Điều gì đang khiến Mỹ không thể khai thác “mỏ vàng” ngành xe điện của mình?

Đi vào sâu sa mạc Sonoran sẽ thấy một trong những mỏ đồng lớn nhất thế giới. Tổng trữ lượng ước tính khoảng 18 triệu tấn, nghĩa là đủ để đáp ứng một nửa số xe điện dự kiến sẽ sản xuất ở Mỹ trong vài thập kỷ tới. Tuy nhiên, quá trình khai thác lại không đơn giản khi họ phải chịu sự phản đối gay gắt của Apache - một nhóm thổ dân Bắc Mỹ.

Bộ lạc này cho rằng, đây là nơi diễn ra nghi lễ Mặt trời mọc thiêng liêng kéo dài suốt 4 ngày, với mục đích đánh dấu tuổi trưởng thành của thanh niên trong bộ lạc. Đại diện của Apache - Wendsler Nosie Sr là một trong số những người kịch liệt phản đối hoạt động khai thác cho hay: “Khu mỏ này rất quan trọng, là một phần không thể thiếu trong cuộc sống của chúng tôi”.

Kể từ năm 2008, công ty khai thác mỏ Rio Tinto đã bắt đầu hành trình đào hầm. Tuy nhiên, kể cả là những nỗ lực từ chính quyền Tổng thống Joe Biden về việc đảm bảo nguồn cung kim loại cần thiết để thực hiện hóa mục tiêu khí hóa xe hơi, thì dự án này vẫn đang đình trệ tới nay.

Sự chậm trễ này đã thể hiện rõ những khó khăn mà Mỹ phải đối mặt khi tìm cách xây dựng nền kinh tế “xanh”. Vì các nguyên liệu thô sản xuất xe điện, tuabin gió và tấm pin mặt trời đến từ khu vực “đặc biệt” của dân địa phương khiến việc khai thác chúng không dễ dàng gì.

Trong khi phần lớn sự chú ý đổ dồn vào lithium - thành phần cũng rất quan trọng trong pin xe điện, cũng là thứ kim loại không thể thiếu trong sản xuất. Một chiếc ô tô động cơ xăng thường cần khoảng 65 pound đồng cho thiết bị điện tử và hệ thống dây điện. Trong khi một chiếc EV đòi hỏi số lượng gấp đôi. Vì vậy, Goldman Sachs cho rằng nhu cầu về đồng trên toàn cầu sẽ vượt xa nguồn cung vào năm 2025 trở đi, mức giá theo đó cũng tăng gấp đôi hiện tại.

“Quá trình chuyển sang nền kinh tế không carbon đều bắt đầu và kết thúc bằng kim loại. Nếu không có đồng, chúng ta chẳng thể làm gì được” - Theo Bart Melek - chiến lược gia hàng hóa tại Toronto Dominion Bank.

Ước tính, xe điện chiếm khoảng 40% doanh số bán hàng vào năm 2030, cao hơn nhiều so với mức gần 9% vào năm 2021. Trung Quốc đang là thị trường dẫn đầu và đóng góp vào 40% số ô tô điện, hơn một nửa pin EV cho thế giới vào năm trước.

Trước đó, Tổng thống Joe Biden đã tuyên bố Mỹ sẽ vượt mặt Trung Quốc trong quá trình chuyển đổi năng lượng, đồng thời viện dẫn một vài điều luật để đẩy nhanh tham vọng này. Tuy nhiên, vì không được sự tán thành của một số nhà lập pháp nên các dự án trọng điểm đã bị trì hoãn khá lâu. 

“Câu hỏi khó là làm thế nào để vừa giữ gìn văn hóa lại vừa thúc đẩy an ninh chuỗi cung ứng?” - Nhà địa chất học người Úc - Andrew Lye, hiện đang quản lý Rio Tino đã bày tỏ sự khó khăn này.

Công việc của Andrew Lye là dành vài ngày trong tuần tới Arizona và Washington để gặp gỡ các chính trị gia, cộng đồng và các đối tác kinh doanh. Người này có nhiệm vụ xoa dịu sự bất an của dân địa phương, rằng đơn vị khai thác đang lắng nghe ý kiến của họ. Khoảng 2 năm trước, khi Rio Tinto quyết định cho nổ tung khu di sản 40.000 năm tuổi để mở rộng mỏ sắt đã khiến những người dân bản địa phản ứng dữ dội. 

Sau đó, một số giám đốc điều hành cấp cao đã bị sa thải, Jakob Stausholm - giám đốc đương nhiệm của Rio Tinto cho biết, sẽ ưu tiên những mối quan hệ cộng đồng nhiều hơn. “Dự án có thể đem tới nhiều cơ hội. Nhưng quan trọng là phải duy trì sự minh bạch với dân địa phương ở đây” - Thành viên của Cộng đồng người da đỏ sông Gila - Willard Antone III nói. Anh ta cũng là người làm “cầu nối” giữa Rio và các bộ lạc.

Tuy nhiên, vẫn không thể hạn chế được những ý kiến cho rằng các dự án đang tàn phá môi trường và sẽ không bao giờ lắng nghe cộng đồng.

Cuối cùng, Chính phủ cũng đã ra quyết định về việc hoán đổi đất. Thượng nghị sĩ Bernie Sanders của Vermont cùng một số thành viên quốc hội còn chần chừ với lý do lo ngại về tác động đối với môi trường và quyền lợi của nhân dân. 

Bộ Nội vụ Mỹ trước đó đã yêu cầu dừng hợp đồng cho thuê với một khu mỏ tại Bắc Minnesota. Nguyên nhân vì đã phân tích môi trường không đầy đủ. Tiếp đó, dự án khai thác lithium tại mỏ lộ thiên ở Nevada cũng đang bị trì hoãn vì lo ngại ảnh hưởng tới lượng nước ngầm cung cấp cho gia súc.

Hoa Kỳ hiện nay đang sản xuất 1,2 triệu tấn đồng/năm, khu mỏ lớn nhất là Morenci ở Arizona hoạt động từ năm 1939. Năm ngoái, sản lượng giảm xuống 10% chỉ còn khoảng 400.000 tấn, dự kiến chỉ khai thác được tới năm 2040. Trong trường hợp tốt, Rio Tinto hoàn thành mục tiêu cung cấp 450.000 tấn đồng mỗi năm thì lượng đồng khai thác sẽ tăng 40%, giúp các nhà sản xuất có thêm nguồn kim loại ổn định. 

Nhưng ngay cả khi việc hoán đổi đất thông qua thì những khu mỏ này cũng không đủ sản lượng sản xuất trong ít nhất là 10 năm. Bởi, dự án vẫn phải chờ đợi nhiều loại giấy phép từ chính quyền địa phương.

Bên cạnh đồng, việc khai thác niken trên địa bàn bang Minnesota cũng đang đối mặt với sự phản đối gay gắt của người dân trong ngôi làng có dân số khoảng 100 người. Trên thực tế, hầu hết các hầm mỏ hay nhà máy của Mỹ nếu ứng dụng công nghệ cao thì có thể thúc đẩy quá trình khai thác nhanh hơn, ít gây thiệt hại cho môi trường. Tuy nhiên, nhiều người vẫn không mấy lạc quan và e ngại việc khoan đục dưới cường độ mạnh sẽ tác động xấu lên không khí, đất, nước xung quanh.