể như các điều luật khác đã quy định. Ngoài ra, cần xác định giá trị đền bù đầy đủ các thiệt hại của người dân thuộc diện tái định cư, trong đó phải tính cả những thiệt hại vô hình như đã nêu trên để giúp cho người dân ổn định, yên tâm sinh sống tại nơi ở mới.

Đồng thuận với quan điểm trên, đại biểu Nguyễn Thị Thủy - Đoàn ĐBQH tỉnh Bắc Kạn cho rằng, việc thu hồi đất phải đảm bảo lợi ích quốc gia; đảm bảo việc bồi thường, di dời để ổn định cuộc sống và phát triển kinh tế cho người dân đến nơi ở mới phải bằng hoặc tốt hơn nơi ở cũ. Điều này cũng góp phần đảm bảo lợi ích của người dân cũng như khắc phục tình trạng khiếu nại, khiếu kiện về đất đai.

Theo đại biểu Nguyễn Thị Thủy, để thực hiện được nhiệm vụ thu hồi đất, trong dự án Luật Đất đai (sửa đổi) cần phân cấp mạnh và giao quyền cho các địa phương nhiều hơn trong việc định giá đất, trưng cầu ý kiến của người dân về vấn đề thu hồi, giải phóng mặt bằng phù hợp với nhu cầu, thực tiễn cũng như nguyện vọng của người dân ở địa phương đó.

Cầm có tiêu chí, điều kiện cụ thể khi thu hồi đất

Thảo luận tại tổ, Đại biểu Lê Hữu Trí (Phó đoàn Khánh Hòa) đề nghị quy định trong luật các tiêu chí, điều kiện cụ thể với các trường hợp Nhà nước thu hồi đất. "Luật hiện hành chưa quy định tiêu chí thu hồi đất nên địa phương lạm dụng, nhất là với đất nông nghiệp, ảnh hưởng tới nông dân", ông Trí nói.

Theo ông, giá đất bồi thường luôn thấp, chưa đảm bảo sinh kế cho người dân bị thu hồi đất; chưa quan tâm tạo việc làm, chuyển đổi nghề cho họ. Người dân bị thu hồi đất thường mất việc làm, nhưng lại không có cơ hội, điều kiện tìm việc làm mới. Thực tế còn phát sinh nhiều khiếu kiện do chủ đầu tư thu được địa tô chênh lệch từ các dự án trên đất nông nghiệp bị thu hồi, trong khi nông dân vừa mất tư liệu sản xuất, giá đền bù lại thấp.

"Các nhà đầu tư làm giàu được từ đất của người nông dân. Nếu xem quyền sử dụng đất là tài sản của người nông dân thì đáng ra họ là người được làm giàu", ông Trí nói, đề nghị ban soạn thảo nghiên cứu chính sách xác định giá trị quyền sử dụng đất của người có đất bị thu hồi sát giá thị trường, tính đúng, tính đủ cho người bị đền bù.

Đồng tình các quan điểm nêu trên, đại biểu Trần Quốc Tuấn (Trưởng ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Trà Vinh) cũng đề nghị cơ quan soạn thảo cân nhắc việc quy định thu hồi đất để làm nhà ở thương mại vì mục tiêu đầu tiên mà chủ đầu tư hướng tới là lợi nhuận. Nếu quy định như trong dự thảo thì có nguy cơ dẫn đến doanh nghiệp lợi dụng, kéo theo khiếu nại, khiếu kiện.

Theo ông Tuấn, cần quy định theo hướng tự thỏa thuận giữa người dân và doanh nghiệp. Các dự án có nguồn vốn tư nhân phải đánh giá tác động về mặt xã hội khi thu hồi đất của người dân, đảm bảo minh bạch, tránh lạm dụng, gây bức xúc.

Đại biểu tỉnh Trà Vinh cũng đề nghị dự luật quy định rõ điều kiện, tiêu chí thu hồi đất để phát triển kinh tế xã hội đất nước, tránh trường hợp hôm nay thu hồi đất của người dân để xây chợ dân sinh, nhưng ngày mai trong khu chợ lại mọc ra nhà, phố nằm trong chợ.

Khác với quan điểm của các đại biểu nêu trên, GS Hoàng Văn Cường (Phó hiệu trưởng Đại học Kinh tế quốc dân) cho biết, hiện có hai cách thu hồi đất là Nhà nước thu hồi và doanh nghiệp tự thỏa thuận với người dân, Nhà nước ra quyết định công nhận. Nếu để doanh nghiệp và người dân tự thỏa thuận, "nghe chừng rất dân chủ, đảm bảo lợi ích người dân, nhưng khi đặt cạnh nhau sẽ thấy bất cập".

"Trường hợp thu hồi đất vì mục đích quốc phòng an ninh thì giá đất bình thường, nhưng bên cạnh đó là dự án do doanh nghiệp tự thỏa thuận thì trả giá cao, gây bất bình đẳng", ông phân tích, cho rằng đất đai là sở hữu toàn dân mà Nhà nước là đại diện chủ sở hữu để thực hiện quyền quản lý. Vì vậy, khi chuyển đất đai từ người này sang người khác cần đưa vào diện Nhà nước thu hồi, không nên giao cho chủ đầu tư tự thỏa thuận.

Nhằm đảm bảo cho thu hồi đất, đại biểu Đàng Thị Mỹ Hương - Đoàn ĐBQH tỉnh Ninh Thuận cho rằng, việc quy hoạch đất ở các địa phương không nên có sự thay đổi nhiều vì sẽ tác động đến cuộc sống của người dân tại nơi sẽ phải thu hồi đất. Khi thu hồi đất, chính quyền địa phương cần đảm bảo cuộc sống, điều kiện sống của người dân nhưng cũng phải là được sinh sống tại khu vực bị thu hồi đất, chứ không nên di duyển người dân đến nơi quá xa nơi ở cũ.

Ngoài ra, việc thu hồi đất phải đảm bảo công bằng, khả thi; quy định rõ thu hồi đất để thực hiện các dự án đối tác công tư nhằm khắc phục lợi ích nhóm cũng như cần xây dựng cơ chế đảm bảo kiểm tra, giám sát các dự án.

Tuy nhiên, một trong những bất cập khiến việc thực hiện thu hồi đất trong thời gian qua chưa đạt được như mong muốn vì các địa phương chưa xác định được giá đất. Vì vậy, cần có phương pháp và cách tính để đảm bảo thông suốt như đảm bảo cho địa phương định giá đất, người dân có ý kiến vào việc định giá đất. Điều này cũng góp phần giảm khiếu nại, khiếu kiện cho người dân khi giá đất chưa được đền bù thỏa đáng.

Đóng góp ý kiến về định giá đất, đại biểu Lê Hoàng Anh nêu quan điểm: Trong dự án Luật Đất đai (sửa đổi) cần đề cập rõ hơn về tham số, chỉ số, phương pháp định giá đất. Ngoài ra, cơ sở dữ liệu về đất đai phải được cập nhật và công khai, có sự minh bạch về thông tin.

Giải trình ý kiến của đại biểu, Bộ trưởng Tài nguyên và Môi trường Trần Hồng Hà cho biết, rất khó lượng hóa cụ thể các tiêu chí thu hồi đất phục vụ phát triển kinh tế - xã hội. Vì vậy, ông mong muốn đại biểu hiến kế cho ban soạn thảo. "Có quan điểm mở rộng hay thu hẹp tối đa Nhà nước thu hồi đất. Chúng tôi cho rằng chỉ thu hồi đất khi chứng minh được đó là dự án công, quốc phòng an ninh, kinh tế xã hội vì mục đích quốc gia công cộng", ông Hà nói.

Theo ông, cách hiểu "lợi ích quốc gia công cộng" là người dân sẽ trực tiếp đánh giá xem có tạo ra lợi ích hay không, có tạo khoảng cách giàu nghèo, bất bình đẳng không. Trường hợp người dân không đồng ý thì sẽ không thực hiện.

Dự án luật Đất đai sửa đổi sẽ được Quốc hội xem xét thông qua theo quy trình ba kỳ họp. Ngày 14/11, dự luật được Quốc hội thảo luận, cho ý kiến tại hội trường.