TS. Vũ Đình Ánh: ‘Chúng ta đang lờ đi trách nhiệm của ngân hàng thương mại và đơn vị trung gian phân phối trái phiếu

Theo Doanhnhan.vn, ngày 2/12 vừa qua đã diễn ra buổi tọa đàm với chủ đề “Thị trường trái phiếu doanh nghiệp: Vấn đề và khuyến nghị” được tổ chức bởi Hiệp hội Tư vấn Tài chính Việt Nam (VFCA). Tham gia buổi tọa đàm này, TS. Vũ Đình Ánh đã có nhiều chia sẻ quan trọng.

Theo vị chuyên gia này, hiện nay ở Việt Nam có tình trạng các đơn vị trung gian gồm có ngân hàng hoặc công ty chứng khoán và các quỹ đi bán trái phiếu doanh nghiệp cho các nhà đầu tư cá nhân dù chưa biết là có chuyên nghiệp hay không. Thậm chí có trường hợp trái phiếu doanh nghiệp được “quảng cáo” là gửi tiết kiệm với lãi suất cao, điều này đã dẫn đến những hệ lụy nghiêm trọng khiến nhiều người mua trái phiếu doanh nghiệp lại không phải là trái chủ. 

Đến khi trái phiếu bị “vỡ”, người mua rơi vào cảnh “tiền mất tật mang”. Khi không thể đòi nợ doanh nghiệp phát hành, họ quay sang đòi nợ người bán là ngân hàng, quỹ hoặc những công ty chứng khoán. Điều này dẫn đến tình trạng vô cùng hỗn loạn. Liên quan đến vấn đề này, TS. Vũ Đình Ánh đặt ra câu hỏi: “Vậy trách nhiệm của những ngân hàng thương mại cũng như các đơn vị trung gian phân phối trái phiếu nằm ở đâu? Chúng ta đã và đang bỏ qua vấn đề này nên không thể nào giải quyết được vấn đề hiện nay của thị trường”.

Chuyên gia này nhận định, việc kênh phân phối đang bị buông lỏng đã trở thành vấn đề nghiêm trọng khi các nhà đầu tư không phải chuyên nghiệp đã bị môi giới dụ dỗ và trở thành trái chủ. Chưa kể, thị trường trái phiếu phát hành riêng lẻ vốn đã có nhiều lỗ hổng và cần phải được xử lý, từ đó khôi phục niềm tin của các nhà đầu tư cũng như khơi thông dòng vốn cho cộng đồng các doanh nghiệp. 

Những rủi ro từ trái phiếu “ba không”

Đáng chú ý, vị chuyên gia này cũng nêu tình trạng trái phiếu “ba không” là không bảo lãnh, không tài sản đảm bảo và không xếp hạng tín nhiệm đang gây ra rất nhiều hệ lụy. Thời điểm hiện tại, hầu hết những vi phạm xảy ra tại loại trái phiếu doanh nghiệp không có bảo lãnh bởi quy định về điều này còn rất mập mờ, “tường vậy nhưng lại không phải vậy”.

Những trái phiếu doanh nghiệp không có tài sản đảm bảo cũng mang đến nhiều rủi ro không kém cho các nhà đầu tư. Tuy nhiên, dù là trái phiếu có tài sản đảm bảo đi chăng nữa, chúng cũng phát sinh rất nhiều vấn đề. Đó là những tài sản đảm bảo, là bất động sản đang hình thành trong tương lai hoặc là cổ phiếu hay giấy tờ có giá. TS. Ánh cho rằng, với những trái phiếu doanh nghiệp không xếp hạng tín nhiệm là điều đi ngược với những quy tắc tối thiểu của loại hình này. Nguyên nhân bởi, xếp hạng tín nhiệm chính là cơ sở để có thể xác định được rủi ro. 

Một vấn đề nữa đến từ quy định hiện hành đang siết chặt việc đảo nợ của những doanh nghiệp phát hành trái phiếu. Vị chuyên gia này cho biết, trái phiếu doanh nghiệp vốn là kênh huy động vốn trung và dài hạn. Vì thế, việc doanh nghiệp phải được phát hành mới để có thể đảo nợ cũ là vô cùng quan trọng. Thế nhưng, việc siết chặt đảo nợ như hiện nay khiến cho nhiều doanh nghiệp không có nguồn chi trả. 

Cuộc đua “rút trái phiếu”

Tình trạng rút tháo chạy khỏi thị trường trái phiếu doanh nghiệp đã gây nên sức ép với nhiều doanh nghiệp. Thực tế, trái phiếu doanh nghiệp có rất nhiều loại, có loại cho thanh toán trước hạn nhưng có loại thì không. Thế nhưng thời điểm hiện tại, người mua đang trong tình trạng đòi rút mà không cần biết là hết hạn hay chưa.

“Chúng ta vẫn chưa có quy định rút trước hạn thì như thế nào, cũng như không thấy ai nói về quyền lợi của nhà đầu tư trong những vụ việc như Tân Hoàng Minh hay An Đông. Đây là rủi ro rất lớn, nếu không xử lý được sẽ khiến niềm tin của thị trường sụp đổ”, TS. Vũ Đình Ánh cho biết.

Khi gắn vào thị trường bất động sản, việc rút khỏi thị trường trái phiếu doanh nghiệp khiến cho các doanh nghiệp phát hành trái phiếu rơi vào tình trạng dở khóc dở cười. Cụ thể, ông Anh cho biết: “Doanh nghiệp nào có tiền, dù chưa đáo hạn cũng mua lại trái phiếu. Tuy nhiên, đối với doanh nghiệp không có sẵn tiền thì phải chơi bài hoán đổi: Tức là đổi trái phiếu sang cổ phiếu hoặc đổi trái phiếu sang bất động sản, nhưng khá nhiều bất động sản lại đang được mời chào hoán đổi lại ở trạng thái hình thành trong tương lai, thậm chí đang đối diện về vấn đề pháp lý, có những bất động sản đem ra bán nhưng lại không được công nhận đủ điều kiện bán. Thực chất, doanh nghiệp phát hành trái phiếu chỉ đang chuyển đổi rủi ro này sang rủi ro khác. Điều đáng nói, hiện không có hướng dẫn nào cho doanh nghiệp, rằng họ làm vậy là đúng hay sai, rủi ro đi kèm gồm những gì?”

Đồng thời, vị chuyên gia này cũng đề cập đến một vấn đề nữa, đó là chứng chỉ quỹ được phát hành ra công chúng. Nếu xét về nguyên tắc thì rất ổn, nhưng đến khi niềm tin trên thị trường trái phiếu doanh nghiệp nói chung bị đổ vỡ và tài khoản của nhà đầu tư sụt giảm hàng ngày, tình trạng chứng chỉ quỹ giảm về 0 là hoàn toàn có thể xảy ra. Điều này đồng nghĩa với việc các nhà đầu tư sẽ mất trắng. 

Tuy nhiên, điều nguy hiểm hơn đó là mối quan hệ giữa ngân hàng và trái phiếu doanh nghiệp. Nguyên nhân bởi, ngân hàng vừa là nhà phát hành lại vừa là kênh phân phối và trái chủ nên rất khó khăn trong việc xử lý. Theo ông Ánh, việc cần thiết phải làm ngay và luôn là củng cố niềm tin của nhà đầu tư với thị trường trái phiếu doanh nghiệp.