Chủ tịch HĐQT công ty AZFIN Đặng Trần Phục: Trách nhiệm là yếu tố quyết định thị trường trái phiếu doanh nghiệp

Đứng trên góc độ của các bên tham gia, chúng ta thấy rằng đã xảy ra các hiện tượng trái phiếu “ba không” (không tài sản đảm bảo, không xếp hạng tín nhiệm, không đơn vị bảo lãnh), trái phiếu có nguy cơ phá sản khiến rất nhiều các nhà đầu tư cá nhân đã mất tài sản của mình hoặc chưa thu hồi được. Từ đó dẫn đến câu chuyện, pháp lý có phần được thắt chặt trong việc phát hành trái phiếu, khiến cho các doanh nghiệp làm ăn đàng hoàng tử tế khác cũng bị liên lụy.

Theo số liệu thống kê tháng 7 và 8 vừa qua, khối lượng trái phiếu phát hành chỉ khoảng 2.000 – 3.000 tỷ đồng. Trong khi, những tháng trước, mỗi tháng thị trường phát hành hàng trăm ngàn tỷ đồng và tổng phát hành từ đầu năm khoảng 1,4 triệu tỷ đồng. Đây được coi là một nút thắt rất lớn và câu hỏi đặt ra ở đây là trách nhiệm của các cơ quan quản lý ở đây là như thế nào? Họ ứng xử ra sao? Điều này thể hiện qua các thông tư, nghị định đang được sửa đổi và chuẩn bị được phát hành. Trách nhiệm của những doanh nghiệp phát hành như thế nào?

Thị trường trái phiếu của chúng ta mới phát triển nên hiện nay còn khá luộm nhuộm và nhiều doanh nghiệp phát hành coi đây là một bữa tiệc để lợi dụng các nhà đầu tư. Tuy nhiên bản thân mỗi doanh nghiệp cũng như nhà đầu tư đều phải có trách nhiệm khi tham gia thị trường.

Đầu tiên là đối với doanh nghiệp, họ cần phải có trách nhiệm thì mới có được niềm tin của nhà đầu tư và thị trường mới phát triển được. Vậy họ phải có trách nhiệm với ai? Thứ nhất, họ phải có trách nhiệm với những người cho họ vay, đó là các nhà đầu tư. Thứ hai, họ phải có trách nhiệm với chính mình, chính doanh nghiệp của mình và các cán bộ công nhân viên của doanh nghiệp mình. Ví dụ như những vụ việc của FLC hay Tân Hoàng Minh, hiện nay vụ việc của họ đã làm ảnh hưởng tới hàng ngàn nhân viên và gia đình họ…Thứ ba là đối với sự phát triển của thị trường tài chính.

Để làm được những điều trên, theo tôi các doanh nghiệp cần làm các việc sau: Thứ nhất là sử dụng vốn của họ hiệu quả hơn. Thứ hai là thực hiện đầy đủ nghĩa vụ trả nợ đúng như cam kết, đúng hạn.

Vậy để hoạt động hiệu quả và trả nợ đúng hạn, các doanh nghiệp cần làm gì?

Đầu tiên, doanh nghiệp cần thành lập bộ phận quản trị tài chính doanh nghiệp. Thời gian thành lập và quy mô của doanh nghiệp Việt Nam tương đối nhỏ nên phần lớn phát triển một cách tự phát. Nhiều doanh nghiệp có tư duy phát hành trái phiếu một năm một trong khi thời gian thực hiện dự án kéo dài từ 3-5 năm mới hoàn thành. Cứ hết một năm họ lại đảo nợ và phát hành tiếp đợt trái phiếu mới vẫn có thời hạn một năm. Việc hoạt động không có một kế hoạch bài bản cho thấy, khả năng quản trị tài chính của chúng ta rất yếu. 

Từ xưa tới nay, vấn đề quản trị tài chính được giao cho kế toán, điều đó là không hợp lý.

Do đó, đầu tiên, doanh nghiệp cần chuyên nghiệp hơn bằng cách thành lập bộ phận chuyên về quản trị tài chính. Để họ nắm được nhu cầu vốn của mình là bao nhiêu và cho những dự án nào. Tính toán dòng tiền, thời gian sử dụng vốn là bao nhiêu để đưa ra phương án hợp lý như đi vay ngân hàng, phát hành trái phiếu hay phát hành thêm cổ phiếu.

Mặt khác, chính bộ phận quản trị tài chính này sẽ quản trị được dòng tiền và tìm được các đối tác phát hành, lựa chọn kỳ hạn phát hành sao cho tối ưu nhất … 

Theo thống kê, ngay cả trên sàn giao dịch cũng không có nhiều doanh nghiệp có bộ phận quản trị tài chính chuyên nghiệp, đa phần là do kế toán kiêm nhiệm.

Ngoài ra, các doanh nghiệp cũng cần phải có bộ phận quan hệ với các nhà đầu tư phụ trách tương tác, tìm hiểu nhu cầu của nhà đầu tư và đưa ra các sản phẩm phù hợp với nhu cầu của họ. Điều này giúp việc phát hành trái phiếu của các doanh nghiệp được thành công và có lợi suất tốt. Từ đó, góp phần làm minh bạch, lành mạnh và đem lại hiệu quả cho thị trường tài chính.

Một vấn đề khác là về quản trị doanh nghiệp cũng rất đáng quan tâm. Thông thường,người đứng đầu công ty nói, các nhân viên ở dưới phải nghe theo, không có một quy trình bài bản nào cả. Để chuyên nghiệp, ông chủ công ty phải là người làm chiến lược, còn bộ phận quản trị tài chính phải đóng vai trò tham mưu riêng.

Trách nhiệm của các bên liên quan khác như các đại lý phát hành, các tổ chức chào bán ra bên ngoài. Về cơ bản hiện nay, các đơn vị đại lý, tổ chức chào bán này làm sao bán được càng nhiều trái phiếu ra bên ngoài càng tốt. Họ không nói rõ những rủi ro cũng như quyền lợi của các nhà đầu tư như thế nào. 

Theo tôi được biết, các bên làm trung gian như vậy, họ hưởng lợi rất lớn tới 4% giá trị trái phiếu phát hành. Nhiều doanh nghiệp phát hành đã chi tới 16-17%, về đến tay các nhà đầu tư còn khoảng 12%. Với lợi nhuận cao như vậy, họ chỉ cần mời chào các nhà đầu tư mua càng nhiều càng tốt. Như vậy, trách nhiệm của họ ở đây có sự buông lỏng, đòi hỏi chúng ta phải nghiêm khắc với với các đơn vị này.

Bên cạnh đó cũng cần đề cập tới trách nhiệm của các tổ chức đánh giá tài sản đảm bảo. Khi doanh nghiệp phát hành có tài sản đảm bảo thì nhà đầu tư rất yên tâm. Nhưng hồ sơ pháp lý của lô đất được đưa ra làm tài sản đảm bảo đó như thế nào? Nếu xảy ra vỡ nợ liệu tài sản đảm bảo đó có thanh lý được không? Do đó, cần đưa ra đầy đủ các thông tin về tài sản đảm bảo một cách công khai và minh bạch để các nhà đầu tư nắm được.

Đối với nhà đầu tư, họ phải ứng xử ra sao để khoản đầu tư của họ có hiệu quả tốt hơn? 

Đầu tiên, nhà đầu tư cần phải coi trái phiếu cũng là một kênh đầu tư giống các kênh đầu tư khác. Nhà đầu tư nên phân bổ vốn đầu tư theo hướng đa dạng hóa các kênh đầu tư. Nếu trái phiếu xảy ra vấn đề gì thì cũng chỉ bị ảnh hưởng một phần nào thôi, không nên "tất tay" để rồi mất hết.

Nếu các nhà đầu tư trực tiếp mua trái phiếu thì cần tìm hiểu rất kỹ thông tin của các tổ chức phát hành công bố. Đặc biệt lưu ý đến cam kết mua lại của tổ chức bảo lãnh phát hành. Nếu có cam kết thì độ an toàn sẽ cao hơn.

Trong trường hợp các nhà đầu tư cá nhân không đủ năng lực chuyên môn để tìm hiểu thông tin thì nên xử dụng các đơn vị tư vấn chuyên nghiệp về đầu tư (thuê) hay đầu tư vào các quỹ đầu tư trái phiếu chuyên nghiệp. Khi đó, thị trường tài chính của chúng ta sẽ chuyên nghiệp hơn và phát triển bền vững hơn.

Một trong những nguyên nhân khiến thị trường trái phiếu, cổ phiếu của Việt Nam phát triển mang tính tự phát như hiện nay là do các nhà đầu tư cá nhân nhỏ lẻ tham gia quá nhiều. Trên thị trường trái phiếu hiện nay, có tới 90% số giao dịch là các nhà đầu tư cá nhân. Do đó, cần khuyến khích thành lập và phát triển các quỹ đầu tư chuyên nghiệp giống như ở các nước phát triển, họ có tới 80% là các quỹ đầu tư chuyên nghiệp. Khi đó, các nhà đầu tư cá nhân không bị mất mát như hiện nay.