Ôm mộng hão huyền bấy lâu, nền kinh tế lớn nhất châu Âu mới chợt “tỉnh giấc”

Tuyển tập "Truyện cổ tích anh em nhà Grimm" đã quá quen thuộc với người Đức và cả thế giới. Hai vị tác giả người Đức này đã sáng tác nên câu chuyện về Karl Katz từ 20 năm về trước. Đó là một phần của tuyển tập những câu chuyện cổ tích.

Anh chàng chăn cừu Katz sinh sống tại Harz - vùng cao nguyên miền trung nước Đức. Một lần anh đi tìm dê lạc đàn đã lọt vào hang động và rồi bị người lạ cám dỗ sau đó uống một lọ thuốc rồi ngủ thiếp đi. Sau khi tỉnh lại, Katz nhận ra rằng thế giới bên ngoài đã thay đổi hoàn toàn sau nhiều năm trôi qua.

Theo nhận định của tờ Economist, câu chuyện của anh Katz là một ví dụ điển hình cho tình cảnh của người Đức hiện nay. Người Đức đang ngủ mơ trong danh hiệu nền kinh tế hàng đầu châu Âu để rồi chợt tỉnh thức rằng kinh tế của họ cũng đã bị tổn thương quá nhiều vì thiếu năng lượng của Nga.

Sự tỉnh giấc

Bằng sự giàu có của mình, người Đức đã chìm đắm trong những thành công kể từ sau khi thống nhất hai miền Đông Tây. Họ tưởng rằng hệ thống chính trị kinh tế của đất nước hoạt động hoàn hảo nhờ những bước đột phá về cả ngoại giao và kinh tế. Economist cho biết thay vì một tầm nhìn thực dụng, sự huyễn hoặc phi thực tế đang dẫn lối nền kinh tế nước Đức. Hàng loạt các nhà chính trị đều kêu gọi cử tri về một sự thịnh vượng mà ít phải đánh đổi về môi trường. Đó là thứ gọi là giảm khí thải nhà kính về mức 0.

Và rồi người Đức đã tỉnh giấc vì xung đột tại Ukraine. Thế nhưng Đức nhận ra họ thụt lùi hàng chục năm về trước thay vì thức tỉnh ở tương lai giống như nhân vật cổ tích Katz trong câu chuyện. Thay vì tận hưởng sự thịnh vượng mà mọi người mường tượng ra, nền kinh tế lớn nhất châu Âu và lớn thứ tư toàn cầu tính theo tổng GDP lại đang phải vật lộn trước cơn khát năng lượng và nguy cơ suy thoái kinh tế do lạm phát tăng cao.

Và rồi người dân Đức mới chợt nhận ra nền kinh tế hưng thịnh mà họ mơ tưởng phụ thuộc rất lớn vào nguồn năng lượng nhập khẩu giá rẻ từ Nga và lực lượng lao động nhập cư nước ngoài mà không phải chỉ dựa vào sự lao động cần cù của người dân giống như trong truyện cổ tích. 

Hiểu theo một cách khác, người Đức nằm mơ về thành công của kinh tế và ngoại giao trong nhiều năm và giờ đây họ bất chợt lâm nguy khi nhận ra thực tế phũ phàng, theo nhận định của tờ The Economist.

Economist cho rằng nền kinh tế nước Đức bị chi phối rất nhiều bởi nguồn cung dầu khí của Nga. Nguyên nhân là vì nguồn dầu khí này rất rẻ nên tỉ lệ khí đốt Nga chiếm tới 55% thị phần của nước Đức. Con số này cao hơn nhiều so với mức 30% ở thời điểm cách đây 20 năm.

Ngoài ra, cho rằng nền kinh tế của mình có thể đạt được sự thịnh vượng mà không cần phát thải, chính quyền Berlin cũng tự tin loại bỏ các nguồn năng lượng bẩn. Mảng năng lượng hạt nhân là một ví dụ cụ thể. Năm 2011, sóng thần gây ảnh hưởng đến nhà máy điện hạt nhân Fukushima tại Nhật Bản, khi đó, Thủ tướng Đức - bà Angela Merkel và các nội các đã ra quyết định cho đóng cửa một nửa sản lượng điện hạt nhân của nước này chỉ trong 1 đêm.

Ba nhà máy điện hạt nhân cuối cùng cũng được Đức ấn định ngày đóng cửa vào tháng 12 năm 2022. Đây là động thái thu hút sự chú ý của dư luận khi tình trạng thiếu điện rơi vào khủng hoảng.

Trong nền kinh tế xã hội, điện năng hay năng lượng là một yếu tố vô cùng quan trọng. Bởi vậy, không phải ngẫu nhiên mà Trung Quốc chiếm đến 27,8% tổng sản lượng điện của thế giới, cao hơn cả Mỹ (6,3%), Ấn Độ (5,8%). Thống kế được đưa ra bởi báo cáo năng lượng toàn cầu năm 2020 của BP Statistic Review.

Không thể thiếu điện, khí đốt hay nguồn năng lượng nếu muốn gia tăng sản lượng, phát triển công nghệ hay chỉ đơn thuần là sưởi ấm cho các hộ gia đình qua mùa đông buốt giá. Nếu người dân không được đảm bảo về những nhu cầu thiết yếu cơ bản nhất, mọi lời hứa về đổi mới, cải cách, thịnh vượng hay bảo vệ môi trường sẽ trở nên không có ý nghĩa. 

Tuy nhiên, so với việc đảm bảo an ninh năng lượng, nhiều cử tri vẫn bị thu hút bởi viễn cảnh thịnh vượng nhưng vẫn bảo vệ môi trường và câu chuyện chấm dứt điện hạt nhân hơn. Các chính trị gia ở thời điểm hiện tại vẫn đang tranh luận về việc Đức có nên đóng cửa 3 nhà máy điện hạt nhân cuối cùng hay không. Đó là một điều không tưởng trong tình hình năng lượng đang rơi vào khủng hoảng.

Theo ước tính của Quỹ tiền tệ quốc tế, nếu Nga ngừng cung cấp khí đốt, nền kinh tế Đức sẽ mất 4,8% GDP và thiệt hại lên đến 225 tỉ USD.

Khai thác đá phiến - Ẩn chứa nỗi lo sợ

Bước đi thiếu sự khôn ngoan nhất của người Đức là bỏ qua ngành khí đốt của nước nhà, theo nhận định của tờ Economist. Trữ lượng của Đức là không hề nhỏ mặc dù không có nhiều tài nguyên dầu khí như nước láng giềng Hà Lan. Trữ lượng có khoảng ít nhất 800 tỷ mét khối. Đức đã khai thác được khoảng 20 tỷ mét khối khí đốt tự nhiên mỗi năm tính đến năm 2000, đáp ứng được ¼ nhu cầu cả nước.

Tuy nhiên Đức lại bỏ bê ngành này thay vì gia tăng sản lượng để chuyển hướng nhập khẩu khí đốt giá rẻ từ Nga vì muốn bảo vệ môi trường. Và rồi sản lượng khai thác giảm chỉ còn 5 đến 6 tỷ mét khối mỗi năm. Con số này chỉ bằng 10% lượng dầu khí nhập khẩu từ Nga.

Nỗi sợ công nghệ dầu đá phiến cũng là một yếu tố khác khiến ngành khai thác dầu khí tại Đức bị tụt lại. Đa số các mỏ khai thác dầu khí của Đức chỉ có thể sử dụng công nghệ phá đá thủy lực (Hydraulic Fracking) vì đặc điểm địa lý.

Thế nhưng người Đức lại có một nỗi sợ đối với ngành công nghệ này. Chính quyền Thủ tướng Merkel vào năm 2017 thậm chí đã áp dụng lệnh cấm hoạt động khai thác thương mại dầu đá phiến cho dù chúng đã được sử dụng kể từ thập niên 1950 đến nay mà không có sự cố ô nhiễm môi trường hay một tai nạn nào. 

Từ năm 2008, nỗi sợ của người Đức đã bắt đầu. Đó là khi Tập đoàn Dầu khí Exxon của Mỹ đề xuất mở rộng khai thác dầu đá phiến tại miền Bắc nước Đức. Và rồi hàng loạt những nhà hoạt động môi trường nổi lên phản đối, làm loạn những tin đồn về việc công nghệ này sẽ gây ra dị tật bẩm sinh, phóng xạ và mất cân bằng hoóc môn. Hơn nữa, thải ra chất độc hại và gây chết cá vì ô nhiễm môi trường.

Chuyên gia Hans Joachim Kumpel, Cựu lãnh đạo cơ quan tư vấn chính phủ Đức về khoa học địa chất thở dài cho biết: “Sau cùng chúng tôi cũng từ bỏ việc giải thích công nghệ khai thác dầu đá phiến là an toàn. Tôi chẳng thể trách người dân ăn đi tin vào những chuyện kinh dị vì họ không hiểu gì về địa chất”.

Theo nhận định của tờ Economist, người Đức dường như thích những câu chuyện cổ tích, thế nhưng thực tế thì không có phép màu nào.

Theo các nhà khai thác dầu khí, công nghệ dầu đá phiến hiện nay có thể nâng cấp đôi sản lượng trong vòng 18 đến 24 tháng. Đức sẽ có đủ trữ lượng khí đốt trong vòng 100 năm ở mức độ khai thác đó và có thể giảm 15 tỷ USD nhập khẩu năng lượng mỗi năm. Những điều này không phải câu chuyện cổ tích.