Bệnh đậu mùa khỉ là gì? Bệnh đậu mùa khỉ lây lan như thế nào?

Theo Newscientist, tính đến ngày 22/5, ít nhất 109 ca bệnh đậu mùa khỉ trên toàn thế giới được phát hiện cùng hàng chục ca nghi ngờ khác. Điều đáng nói, một số ca bệnh có nguồn gốc không rõ ràng, điều này cho thấy virus có thể đã lây lan mà không bị phát hiện. 

Trước đó, vào ngày 20/5, nhóm Cố vấn Chiến lược và Kỹ thuật về các mối đe dọa truyền nhiễm nguy cơ trở thành dịch và đại dịch (STAG-HI), thuộc WHO đã tổ chức họp khẩn để bàn về đợt bùng phát bệnh đậu mùa khỉ trong thời gian gần đây. Chỉ hai ngày sau đó, Tổng thống Mỹ Joe Biden cũng khuyên người dân nên đề phòng căn bệnh này, cũng như cảnh báo nếu bệnh đậu mùa khỉ tiếp tục lây lan.

Căn bệnh này xuất hiện và lan rộng một cách bất thường. Dù tỷ lệ tử vong không cao nhưng virus đã gây ra hàng loạt ca mắc mới khiến cả thế giới lo ngại. 

Bệnh đậu mùa khỉ là gì?

Bệnh đậu mùa khỉ là bệnh do virus thuộc giống Orthopoxvirus trong họ Poxviridae gây ra. Căn bệnh này lây lan giữa những loài khỉ ở Trung và Tây Phi, thi thoảng lây cả sang người, tạo nên những vụ dịch nhỏ. Năm 1958, lần đầu tiên người ta phát hiện ra virus này ở khỉ trong phòng thí nghiệm. Năm 1970, ca bệnh trên người đầu tiên được xác nhận, đó là công dân của Cộng hòa Dân chủ Congo.

Tính đến ngày 22/5, ít nhất 109 ca bệnh đậu mùa khỉ trên toàn thế giới được phát hiện cùng hàng chục ca nghi ngờ khác. Thông tin dịch tễ cũng như mối liên quan giữa các trường hợp chưa rõ ràng. Ca đầu tiên trong vụ dịch này là nam giới, ở anh, có tiền sử về từ Nigeria. Ngày 5/5, anh ta bị phát ban, hôm sau nhập viện, sau đó khỏi bệnh hoàn toàn. Hai trường hợp khác cũng liên quan đến ca bệnh này. Tuy nhiên, theo Cơ quan An ninh Y tế Vương quốc Anh (UKHSA), 4 bệnh nhân tiếp theo không có mối liên quan nào với những ca bệnh trước. 

Tại những quốc gia phát hiện dịch, virus đậu mùa khỉ đang lây lan từ người này sang người khác. Những ca bệnh gần nhất ở Anh chủ yếu là đồng tính nam, song tính luyến ái hoặc nam giới quan hệ tình dục đồng giới.  

Bệnh đậu mùa khỉ lây lan như thế nào?

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), bệnh đậu mùa ở khỉ có thể lây truyền khi tiếp xúc với những giọt bắn từ đường thở, tiếp xúc với những tổn thương da bị nhiễm trùng hoặc vật liệu bị ô nhiễm. Vì thế, nhiều người cho rằng virus gây bệnh có thể lây lan trong không khí và khí dung. Tuy nhiên, WHO hiện tại không sử dụng thuật ngữ này. 

Theo Trung tâm Kiểm soát Dịch bệnh Mỹ (CDC), sự lây truyền bệnh từ người sang người chủ yếu xảy ra qua các giọt bắn đường hô hấp lớn. Thông thường, những giọt bắn đường hô hấp nói chung không thể di chuyển quá vài mét, cần phải tiếp xúc trực tiếp lâu dài mới có thể nhiễm bệnh. 

Theo đánh giá của UKHSA, virus này thường không dễ lây lan người với người, nên nguy cơ với người dân Anh trong bối cảnh đợt bùng phát hiện tại vẫn ở mức thấp.

Ngoài ra, bệnh đầu mùa ở khỉ có thể lây lan qua việc tiếp xúc quần áo, khăn tắm hoặc giường ngủ với người bị bệnh. Dù đậu mùa khỉ không được coi là bệnh truyền nhiễm lây truyền qua đường tình dục nhưng theo UKHSA, virus có thể lây truyền khi quan hệ tình dục qua tiếp xúc da kề da.

Căn bệnh này có thể lây truyền qua việc tiếp xúc trực tiếp với những vết thương hoặc chất lỏng, mồ hôi, nước trên da người bệnh. Bệnh cũng có thể lây nhiễm từ động vật hoang dã mang virus của các vùng Tây và Trung Phi. Nếu ai đó lỡ bị động vật nhiễm bệnh cắn hoặc chạm vào máu hay chất dịch trong cơ thể, vết phồng rộp của con vật bị bệnh thì virus sẽ truyền từ động vật sang người. Đáng chú ý, bệnh đậu mùa ở khỉ cũng có thể lây truyền khi con người ăn thịt chưa nấu chín của động vật bị nhiễm bệnh.

Triệu chứng của bệnh đậu mùa khỉ là gì? 

Theo UKHSA, các triệu chứng đầu tiên của bệnh đậu mùa khỉ là sốt, nhức đầu, đau lưng, đau cơ, sưng hạch bạch huyết, ớn lạnh và kiệt sức. Người nhiễm bệnh cũng có thể bị phát ban. Đầu tiên sẽ là phát ban ở mặt, sau đó lan sang những bộ phận khác bao gồm cả bộ phận sinh dục. Trước khi thành vảy, các vết phát ban khá giống với thủy đậu thông thường.  

Theo Euronews, bệnh đậu mùa khỉ là họ hàng của bệnh đậu mùa vốn đã bị xóa sổ vào năm 1980. Tuy nhiên, bệnh đậu mùa khỉ thường lây truyền ít hơn, có triệu chứng nhẹ hơn và nguy cơ tử vong thấp hơn. Thông thường, bệnh sẽ kéo dài từ 2 đến 4 tuần. Sau 5-21 ngày nhiễm bệnh, các triệu chứng có thể xuất hiện ở bất kỳ vị trí nào trên cơ thể. 

WHO khẳng định, một số triệu chứng đặc hiệu giúp bác sĩ dễ dàng phân biệt được bệnh đậu mùa thông thường và đậu mùa khỉ. Đặc trưng của virus đậu mùa khỉ đó là, khi người bệnh bị sốt sẽ phát ban khó chịu, khởi phát sau 1-3 ngày. Các vết phát ban lúc đầu thường xuất hiện ở mặt, sau đó lan sang những bộ phận khác của cơ thể.

Những tổn thương ở trên cơ thể người bệnh sẽ trải qua quá trình từ rát (tổn thương phẳng) đến sẩn (tổn thương nổi), tiếp đến là mụn nước (tổn thương chứa đầy dịch) và mụn mủ. Cuối cùng, những vết tổn thương sẽ đóng vảy trước khi rụng hết và khỏi bệnh, có để lại sẹo.

Bệnh đậu mùa khỉ có nguy hiểm không? 

Thông thường, bệnh đậu mùa khỉ có triệu chứng nhẹ. Trong vòng vài tuần, hầu hết bệnh nhân sẽ tự khỏi mà không cần điều trị. Tại châu Phi, căn bệnh này có thể gây tử vong cho 1/10 người mắc bệnh. Có hai loại bệnh đậu mùa khỉ, bao gồm chủng Congo và chủng Tây Phi. Theo WHO, con số 10% áp dụng cho chủng Congo và chủng Tây Phi gây tử vong khoảng 1%.

Chủng virus đang bùng phát ở Anh là chủng Tây Phi, tại Bồ Đào Nha cũng thế. WHO cho biết, những ca bệnh có triệu chứng nhẹ, nhiều trường hợp thậm chí còn không được phát hiện. Điều này chứng tỏ, tỷ lệ tử vọng nói chung có thể sẽ thấp hơn nhiều. Tuy nhiên, trẻ em mắc bệnh đậu mùa khỉ dễ bị nặng hơn người lớn. Phụ nữ mang thai mắc bệnh cũng có thể dẫn đến nhiều biến chứng, gồm cả thai chết lưu. 

Bệnh đậu mùa khỉ có vaccine và thuốc điều trị bệnh không?

Thực tế đến thời điểm hiện tại, vẫn chưa có vaccine cũng như thuốc điều trị được phê duyệt toàn cầu để phòng ngừa cũng như điều trị bệnh đậu mùa khỉ. Tuy nhiên ở các nước phương Tây, giới chức y tế chấp thuận sử dụng thuốc kháng virus tecovirimat (hoặc Tpoxx) để điều trị bệnh đậu mùa khỉ, bệnh đậu mùa và bệnh đậu bò.

Ở Mỹ, loại thuốc này cũng được phê duyệt nhưng dùng để điều trị bệnh đậu mùa. Nhiều nghiên cứu trên động vật đã chỉ ra, thuốc kháng virus tecovirimat làm tăng đáng kể tỷ lệ sống sót của động vật được tiêm liều rất cao bệnh đậu mùa khỉ.

Ngoài ra, tại Mỹ và châu Âu còn chấp thuận cả vaccine Jynneos (còn được gọi là Imvanex và Imvamune) để ngăn ngừa bệnh đậu mùa ở khỉ và bệnh đậu mùa ở những người trên 18 tuổi.

Trong đợt bùng phát dịch này, các chuyên gia kỳ vọng sẽ nhanh chóng dập tắt được bằng cách truy vết, tương tự như những đợt bùng phát đậu mùa khỉ trước đây. Thời điểm hiện tại, để ngăn chặn đường lây của virus, nước Anh đang tiến hành tiêm vaccine cho những trường hợp tiếp xúc có nguy cơ nhiễm bệnh cao.  

Mặc dù không loại trừ khả năng đậu mùa khỉ sẽ trở thành đại dịch trong tương lai, các chuyên gia vẫn lạc quan cho rằng, điều này khó có thể xảy ra. Trong khi đó, một số nhà nghiên cứu trước đây đã cảnh báo về bệnh đậu mùa ở khỉ là mối đe dọa ngày càng tăng.