Châu Âu đối mặt với cú sốc năng lượng, nước nào chịu ảnh hưởng nặng nề nhất?

Trích dẫn một báo cáo của IMF, tờ The Economist cho biết cú sốc năng lượng buộc các hộ gia đình tại Phần Lan phải chi tiêu thêm 4%. Ngoài ra, chi phí của các hộ gia đình có thể lên tới 20% nếu đi phà hai tiếng qua Biển Baltic, tại Estonia.

Trung bình khoảng 10% thu nhập của người dân châu Âu sẽ dành cho năng lượng. Những hộ gia đình có thu nhập cao có nhà và xe lớn hơn tất nhiên sẽ tốn nhiều tiền hơn cho nhiên liệu và điện. Thế nhưng, thu nhập cao của họ có thể bù đắp được lại khoản chênh lệch về chi phí đó.

Trong khi đó, những gia đình có thu nhập thấp và nghèo hơn phải chi nhiều tiền hơn cho nhiên liệu. So với những người hàng xóm Bắc Âu giàu có, những quốc gia nghèo hơn tại Đông Âu sẽ bị tác động bởi giá năng lượng đắt đỏ hơn.

Để đánh giá được nguy cơ tổn hại của từng quốc gia EU đối với việc giá năng lượng tăng cao, cũng cần phải xét đến mức độ phụ thuộc của từng nước vào khí đốt. Kể từ khi xung đột tại Ukraine nổ ra, giá khí đốt đã tăng hơn gấp đôi còn giá than tăng 60%, trong khi đó chi phí năng lượng tái tạo vẫn giữ nguyên.

Bởi lẽ hầu hết các nước tại châu Âu đều nằm trong một thị trường khí đốt nên chi phí để sản xuất nhiên liệu tại Bulgaria (cực Đông của lục địa già) cũng ngang với Ireland nằm ở phía Tây. 

Thế nhưng, không phải quốc gia nào cũng phụ thuộc vào nhiên liệu với mức độ như nhau. Chẳng hạn như Thụy Điển chỉ có 3% năng lượng là từ khí đốt. Toàn bộ số điện năng của Thụy Điển đều được sản sinh từ thủy điện, gió và hạt nhân.

Hệ thống sưởi ấm chung của các ngôi nhà tại Thụy Điển thường có nguyên liệu là gỗ vụn hoặc có thể thông qua những bơm nhiệt đi kèm với đường dây điện.

Chi tiêu hộ gia đình của Thụy Điển chỉ tăng khoảng 5% trong khi của Anh là 10% bởi quốc gia này phụ thuộc vào khí đốt rất thấp còn Anh dùng nhiều khí đốt để sưởi ấm.

Hơn nữa, cơ cấu thị trường không giống nhau nên giá cả tới người tiêu dùng cũng thay đổi với tần suất phân biệt. Biểu giá tiêu dùng thường được cập nhật hàng tháng tại Tây Ban Nha còn biểu giá này lại chỉ được cập nhật hai lần mỗi năm tại Ba Lan.

Còn những quốc gia khác thì Chính phủ đã đóng băng chi phí. Paris giới hạn mức tăng giá điện ở 4%. Điện năng của Pháp đến từ năng lượng hạt nhân. Tuy nhiên Pháp đã phải nhập khẩu điện từ những người hàng xóm dùng khí đốt vì hoạt động bảo trì bị hoãn trong thời gian dài. Chính phủ Pháp đã phải chi nhiều tiền hơn vì chi phí tăng lên.

Việc giá năng lượng bị giới hạn sẽ khiến các hộ gia đình không muốn cắt giảm việc sử dụng năng lượng. Hơn nữa, động thái đó còn giúp cho những người giàu vốn có những những hóa đơn năng lượng lớn được hỗ trợ nhiều hơn.

Với các chính phủ châu Âu, một lựa chọn tốt hơn là hướng tới những người cần hỗ trợ nhất. Thế nhưng, ngân hàng Trung ương Châu Âu đã tính toán rằng chỉ 12% các quốc gia tại khu vực này thực hiện những biện pháp hỗ trợ có chọn lọc.

Như vậy có thể nhận thấy mỗi tầng lớp đều chịu ảnh hưởng khác nhau từ cú sốc năng lượng. Do đó, một giải pháp có chọn lọc sẽ là cần thiết để hỗ trợ đến được với những người yếu thế nhất.

Giải pháp hỗ trợ có chọn lọc

Theo lập luận của Quỹ tiền tệ quốc tế, các nhà hoạch định chính sách nên thực hiện thay đổi cách tiếp cận. Thay vì áp dụng những biện pháp rộng thì  họ nên thực hiện những chính sách có chọn lọc, trong đó có hỗ trợ thu nhập đối với những người chịu tác động nặng nề nhất do cú sốc năng lượng.

Chẳng hạn như các chính phủ chỉ cần tiêu tốn khoảng 0,4% tổng sản phẩm quốc nội GDP cả năm nay để bù đắp cho sự tăng chi phí sinh hoạt đối với 20% hộ gia đình nghèo nhất. Con số này sẽ tăng lên là 0,9% GDP để giúp đỡ cho 40% dân số gặp hoàn cảnh khó khăn nhất.

Tùy theo từng quốc gia với mức độ ưu tiên xã hội và khả năng tài chính khác nhau mà tỷ lệ hộ gia đình nhận được sự hỗ trợ cũng sẽ khác nhau.

Thế nhưng, theo phân tích của IMF, những chính sách này nên được lên kế hoạch sao cho không gặp phải “hiệu ứng vách đá”, nghĩa là không phải chỉ hỗ trợ duy nhất cho nhóm người khó khăn mà là giảm dần sự hỗ trợ theo từng bậc thu nhập. 

Hiệu ứng vách đá được hiểu là sự hỗ trợ của chính phủ có thể đột ngột biến mất vì một mức tăng nhỏ của thu nhập. Ví dụ như chính phủ quy định 20% người nghèo nhất sẽ có được tiền trợ cấp, tuy nhiên những người lao động có mức thu nhập chỉ nhỉnh hơn một chút so với nhóm 20% này lại không được hỗ trợ.

Tại một số quốc gia, các chính phủ cũng đang có những biện pháp để hỗ trợ cho các doanh nghiệp. Thế nhưng, theo cảnh báo của Quỹ tiền tệ quốc tế, những chính sách này chỉ phù hợp trong trường hợp cú sốc năng lượng xảy ra trong thời gian ngắn. 

Ví dụ như những doanh nghiệp có vai trò quan trọng trong nhập khẩu và phân phối nhiên liệu sẽ cần được ưu tiên hỗ trợ hơn nếu dòng chảy cung cấp khí đốt bị cắt đứt hoàn toàn và các nước thành viên châu Âu buộc phải giới hạn mức sử dụng năng lượng.

Thế nhưng, rất khó để áp dụng một kế hoạch hỗ trợ có chọn lọc cho doanh nghiệp trong hầu hết các trường hợp mà không gây ra những biến động hoặc ảnh hưởng tới mục tiêu tiết kiệm điện năng. Theo Quỹ Tiền tệ quốc tế, việc tiếp tục trợ cấp cho các doanh nghiệp về lâu dài sẽ là không hợp lý vì giá khí đốt dự kiến vẫn sẽ tăng cao trong những năm tới.