Metadata là gì? Ứng dụng thực tiễn của Metadata

Metadata là gì và tại sao chúng ta cần nó?

Metadata (siêu dữ liệu) thường được mô tả đơn giản là dữ liệu về dữ liệu. Có rất nhiều định nghĩa khác nhau cho thuật ngữ này, nhưng trong hầu hết các trường hợp, metadata trả lời các câu hỏi cơ bản về ai, cái gì, ở đâu, khi nào và tại sao cho dữ liệu… với mục tiêu cung cấp cái nhìn tóm tắt về dữ liệu được đề cập.

Về cơ bản, metadata cung cấp ngữ cảnh mà chúng ta cần đưa dữ liệu vào sử dụng. Ngữ cảnh này giúp cho dữ liệu có thể được tìm thấy, được so sánh và có thể xác minh được.

Ngoài ra, metadata cũng cung cấp một định dạng chuẩn để cho phép tương tác, tăng chất lượng dữ liệu và tạo điều kiện để sử dụng dữ liệu nhiều hơn. Đồng thời cho phép thực hiện những điều chúng ta muốn với dữ liệu như cắt giảm chi phí, khuyến khích cộng tác và tăng cường hiểu biết của chúng ta về các vấn đề gặp phải. 

Phân loại Metadata

Trên thực tế, metadata được phân thành 3 loại chính, gồm:

Metadata cấu trúc

Loại này cho biết cách các đối tượng ghép được ghép lại với nhau, chẳng hạn như cách các trang được sắp xếp để tạo thành các chương. Metadata cấu trúc mô tả các loại, phiên bản, mối quan hệ và các đặc điểm khác của vật liệu kỹ thuật số.

Metadata quản trị

Meta data quản trị liên quan đến nguồn kỹ thuật của tài sản kỹ thuật số, bao gồm các dữ liệu như loại tệp, thời điểm và cách thức tạo nội dung. Đồng thời là loại metadata liên quan đến quyền sử dụng và sở hữu trí tuệ, cung cấp thông tin như chủ sở hữu của tài sản, nơi và cách thức sử dụng tài sản đó, cũng như thời hạn mà tài sản kỹ thuật số có thể được sử dụng cho những mục đích được cấp phép hiện tại. Metadata quản trị được chia thành ba loại phụ, là:

• Siêu dữ liệu kỹ thuật - Thông tin cần thiết để giải mã và hiển thị tệp
• Siêu dữ liệu lưu trữ - Thông tin cần thiết cho việc quản lý và lưu trữ lâu dài các tài sản kỹ thuật số
• Siêu dữ liệu về quyền - Thông tin liên quan đến quyền sở hữu trí tuệ và quyền sử dụng

Metadata mô tả

Metadata mô tả là thông tin mô tả nội dung, chẳng hạn như tiêu đề, tác giả của nội dung và các từ khóa liên quan. Về cơ bản, metadata mô tả bao gồm bất kỳ thông tin nào mô tả nội dung có thể được sử dụng để nhận dạng và khám phá sau này. Đây có thể là loại mạnh nhất trong số tất cả các loại metadata.

Metadata bao gồm những gì?

Metadata tốt bao gồm một số yếu tố quan trọng để quy định ngữ cảnh. Các phần tử này thường có trong bất kể tập dữ liệu nào hoặc trong trường cụ thể mà bạn đang làm việc và cung cấp câu trả lời cho các câu hỏi về ai, cái gì, ở đâu, khi nào và tại sao về dữ liệu. 

Metadata giống như một người giải thích, qua đó, bạn có được ngữ cảnh tốt hơn của chính dữ liệu đó. Những thông tin cơ bản cần có trong metadata gồm: 

Cấu trúc dữ liệu

Trong metadata, bắt buộc phải có cấu trúc dữ liệu để người dùng tìm kiếm. Mỗi loại dữ liệu khác nhau sẽ ẩn chứa các cấu trúc khác nhau, nhưng phải đảm bảo các thông tin cơ bản cần thiết, gồm có mô tả metadata, thông tin dữ liệu được metadata mô tả,...

Thuật toán ứng dụng trong quá trình tổng hợp dữ liệu

Tổng hợp dữ liệu thành tập tin cần sử dụng thuật toán nào? Đó là yếu tố metadata phải ẩn chứa. Thông qua đó, người dùng sẽ hiểu hơn bản chất của dữ liệu và tìm ra cách làm ra chúng. 

Tính tương ứng của dữ liệu trong môi trường tác nghiệp của kho dữ liệu

Với metadata, dữ liệu trong kho cần phải tương ứng với dữ liệu sử dụng. Sự tương thích này sẽ giúp cho metadata hoạt động linh hoạt và có ích hơn. 

Các ví dụ cụ thể về Metadata

Lấy một ví dụ về một hình ảnh chụp lại bông hoa hồng, nếu nhìn bằng mắt thường, đó sẽ chỉ là một bông hồng, nhưng đối với con mắt “meta”, hoa hồng còn nhiều hơn thế nữa. Một số thông tin Metadata lưu trữ là:

• Cấu tạo của máy ảnh
• Ống kính được sử dụng
• Thời gian chụp ảnh
• Tiêu cự
• Tọa độ GPS của vị trí
• Độ phân giải hình ảnh
• Các cấu hình màu.

Một ví dụ khác về metadata của tệp âm thanh mp3. Thông tin metadata bao gồm:

• Định dạng âm thanh
• Mã hóa
• Kênh truyền hình
• Tốc độ bit
• Kích thước
• Ban nhạc
• Ngày phát hành album

Trong cơ sở dữ liệu, metadata giúp chúng ta đến gần hơn với bản chất của dữ liệu. Ví dụ như bảng Excel, thứ mà chúng ta sử dụng hàng ngày. Trong khi dữ liệu trong trang tính Excel đề cập đến thông tin thực tế (số hoặc văn bản) có trong các cột X hàng, thì metadata đề cập đến mô tả:

• Tên bảng / cột, nguồn, mô tả và mối quan hệ
• Quy tắc xác thực cho nội dung dữ liệu
• Loại dữ liệu
• Thống kê cột - giá trị bị thiếu, giá trị tối thiểu - tối đa và phân phối biểu đồ.
• Chủ sở hữu dữ liệu

Hay mỗi cuốn sách có một số metadata chuẩn, bao gồm:

• Tiêu đề
• Tên tác giả
• Chi tiết về nhà xuất bản và bản quyền
• Mô tả ở mặt sau
• Mục lục
• Bản liệt kê
• Số trang

Lợi ích và ứng dụng thực tiễn của Metadata

Metadata có vai trò quan trọng trong việc quản lý đối tượng, tổ chức và sử dụng dữ liệu, giúp làm rõ và nhất quán các thông tin. Đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho việc phát hiện thông tin, tìm kiếm và truy xuất. Bất kỳ đối tượng nào được gắn thẻ với metadata cũng có thể tự động liên kết được với các yếu tố thích hợp khác, qua đó, việc tổ chức và quản lý trở nên dễ dàng hơn. 

Metadata có những lợi ích như:

• Thoải mái tìm kiếm tài nguyên theo các tiêu chí khác nhau;
• Dễ dàng nhận diện tài nguyên;
• Thu thập tài nguyên theo chủ đề;
• Dễ dàng truy xuất tài nguyên.

Một số ứng dụng của Metadata trong cuộc sống hàng ngày, có thể kể đến như:

Ứng dụng Metadata trong theo dõi

Các nhà bán lẻ và các trang mua sắm trực tuyến đang sử dụng metadata để theo dõi thói quen và chuyển động của người tiêu dùng. Các nhà tiếp thị kỹ thuật số theo dõi mỗi lần nhấp, mua hàng của bạn và lưu trữ những thông tin về bạn như loại thiết bị sử dụng, vị trí, thời gian và bất kỳ dữ liệu nào khác mà họ được phép thu thập một cách hợp pháp.

Với những thông tin này, họ tạo ra một bức tranh về thói quen, sở thích và tương tác hàng ngày của bạn, sau đó, sử dụng nó để tiếp thị sản phẩm của họ cho bạn.

Ứng dụng Metadata trong tệp máy tính

Mỗi tệp được lưu trữ trên máy tính đều liên kết một bộ siêu dữ liệu bao gồm các thông tin về nguồn, tác giả, loại, kích thước, lưu trữ khi nào…  

Ví dụ: trong Windows, khi xem các thuộc tính của tệp, bạn có thể thấy rõ ràng tên tệp, loại tệp, nơi lưu trữ, thời điểm tạo và sửa đổi lần cuối, dung lượng mà nó chiếm trên ổ cứng, ai sở hữu tệp v.v...

Thông tin này có thể được sử dụng bởi hệ điều hành cũng như các chương trình khác. Ví dụ, bạn có thể sử dụng công cụ tìm kiếm tệp để nhanh chóng tìm thấy tất cả các tệp trên máy tính của bạn đã được tạo vào ngày hôm nay.

Ứng dụng Metadata trong truyền thông xã hội

Metadata hữu ích trong các tình huống truyền thông xã hội rất cụ thể, chẳng hạn, khi bạn tìm kiếm ai đó trên Facebook, bạn có thể xem ảnh hồ sơ và đọc mô tả ngắn về người đó để biết những điều cơ bản về họ, trước khi quyết định kết bạn.

Hay việc các ứng dụng của bên thứ ba mà bạn đăng ký thông qua Facebook hoặc Twitter luôn yêu cầu quyền truy cập vào thông tin cơ bản của bạn. Những gì các ứng dụng này thực hiện nhận diện bạn bằng cách truy cập metadata được lưu trữ bởi tài khoản mạng xã hội của bạn.

Những lượt thích và theo dõi trên Facebook cũng được xem là metadata cá nhân, điều này được sử dụng nhằm mục tiêu quảng cáo và đề xuất các trang bạn có thể sẽ quan tâm.

Metadata và quản lý cơ sở dữ liệu

Metadata trong thế giới quản lý cơ sở dữ liệu có thể giải quyết kích thước và định dạng hoặc các đặc điểm khác của một mục dữ liệu.

Ví dụ: nếu bạn có một tập hợp dữ liệu với ngày và tên dài dòng, bạn không thể biết dữ liệu đó đang đại diện cho điều gì hoặc các cột và hàng đang mô tả điều gì. Với metadata cơ bản như tên cột, bạn có thể nhanh chóng xem qua cơ sở dữ liệu và hiểu tập dữ liệu cụ thể đang mô tả những gì.

Metadata tiết lộ điều gì về bạn?

Metadata xuất hiện ở mọi nơi, theo nhiều cách khiến cuộc sống của chúng ta trở nên dễ dàng và tốt hơn. Tuy nhiên, bạn cần lưu ý rằng, trên internet và các mạng công cộng khác, dữ liệu cá nhân của bạn có thể đang được nhìn thấy và sử dụng theo những cách mà bạn không biết. Bạn sẽ tạo ra metadata về bản thân bất cứ khi nào bạn sử dụng dịch vụ số. 

Chẳng hạn, những bức ảnh được đăng tải lên Facebook và Instagram có thể tiết lộ các vị trí bạn hay lui tới nhất, ngay cả khi bạn không gắn thẻ chúng, đó là lý do ứng dụng Camera yêu cầu quyền truy cập vào vị trí của bạn.

Về bản chất, việc metadata bị lộ là hành động vi phạm quyền riêng tư. Bởi nó cho phép bất kỳ ai, có quyền truy cập vào metadata, theo dõi những chuyển động và kiểu giao tiếp của bạn. Khi sở hữu đủ thông tin cùng với hệ thống AI tốt, các hoạt động sắp tới của bạn có thể bị dự đoán.

Một khảo sát của Security.com cho biết các trang web lớn nhất trên Internet đang thu thập những dữ liệu, ngay cả khi họ không cần bao gồm thông tin cá nhân, vị trí hoạt động. Thông thường, bạn không thể từ chối tham gia loại thu thập dữ liệu này, kể cả khi bạn hạn chế những theo dõi và cookie không cần thiết.

Dù bảo mật VPN sẽ giúp giữ an toàn cho dữ liệu của bạn khỏi bên thứ ba, nhưng với sự phổ biến của metadata ngày nay, bạn gần như không thể tránh hoàn toàn việc bị theo dõi dữ liệu trực tuyến mà chỉ có thể giảm thiểu thông tin họ có về bạn.

Lời kết

Qua bài viết trên, hy vọng bạn đọc đã hiểu được Metadata là gì và những thông tin cơ bản về Metadata. Hãy theo dõi các bài viết khác trên website Meeyland.com để cập nhật thêm những thông tin hữu ích nhé!