Nhà ở xã hội, tái định cư: Làm sao để giải quyết bài toán người loay hoay tìm nơi ở, hàng nghìn căn hộ lại bị bỏ hoang?

Thực trạng hiện nay: Người loay hoay tìm nơi ở, nhiều dự án lại bỏ hoang

Chị Nguyễn Quỳnh Trang (38 tuổi) sống ở Vĩnh Long mỗi ngày đều chở xe bánh tiêu đến góc đường gần khu tái định cư Bình Khánh nhưng đều phải đợi đến giờ tan tầm, lúc học sinh trường Tiểu học An Khánh ra về thì mới có khách hàng đến mua. 

Chị Trang nói và không khỏi tiếc khi đứng nhìn hàng nghìn căn hộ bị bỏ không rằng: “Tôi buôn bán nhỏ lẻ cho nên chỉ dám nhìn các tòa đấy thôi chứ cũng không dám mơ đến bởi vì không đủ kinh phí để mua và thấy ở đây cũng không phù hợp với thói quen sống của mình. Ở đây cũng không có ai ở cho nên không bật được đèn vào buổi tối, chính vì thế tấm 17h là tôi đã lật đật đẩy xe về vì ở đây tối hù, nhìn rất ghê”. 

Được biết, dự án mà chị Trang nhắc đến chính là khu tái định cư Bình Chánh thuộc Khu đô thị mới Thủ Thiêm - TP. Thủ Đức. Từng là một trong những dự án tái định cư có quy mô lớn nhất ở TP. Hồ Chí Minh và sở hữu vị trí đắc địa trên tuyến đường Mai Chí Thọ và Lương Định Của và được hoàn thiện từ năm 2015, tuy nhiên đến nay có hàng nghìn căn hộ ở đây vẫn không có người sinh sống. 

Mặc dù được trang bị đầy đủ các cơ sở hiện đại đã bao gồm các hạng mục khác như trường học, công viên và hồ bơi,... tuy nhiên không có người ở lâu ngày cho nên chất lượng hạ tầng dần xuống thấp. Lối ra vào căn hộ đã bị rào kín và mỗi block đều có 1 - 2 bảo vệ trông coi để tránh đi tình trạng người dân tự ý vào trong. 

Cũng tương tự, ở khu tái định cư Vĩnh Lộc B, huyện Bình Chánh, TP. Hồ Chí Minh ghi nhận có nhiều block chung cư dành để bố trí tái định cư dành cho các hộ dân bị giải phóng mặt bằng ở các dự án trên địa bàn thành phố cũng ở trong tình trạng cửa đóng then cài. 

Đã từng sở hữu một căn nhà mặt tiền, cùng tiệm bán phở vô cùng đắt khách ở quận 11, sau đợt giải tỏa mặt bằng, gia đình của ông Lữ Quốc Hưng đã buộc phải bấm bụng di chuyển qua khu tái định cư Vĩnh Lộc B theo hỗ trợ của phía thành phố. 

Người đàn ông gốc Sài Gòn cho hay: “Công việc làm ở ở nơi cũ đang khá thuận lợi, tuy nhiên từ khi đến đây không thể nào tiếp tục kinh doanh được nữa. Không phải mình làm biếng và cũng không phải là người đủ tiền để mở tiệm mà là bởi khu vực này có rất ít người sinh sống, nhắm mắt chạy cũng không đụng người”. 

Sở dĩ ông Hưng cũng lựa chọn mua căn hộ ở đây bởi vì thời điểm đó không có nhiều tiền và phải tính toán dành dụm tiền để nuôi 2 con nhỏ. Nếu như dùng số tiền đền bù để mua nhà nơi khác thì sẽ không thể đủ tiếp tục trang trải cuộc sống trong thời gian nhiều tháng thất nghiệp sắp tới. 

Cũng bởi vì khu vực không có nhiều cơ hội phát triển, cho nên dù đã 12 năm tính từ ngày chuyển về nhà mới, tuy nhiên vợ chồng ông Hưng vẫn thất nghiệp và chỉ sống dựa vào khoản tiền lãi ngân hàng có được khi nhận về tiền bồi thường căn bản cũ. 

Cũng tương tự như chị Trang, bà Thu Diệu (cư dân và cũng là chủ của quán cà phê hoạt động ở khu tái định cư Vĩnh Lộc B) chỉ có thể trông đợi thu nhập vào nhóm khách hàng nhỏ tuổi từ ngôi trường ở gần đó. Cũng bởi vì khu vực không được bảo vệ thường xuyên quản lý an ninh, đồng thời cũng gặp vấn đề tuổi tác cao và khó khăn trong việc tìm kiếm công việc cho nên bà Diệu đành phải mở tiệm cà phê cóc để vừa buôn bán lại vừa trông nhà. 

Bà Diệu nói rằng, những người trẻ thì họ thích ở những khu vực trung tâm và gần nhiều công ty. Còn ở đây lại vừa xa lại vừa không có công việc để làm cho nên dần dần ai cũng chuyển nơi khác và một số người thì sẽ cho thuê lại. Bà cũng nói thêm, khu vực này phù hợp hơn với những người lớn tuổi, đã ổn định về tài chính cũng như thích không gian yên tĩnh. 

Cần đảm bảo các giá trị về an sinh xã hội khi xây dựng dự án tái định cư 

Viện trưởng Viện Nghiên cứu và Đào tạo Bất động sản - ông Nguyễn Đức Lập nhận định, khi bắt tay vào phê duyệt chủ trương đầu tư, chính quyền cũng như doanh nghiệp đều hướng đến một vài mục tiêu nhất định. Đầu tiên chính là đối tượng sử dụng, khách hàng của dự án. Cũng trong trường hợp này, các dự án tái định cư đều có chung mục tiêu đó là dành để bố trí cho các hộ dân bị ảnh hưởng trong quá trình giải phóng các mặt bằng các dự án ở mỗi khu vực địa phương. 

Viện trưởng Viện Nghiên cứu và Đào tạo Bất động sản chia sẻ nguyên nhân dẫn đến việc hàng nghìn căn hộ chết đứng sau hàng chục năm xây dựng rằng: “Trong quá trình khảo sát và lập báo cáo nghiên cứu khả thi, các đơn vị đã chịu trách nhiệm cần phải tính toán dữ liệu một cách chuẩn xác nhu cầu cũng như nguyện vọng của người dân bị giải toả, định hình rõ chính sách định cư và hoạch định rõ tiến độ giải tỏa, tái định cư trước khi xây dựng. Mặc dù vậy, nếu như sai lệch trong khâu tính toán trên thì sẽ xuất hiện tình trạng có nhiều căn hộ không có người ở thời điểm hiện tại”. 

Ngoài ra, việc tái định cư không chỉ đơn thuần đó là đáp ứng chỗ ở cho người dân mà còn phải đảm bảo việc tái tạo lại không gian sống cho cư dân với mức sống tốt hơn. Căn hộ tái định cư phải mang giá trị tương xứng hay là đạt mức cao hơn, tuy nhiên giá thành rẻ hơn nơi ở cũ. Để đảm bảo phù hợp nếp sống của người dân bị giải tỏa và giải quyết vấn đề sinh kế, việc làm cho người dân cũng chính là một trong những yếu tố cần chú ý. Và khi không thỏa mãn được điều này thì rất khó có thể thu hút cư dân. 

Và từ việc tính toán sai lệch các chỉ tiêu khi tiến hành các dự án nói chung, dự án tái định cư nói riêng thì về lâu dài sẽ gây ra lãng phí cho nguồn lực Nhà nước. Cũng theo đó, tổn thất lớn nhất đó là khi nhà ở tái định cư không thu hút cư dân, làm ách tắc khâu giải phóng mặt bằng các dự án và gây kéo dài tiến độ thực hiện dự án. Những công trình xây dựng này cũng theo đó mà giảm sút đi giá trị và chất lượng theo thời gian cũng như xuống cấp nhanh khi không đưa vào khai thác sử dụng. Cũng từ đó, Nhà nước lại tốn thêm chi phí bảo trì sửa chữa. 

Viện trưởng Viện Nghiên cứu và Đào tạo Bất động sản cho hay: “Để có thể hạn chế được tình trạng này, việc tiến hành các dự án tái định cư cũng cần phải đảm bảo tính toán và tổng hợp hài hòa các giá trị về an sinh xã hội chứ không đơn thuần là chỗ ở”. 

Còn về phía chính quyền, các đơn vị này cũng cần phải xây dựng chính sách đảm bảo người dân có lợi hơn khi được tái định cư cũng như giải thích cho người dân hiểu rõ thì mới có thể thu hút người dân giao mặt bằng và về nơi ở mới. 

Đối với các dự án hiện hữu thì cần phải thống kê và khoanh vùng, đánh giá lại nhu cầu của các hộ dân tái định cư để có thể xác định quỹ căn hộ giành lại cho tái định cư. Và đối với số căn hộ còn lại thì xem xét sẽ chuyển thành căn hộ thương mại, tiến hành đấu giá để thu lại ngân sách phân bổ lại cho các dự án tái định cư khác, phù hợp với người dân bị giải tỏa. 

Cũng theo đó, việc mở rộng mô hình cho thuê căn hộ cũng là một trong những giải pháp ưu việt dành cho đối tượng người lao động tại TP. Hồ Chí Minh, người dân có ngân sách hạn chế và thường xuyên phải đổi môi trường để có thể đáp ứng được nhu cầu làm việc. Chuyên gia kinh tế - TS Đinh Thế Hiển cho hay, mô hình này hiện đang được nhiều nước ở trên thế giới phát triển. 

TS Đinh Thế Hiển nói rằng: “Đối với giải pháp này, các nhà đầu tư có thể xây dựng theo dạng chung cư cho thuê và trang bị đầy đủ tiện ích cũng như cơ sở hạ tầng, thực hiện cho thuê linh động với giá thành hợp lý, có thể kết hợp giữa thuê và mua, nghĩa là người dân sẽ được thuê ở như đã được thỏa thuận. Mặc dù vậy, khi đã thuê dài hạn và đạt số năm nhất định thì sẽ hỗ trợ cho mua lại (nếu như có nhu cầu) và số tiền mua lại đó cũng sẽ được trừ khoản thời gian thuê trước đó”. Cũng theo chuyên gia kinh tế, những giải pháp như thế sẽ phù hợp và dễ tiếp cận với người lao động hơn, so với việc cố xây dựng thật nhiều nhà ở xã hội nhưng lại không đáp ứng được đủ điều kiện về chất lượng. 

Trưởng văn phòng luật sư Gia Đình, Đoàn Luật sư TP. Hồ Chí Minh - Luật sư Trần Minh Hùng cho biết, tình trạng các căn hộ tái định cư bị bỏ hoang phần lớn là do việc bố trí xây dựng nhà tái định cư vẫn còn tồn tại nhiều bất cập. Tình trạng này cũng đã tồn tại và kéo dài trong thời gian nhiều năm, tuy nhiên, các cơ quan chức năng vẫn còn đang loay hoay tìm biện pháp xử lý. 

Để có thể giải quyết bài toán căn hộ tái định cư, đầu tiên chính là cần phải làm tốt công tác quy hoạch và phải xác định đúng vị trí xây dựng khu tái định cư đảm bảo giao thông và hạ tầng xã hội dành cho người nhận. Ngoài ra, cần xác định đúng đối tượng được nhận tái định cư sao cho phù hợp với nhu cầu và hoàn cảnh của từng khu vực. Các căn hộ được xây dựng cũng phải gắn liền với chính sách an sinh xã hội như là đào tạo nghề, giải quyết công ăn việc làm tốt hơn hoặc phục hồi thu nhập từ đó góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân sau khi di dời.