Đức Phật răn dạy về "đúng - sai" cuộc đời: Đừng để bản ngã "đánh lừa" khiến ta không thấy được cái sai của mình

Chỉ nhìn thấy mình tốt nhưng lại không nhận ra được cái sai

Theo Phật giáo, thông thường người khác vừa "nhúc nhích" một chút, chưa nói lời nào là chúng ta lại thấy họ có lỗi, tâm ra dễ nghĩ bậy và nghĩ xấu cho người. Bí quyết là nằm ở chỗ, chúng ta thường nhìn tại tâm mình chứ không để cho tâm lang thang, rong ruổi theo trần cảnh. Hãy nhìn xem tâm ta đang nghĩ gì, đang tính chuyện gì, đang động hay đang tĩnh hay ý nghĩ này có hợp với đạo lý hay chăng,... Nhưng cái khó ở đây chính là nhìn vào tâm mình chúng ta lại thấy toàn cái tốt. Thấy mình hay chỗ này, thấy mình giỏi chỗ nọ và dễ thương chỗ kia,... thì thường sẽ tự khen lấy mình mà rất khó thấy cái sai, cái dở của bản thân, nhất là những lỗi lầm vi tế. Có những người một tháng ăn chay được 10 ngày, tụng hết mấy bộ kinh dài là thấy mãn nguyện và tự nghĩ rằng cái phước của bản thân đã vượt qua hẳn mọi người - đó chính là tâm tự mãn nhưng người này lại không nhìn thấy. 

Có những người rất muốn giúp đỡ người khác nên đã ước làm vua để có thể cai trị rồi ban ơn cho tất cả là đã thấy mình tốt bụng, dễ thương! Đây chẳng phải là thiện tâm mà là tham vọng. Ý muốn giúp người đã bị bản ngã đánh lừa lẫn với những tham vọng và quyền lực nhưng cái chết là người này chẳng thể nào có thể nhìn ra được và lại còn nghĩ mình thế là tốt. 

Con người chúng ta chỉ có một căn thức để nhìn lại bản thân mình, lại còn có thêm bản ngã lừa gạt sẽ khiến cho chúng ta sẽ tự khen mình làm tổn giảm công đức, ngăn lối về nẻo thiện cho nên đường tu của chúng ta càng thêm phần gian khó. Một ý niệm được khởi lên làm chúng ta tưởng tốt nhưng đằng sau đó lại là cả một khối bản ngã, bao nhiêu tập khí, kiết sử như phần chìm khổng lồ của tảng băng trôi vẫn nằm nguyên vẹn chưa hề sứt mẻ. Tu là phải gỡ cho được chỗ này, đừng để cho bản ngã đánh lừa khiến cho bản thân tự khen, phải dùng căn ý mà nhìn lại tâm mình thường xuyên hơn, không để cho năm giác quan lôi tâm của mình chạy theo ngoại cảnh nữa. Khi nhìn thấy được phía sau cái tưởng tốt đó mới là người biết tu. 

Mỗi khi trong tâm khởi ý niệm đẹp và tự khen mình thì phải biết bản ngã đang lừa gạt chúng ta

Có người sẽ thấy người ta có nhà lầu nên luôn cố gắng làm lụng mong có thể xây được nhà lầu cho bằng bạn bằng bè. Sau này vì biết xoay lại quan sát tâm mình thì người này lại thấy cái ước muốn đó là sai lầm nên đã lựa chọn buông bỏ - như thế cũng đã tiến bộ một chút rồi. Tuy nhiên, nếu như chủ quan người này sẽ tưởng mình tốt, đâu ngờ lại chỉ buông bỏ được một chút ý niệm đó thôi, còn kiết sử tham thì vẫn còn nguyên vẹn. Trên thực tế thì chỉ có bậc thánh nhân mới phá được kiết sử này để giữ trọn sự trong sạch thanh lương. Hay có những người thấy cảnh bon chen, hiểm ác và thấy con người đua nhau chạy theo danh lợi hão huyền thực sự là rất mệt mỏi, nếu như muốn buông xuôi tất cả để đi xuất gia. Điều này thực sự tốt, xuất gia rồi thì hãy mơ ước: "Tôi sẽ trở thành một thiền sư đắc đạo, một giảng sư vân du trên mọi nẻo đường thiên lý, đem đạo lý, đem an vui, đem hạnh phúc đến cho mọi người”. Và trong đầu nghĩ rằng ai cũng sẽ hoan hỉ, cung kính đón mừng và thậm chí là có người quỳ lạy mình nữa - tưởng là tốt đấy nhưng thực ra không khéo lại bị bản ngã lừa gạt bằng những mỹ từ trong đạo như đắc đạo, thiền sư, giảng sử trên pháp toàn,... Những tham vọng chưa thể dứt mà chỉ chuyển từ trạng thái này sang trạng thái khác, từ ý niệm này sang ý niệm khác. Học cách bỏ đi cái danh vọng hão huyền của thế gian rồi ước vọng thầm kín cái vinh quang trong đạo.

Trên đời này, có nhiều điều thấy vậy mà không phải vậy. Khi vinh quang, giàu sang sung sướng tìm đến, nhiều người sẽ nghĩ đó là hạnh phúc nhưng đâu biết rằng, ẩn chứa bên trong nó lại chứa đựng nhiều nguy cơ. Có những người trúng số xong tưởng chừng như là may nhưng lại không ngờ là họa. Hoặc khi được bình chọn là đẹp nhất thế giới và có nhiều người ngưỡng mộ lại tưởng đó là hạnh phúc nhưng không có gì là chắc chắn cả. Bởi lòng người sẽ mau phai, cuộc sống thì mong manh vô thường và ta có thể mất đi cái đẹp, cái giàu sang, chức vị trong một thời gian ngắn. Vậy thì ai mới là người thực sự may mắn nhất. Đó chính là những người đánh giá đúng về chính mình - đây là chìa khóa tu hành để diệt trừ đi ngã chấp, chấm dứt vòng luân hồi khổ đau. Tuy nhiên thì đa phần chúng ta lại không nhìn nhận đúng về chính mình. Mình xấu mà cứ tưởng là tốt, tham lam mà cứ tưởng là rộng rãi bố thí cúng dường, sân hận mà cứ tưởng là anh hùng hào hiệp - chúng ta đã lầm. Trên thực tế, chỉ những người tu đến mức độ gần chứng Thánh rồi mới có thể bắt đầu đánh giá mình chính xác từng chút một, biết đâu là tham - sân - si,... Còn lại hễ chưa chứng thành, chúng ta vẫn còn sau khi nhìn nhận với chính mình. Vậy nên, mỗi khi trong tâm khởi ý niệm đẹp và tự khen mình thì phải biết bản ngã đang lừa gạt chúng ta. Cái tâm nó sẽ mở đường cho chúng ta thoái đọa vào ba đường ác. Vì thế, phải phòng hộ chính mình, cảnh giác với từng ý niệm móng khởi ở trong tâm.