Kinh tế năm 2022: Xuất khẩu, xuất siêu tiếp tục trở thành điểm sáng

Thời điểm hiện tại, trong bối cảnh thế giới vẫn còn nhiều quốc gia bị ảnh hưởng nặng nề bởi Covid-19, cuộc xung đột kéo dài giữa Nga và Ukraine cùng với tình trạng lạm phát tăng cao ở nhiều quốc gia, bao gồm cả những đối tác thương mại lớn của Việt Nam đã tác động đáng kể đến nhiều khía cạnh của nền kinh tế. Chưa kể, Việt Nam vốn là một nền kinh tế mở lớn nên các tác động từ bên ngoài càng ảnh hưởng mạnh mẽ đến các vấn đề nội địa.

Trong đó, giá của các loại nguyên, nhiên vật liệu đầu vào cho sản xuất đã tăng cao phi mã trong khi dù đang trong thời điểm cuối năm, nhiều doanh nghiệp xuất khẩu vẫn “đói khát” đơn hàng, phải cắt giảm nhân sự và công việc… Tuy nhiên, nhiều dự báo vẫn cho thấy, hoạt động thương mại quốc tế năm 2022 nhiều khả năng sẽ lập nhiều kỷ lục mới. Tổng kim ngạch xuất nhập khẩu ước đạt 750 tỷ USD, trong khi xuất siêu lên tới hơn 11 tỷ USD.

Xuất khẩu tiếp tục trở thành điểm sáng nổi bật

Tăng trưởng GDP năm 2022 trên 7%, xuất khẩu tiếp tục trở thành điểm sáng nổi bật, đóng góp quan trọng vào tăng trưởng chung của nền kinh tế. Trong một năm qua, nhóm hàng công nghiệp chế biến trở thành động lực tăng trưởng trong số 3 lĩnh vực đóng góp chính vào kim ngạch xuất khẩu cả nước và chiếm 86% tỷ trọng tổng xuất khẩu trong khoảng thời gian này. 

Cũng trong nhóm này, xuất khẩu của hầu hết các mặt hàng chủ lực đều ghi nhận tốc độ tăng trưởng cao, trên 10%. Những mặt hàng này bao gồm: Phân bón các loại tăng gần 128%; Hóa chất cùng với các sản phẩm hóa chất tăng hơn 30%; Túi xách, giày dép các loại tăng gần 40%; Hàng dệt may mặc tăng 18,5%; Máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện tăng khoảng 11%; Máy ảnh, máy quay phim cùng với linh kiện tăng 27,5%; sản phẩm từ sắt thép tăng khoảng 20,6%; Đá quý và kim loại tăng 34% trong khi bánh kẹo và các sản phẩm từ ngũ cốc tăng 35%...

Tiếp đến, nhóm hàng nông - lâm, thủy sản chiếm khoảng 8,5% tổng kim ngạch xuất khẩu, so với cùng kỳ năm trước đã tăng 11,9%. Nhiều loại nông sản đã ghi nhận sự gia tăng mạnh mẽ cả về lượng và giá trị như gạo, cà phê… Xuất khẩu thủy sản cũng ghi nhận mức tăng trưởng ấn tượng. Theo như nhận định của ông Phạm Văn Duy - Phó Cục trưởng Cục Chế biến và Phát triển thị trường nông sản, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn: “Ngành nông nghiệp năm 2022, lĩnh vực thuỷ sản ước đạt khoảng 9 triệu tấn, so với năm 2021 tăng khoảng 3,1%; trong đó khai thác là khoảng 3,8 triệu tấn còn nuôi trồng khoảng 5,2 triệu tấn, so với năm trước tăng khoảng 7,5%.

Về xuất khẩu thuỷ sản, chúng tôi ước tính đạt khoảng 10 tỷ USD trong năm 2022, tăng 12,5 % so với năm 2021. Trong đó riêng về sản xuất trong nước, nuôi trồng thủy sản đã tăng 7,5 %; nhập khẩu của thủy sản gần 2,8 tỷ USD, tương đương mức tăng 4% thì cân đối giữa sản xuất trong nước và nhập đang tăng 4%. Điều này hoàn toàn đáp ứng cân đối về vấn đề giữa nhập và sản xuất để chế biến và xuất khẩu…”.

Dưới góc độ của một chuyên gia kinh tế, TS Lê Duy Bình - Giám đốc điều hành Economica Vietnam lại ví von ngành nông nghiệp Việt Nam giống như một “chiến binh thầm lặng”. Ngành này vừa đảm bảo ổn định nguồn cung với các mặt hàng tiêu dùng thiết yếu của nền kinh tế, vừa góp phần quan trọng vào việc bình ổn giá, kiểm soát lạm phát; đóng góp trực tiếp vào tăng trưởng xuất khẩu và xuất siêu năm nay. 

TS Lê Duy Bình nhấn mạnh: “Ngành nông nghiệp dường như không liên quan trực tiếp đến ngành tài chính và tiền tệ; tuy nhiên nó lại có sự đóng góp lớn dưới nhiều góc độ”. Vị chuyên gia này cũng đưa ra dự báo, kim ngạch xuất khẩu của ngành nông nghiệp trong năm nay có thể đạt mức hơn 50 tỷ USD. Con số này đã đóng góp trực tiếp, đảm bảo thặng dư thương mại trong năm nay của Việt Nam ở mức cao; từ đó giúp giảm bớt những sức ép đối với đồng tiền Việt Nam.

Dù kim ngạch xuất khẩu của nhóm hàng nhiên liệu khoáng sản năm 2022 có xu hướng chậm lại nhưng đây lại là nhóm hàng ghi nhận tốc độ tăng trưởng cao nhất, so với cùng kỳ đã tăng hơn 33%. Trong đó, xuất khẩu xăng dầu, than đá và các loại khoáng sản khác đều đã tăng cao do giá cả tăng lên.

Liên quan đến vấn đề này, ông Trần Thanh Hải - Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu, Bộ Công Thương, cho biết để có thể đạt được kim ngạch xuất khẩu cao, giá trị gia tăng lớn trong nhiều ngành hàng trong năm 2022 chắc chắn không thể nỗ lực của doanh nghiệp trong việc khai thác các thị trường truyền thống và tìm kiếm, mở rộng ra các thị trường mới.

Ngoài thị trường xuất khẩu truyền thống, sở hữu kim ngạch lớn nhất nhì tại Việt Nam là Hoa Kỳ và Trung Quốc, nhờ khai thác ấn tượng những hiệp định thương mại tự do mới như CPTPP, EVFTA, UKVFTA và RCEP, xuất khẩu sang những thị trường này đã ghi nhận mức tăng bình quân trong khoảng 20%. Trong đó, nhiều thị trường mới trong khu vực sở hữu những FTA này đã tăng trưởng rất ấn tượng.

4 yếu tố quan trọng đóng góp vào kết quả tăng trưởng xuất nhập khẩu năm 2022 

Đóng góp vào kết quả tăng trưởng xuất nhập khẩu năm nay, ông Trần Thanh Hải cũng điểm lại 4 yếu tố quan trọng. 

Thứ nhất, Việt Nam đã sớm ổn định, phục hồi sản xuất hậu Covid-19. Kể từ quý 4/2021, Việt Nam đã kiểm soát được dịch bệnh, từ đó thúc đẩy phục hồi sản xuất, từ đó tạo ra nguồn hàng cho hoạt động xuất khẩu, đồng thời nỗ lực nhập khẩu nguyên liệu cần thiết để sản xuất các mặt hàng này.

Thứ hai, khoảng thời gian qua là thời điểm những hiệp định thương mại tự do, đặc biệt những hiệp định thương mại tự do thế hệ mới bắt đầu có hiệu lực và phát huy được tác dụng của mình. Đặc biệt, những khu vực thị trường mà Việt Nam chưa từng có FTA như Canada, Peru, Mexico, đây là động lực rất là tốt.

Thứ ba, nỗ lực tạo thuận lợi cho thương mại cùng với cải cách hành chính, từ đó nỗ lực tạo thuận lợi cho thương mại và cải cách hành chính, hỗ trợ tối đa cho hoạt động xuất khẩu, trong đó có cả việc đẩy mạnh xúc tiến thương mại.

Thứ tư, sự tăng trưởng đồng đều ở cả khối hàng công nghiệp và nông sản; thể hiện rõ ràng của các hiệp hội, doanh nghiệp đã tạo nên nguồn hàng và đẩy mạnh xuất khẩu sang các thị trường. 

Nhiều thách thức phía trước

Tăng trưởng xuất khẩu có kết quả ấn tượng, đồng thời là năm thứ 7 liên tục có xuất siêu, tuy nhiên các nhà chức trách cũng chỉ ra hàng loạt thách thức trong năm 2023 và các năm tới cho hoạt động xuất khẩu. Đặc biệt, sản xuất công nghiệp phải đối mặt với việc thị trường bị thu hẹp bởi ảnh hưởng từ áp lực lạm phát, kinh tế toàn cầu suy giảm, đặc biệt ở những thị trường đối tác lớn của Việt Nam… Điều này khiến cho đơn hàng ở các ngành hàng xuất khẩu lớn bị sụt giảm, nhiều doanh nghiệp buộc phải cắt giảm doanh thu, giờ làm và thậm chí cắt giảm cả lao động.

Theo thông tin từ Bộ Công Thương, một số mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam sang các thị trường lớn trên thế giới như Hoa Kỳ, EU đang phải đối mặt với nhiều áp lực về điều tra phòng vệ thương mại, gian lận xuất xứ cùng với những rào cản kỹ thuật có liên quan đến môi trường phát triển bền vững và chuyển đổi xanh. Do đó, các doanh nghiệp rơi vào thế bị động, gặp nhiều bất lợi trong vấn đề tiếp cận thị trường.

Ngoài ra, còn có các rủi ro đến từ việc thiếu hụt nguyên liệu đầu vào cho sản xuất cũng như việc tiếp cận nguồn nguyên liệu, tận dụng các ưu đãi thuế quan của FTA. Điều này cũng đòi hỏi Việt Nam phải có các giải pháp đẩy mạnh phát triển sản xuất trong nước, tiến đến việc từng bước thay thế cho nhu cầu nhập khẩu trong bối cảnh mặt bằng giá cả thế giới tăng cao và hiện thực hóa những mục tiêu Chiến lược xuất nhập khẩu hàng hoá giai đoạn 2021-2030 đặt ra, bao gồm: Phát triển xuất khẩu bền vững, xuất khẩu xanh gắn với kinh tế số và kinh tế tuần hoàn…

Bên cạnh việc rà soát các tồn đọng cũng như tháo gỡ khó khăn tại các dự án công nghiệp lớn, ngành Công Thương sẽ tiếp tục hỗ trợ các doanh nghiệp tìm kiếm nguồn cung nguyên vật liệu với giá cả phù hợp để phục vụ sản xuất. Đồng thời, ngành cũng tiếp tục tổ chức kết nối các doanh nghiệp trong nước tham gia được vào chuỗi cung ứng của các doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp lớn toàn cầu.

Theo các chuyên gia, điều quan trọng trước mắt là cần tháo gỡ khó khăn về vốn, khơi thông dòng tiền cho sản xuất cũng như kinh doanh; đồng thời có những chính sách hỗ trợ về thuế và tín dụng cho các doanh nghiệp. Ngoài ra, các chuyên gia cũng bổ sung, cần phải triển khai mạnh mẽ các hoạt động hỗ trợ xúc tiến thương mại và kết nối cung cầu hàng hoá thông qua các kênh hệ thống Thương vụ, đẩy mạnh thương mại điện tử xuyên quốc gia; Hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận chính sách mới của từng thị trường và tháo gỡ các rào cản để đa dạng hóa thị trường; Thúc đẩy xuất khẩu chính ngạch gắn với xây dựng thương hiệu và có cảnh báo sớm nguy cơ các vụ kiện phòng vệ thương mại cho doanh nghiệp...

Đồng thời, cần tập trung khai thác tốt thị trường nội địa. Nguyên nhân bởi, thị trường này vẫn còn dư địa gia tăng, là trụ đỡ quan trọng trong bối cảnh thị trường nước ngoài đang dần bị thu hẹp. Đây sẽ là thị trường giúp ổn định sản xuất cho doanh nghiệp cũng như đảm đảm việc làm cho người lao động.