Ngân hàng các nước trên thế giới đua nhau tăng lãi suất kéo theo nhiều hệ lụy phía sau

Trong bối cảnh chi phí sinh hoạt tại các nền kinh tế phát triển trên giới tăng nhanh nhất kể từ thập niên 1980 đến nay, Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed), ngân hàng trung ương Anh (BoE), ngân hàng trung ương Thụy Sĩ (SNB) đồng loạt tăng mạnh lãi suất. Ngoài ra, ngân hàng trung ương Hungary cũng công bố tăng lãi suất. 

Trước động thái tăng lãi suất của một số ngân hàng trung ương, giới phân tích cho rằng việc tăng lãi suất để chống lạm phát chính là "con dao hai lưỡi", bởi có thể kiềm lạm phát nhưng sẽ kiến sự tăng trưởng của nền kinh tế bị sụt giảm mạnh.

Tờ báo Guardian của Anh đã đưa ra những lý giải vì sao các ngân hàng trung ương đồng loạt tăng lãi suất sẽ khiến cho giới đầu tư lo ngại: 

Nguyên nhân gì khiến các ngân hàng trung ương đồng loạt tăng lãi suất?

Do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19, chuỗi cung ứng trên toàn thế giới bị gián đoạn, tình trạng thiếu nhân công và tác động từ cuộc chiến tranh Nga-Ukraine đã khiến cho giá năng lượng và hàng hóa cơ bản đồng loạt tăng, khiến cho lạm phát không những leo thang trong thời gian gần đây.

Tại các nước phát triển thuộc Tổ chức Hợp tác và phát triển kinh tế (OECD), có những nước lạm phát đã lên tới 9,2%, cao nhất kể từ năm 1988 đến nay. Trong đó, Anh là nước có tỷ lệ lạm phát cao nhất trong nhóm 7 nước công nghiệp phát triển (G7), chỉ số giá tiêu dùng (CPI) của nước này đã tăng 9% trong tháng 4 so với cùng kỳ năm ngoái, đây chính là mức tăng cao nhất kể từ năm 1982 đến nay.

Nhiệm vụ của các ngân hàng trung ương được chính phủ giao phó chính là giữ cho lạm phát ở mức thấp và ổn định, thường nằm trong trong khoảng 2% đối với các nền kinh tế phát triển. Đồng thời, các ngân hàng trung ương phải đảm bảo nền kinh tế của các nước tăng trưởng lành mạnh và triển vọng thị trường lao động khả quan. 

Vào ngày 16/6, hai ngân hàng trung ương Thụy Sĩ (SNB) và ngân hàng trung ương Anh (BoE) cũng đua nhau tăng lãi suất. Trong đó, ngân hàng trung ương Thụy Sĩ nâng lãi suất từ mức âm 0,75% lên âm 0,25%, đây là một bước nhảy lãi suất cao đến nổi không một chuyên gia kinh tế nào dự đoán trong khảo sát của hãng tin Reuters.

Trong khi đó, mức tăng lãi suất 0,25 điểm phần trăm của ngân hàng trung ương Anh hoàn toàn trùng khớp với dụ báo của thị trường. Kể từ 15 năm trước, đây là lần đầu tiên ngân hàng trung ương Thụy Sĩ đưa ra thông báo tăng lãi suất và là lần thứ 5 liên tiếp ngân hàng trung ương Anh nâng lãi suất trong năm nay. 

Cùng với đó, ngân hàng trung ương Hungary cũng bất ngờ tham gia đường đua tăng lãi suất này, nâng lãi suất 0,5 điểm phần trăm lên 7,25% trong bối cảnh lạm phát ở nước này đang ở mức báo động với hai con số.

Trước đó, vào ngày 15/6, Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) cũng đã thông báo đợt tăng lãi suất thứ ba liên tiếp với mức tăng 0,75 điểm phần trăm, đây là mức tăng cao nhất mà ngân hàng này đưa ra kể từ năm 1994 đến nay. CPI của Mỹ trong tháng 5 vừa qua là 8,6%, mạnh nhất kể từ tháng 12/1981. 

Ngân hàng trung ương châu Âu (ECB) cũng dự kiến sẽ tăng lãi suất vào tháng 7 và tháng 9 năm nay sau khi đưa ra tuyên bố sẽ dừng chương trình nới lỏng định lượng (QE) kể từ tháng 7/2022.

Lạm phát sẽ được kiềm chế như thế nào nếu lãi suất tăng?

Lạm phát chính là thước đo sự gia tăng giá hàng hóa tiêu dùng dựa trên một rổ hàng hóa và dịch vụ. Giá cả thường sẽ tăng khi nguồn cung bị hạn chế hoặc khi cầu vượt quá cung. 

Lãi suất ngân hàng tăng lên khiến cho việc vay tiền trở nên khó khăn hơn, đồng thời khuyến khích việc người dân tiết kiệm. Khi việc vay ngân hàng trở nên tốn kém hơn thì nhu cầu của người tiêu dùng đối với hàng hóa và dịch vụ sẽ bị hãm lại, thậm chí giảm xuống. Đối với các kế hoạch đầu tư sản xuất-kinh doanh và tuyển dụng của doanh nghiệp cũng diễn ra tương tự. Qua đó, nhu cầu dần dần sẽ bị nguồn cung vượt lên sẽ khiến cho lạm phát dịu đi.

Ngoài ra, khi lãi suất ngân hàng tăng lên sẽ làm đồng tiền của các nước đó mạnh lên trên thị trường ngoại hối. Điều này sẽ giúp giảm chi phí nhập khẩu hàng hóa, đây có lẽ chính là điểm mấu chốt khiến BoE có những cân nhắc tăng lãi suất. Khi Fed tăng mạnh lãi suất, đồng USd đã tăng giá lên mức cao nhất trong 2 thập kỷ vừa qua, trong khi đó đồng Bảng đang tụt xuống mức thấp nhất so với USD kể từ khi đại dịch Covid bùng nổ vào tháng 3/2020.

Nhà kinh tế học James Smith thuộc ING nhận định: "BoE sẽ theo dõi xem điều gì sẽ xảy ra với đồng Bảng". "Các mặt hàng năng lượng được định giá bằng USD và đang ngày càng tăng mạnh. Đồng Bảng bị mất giá sẽ khiến cho câu chuyện càng tệ hơn".

Ngân hàng trung ương của các nước cũng tin vào sức mạnh của việc phát đi các tín hiệu. Thông qua việc tăng lãi suất, các ngân hàng này hy vọng có thể đưa được cam kết đưa lạm phát về mức mục tiêu. Hành động này sẽ giúp ngăn chặn kỳ vọng rằng lạm phát sẽ còn cao kéo dài. Những kỳ vọng như vậy sẽ thúc đẩy người lao động đòi hỏi tăng lương nhiều hơn hoặc khuyến khích các công ty tăng giá bán sản phẩm, điều đó sẽ khiến cho vòng xoáy tăng giá ngày càng trở nên bất tận và không có hồi kết.

Lãi suất ngân hàng tăng sẽ ảnh hưởng thế nào đến đời sống xã hội?

Khi các ngân hàng trung ương điều chỉnh tăng lãi suất, các ngân hàng thương mại sẽ đẩy mức lãi suất cao hơn đó về phía khách hàng vay tiêu dùng và vay thương mại, cũng như các khách hàng gửi tiết kiệm. Các ngân hàng thương mại thường tỏ ra chậm trễ hơn trong việc nâng lãi suất tiền gửi nhưng lại nhanh hơn trong việc tăng lãi suất các khoản vay thế chấp nhà.

Ngoài ra, người đi thuê nhà cũng có thể sẽ phải đương đầu với sức ép, vì những chủ nhà đi vay để mua nhà cho thuê sẽ đẩy mức phí bị tăng về phía khách thuê nhà.

Khi ngân hàng trung ương Anh (BoE) tăng lãi suất 0,25 điểm phần trăm lên 1% vào tháng 5 vừa qua, các chuyên gia của Hargreaves Lansdown đã ước tính, số tiền mà những người vay nhà thế chấp ở Anh phải trả hàng tháng sẽ tăng thêm khoảng 40 Bảng.  

Trong bối cảnh lãi suất ngân hàng tăng, Văn phòng Trách nhiệm ngân sách Anh (OBR) cũng đưa ra ước tính số tiền lãi mà các hộ gia đình của Anh phải trả hàng năm trong 2 năm tới sẽ tăng từ mức 55 tỷ Bảng lên 83 tỷ Bảng. 

Tăng lãi suất sẽ dẫn đến những nguy cơ nào?

Tăng lãi suất sẽ kìm nén nhu cầu của người tiêu dùng, điều này sẽ dẫn đến nguy cơ tăng trưởng kinh tế bị giảm mạnh. Hiện tại, chi phí sinh hoạt tăng vọt vẫn đang đe dọa suy giảm tiêu dùng, cùng với nỗ lực tăng lãi suất để giảm lạm phát đẩy rủi ro suy thoái lên cao.

Thống đốc BoE Andrew Bailey đã đưa ra cảnh báo rằng, ngân hàng trung ương nước này đang đứng trước một lối đi hẹp giữa việc kìm hãm lạm phát đang tăng cao và nền kinh tế tăng trưởng yếu. Tại Mỹ lúc này, các nhà phân tích dự báo rằng, ngay sang đầu năm sau Fed sẽ buộc phải cắt giảm lãi suất để chống lại nguy cơ suy thoái kinh tế đang cận kề.

Trong khi đó, nền kinh tế Anh dược dự báo sẽ giảm tốc dần tới mức tăng trưởng không còn tăng trong những năm tới. Khi đó, nước này sẽ tụt xuống đáy về tăng trưởng trong số các nền kinh tế OECD nếu không tính Nga. 

Ngoài vấn đề lạm phát và tăng trưởng kinh tế, còn một vấn đề khác đang được đặt ra khi tăng lãi suất ngân hàng chính là ổn định tài chính.

Chính phủ các nước sẽ phải đối mặt với các rủi ro gì?

Tại các nước sử dụng đồng tiền chung châu Âu (Euro), việc tăng lãi suất cùng với ECB kết thúc chương trình mua trái phiếu đang dấy lên lo ngại vì nguy cơ "rã đám" khối này, tương tự như điều đã xảy ra trong cuộc khủng hoảng nợ công của khu vực này hồi giữa những năm 2010. 

Trong một cuộc họp bất thường diễn ra hôm thứ Tư tuần qua, ECB đã đưa ra những cách nhằm xoa dịu những mối lo này. Một cuộc họp đã được tổ chức sau khi lợi suất trái phiếu chính phủ Italy và Hy Lạp tăng vọt do các nhà đầu tư đặt cược rằng việc châu Âu cắt giảm các biện pháp kích thích kinh tế sẽ tạo áp lực lớn đối với những chính phủ đang nặng nợ trong khu vực. 

Theo nhận định của chuyên gia kinh tế trưởng Katherine Neiss thuộc PGIM Fixed Income thì "Chưa biết liệu khu vực sử dụng đồng Euro có chống chọi được với mức lãi suất trên 0% hay không".

Nếu lãi suất tiếp tục tăng, các quốc gia đang phát triển với mức nợ USD lớn có thể sẽ chịu ảnh hưởng mạnh mẽ. Khi lãi suất ở Mỹ cùng đồng USD tăng giá sẽ khiến cho gánh nặng nợ nần của những nước này sẽ nghiêm trọng hơn.

Điển hình là Sri Lanka, quốc gia này đang chìm trong khủng hoảng kinh tế và chính trị, đã vỡ nợ. Giới phân tích cho rằng, một số nước như Ghana và Pakistan cũng có thể đối mặt với những thách thức lớn tương tự như vậy.