Cà phê bước vào giai đoạn khó khăn sau niên vụ xuất khẩu kỷ lục: Nguyên nhân do đâu?

Dẫn chứng theo số liệu của Tổng Cục Hải quan, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho hay trong tháng 10/2022, nước ta đã xuất khẩu 79,8 nghìn tấn cà phê với tổng kim ngạch hơn 207,8 triệu USD. Nếu so với tháng trước, xuất khẩu cà phê giảm mạnh 13,7% về lượng nhưng chỉ giảm được 8,5% về giá trị bởi chưa chính thức đi vào mùa vụ và lượng hàng cũng đã hết. 

Tăng gần 34% kim ngạch xuất khẩu cà phê

Theo tìm hiểu, tính chung trong tháng 10 năm 2022, Việt Nam đã tiến hành xuất khẩu 1,42 triệu tấn cà phê, so với cùng kỳ năm ngoái tăng 10.8%. Đặc biệt, kim ngạch xuất khẩu cũng đã tăng mạnh 33,7% giá trị so với cùng kỳ năm 2021 và đem về 3,22 tỷ USD. 

Xét về giá trị xuất khẩu cà phê, tính chung trong 10 tháng đạt bình quân là 2.283 USD/tấn, so với cùng kỳ năm 2021 tăng 21,2%. Như thế, có thể nói rằng trong năm 2022, nước ta đã có mùa vụ cà phê được mùa và được giá. 

Hiệp hội Cà phê – Ca cao Việt Nam (VICOFA) cho biết, niên vụ cà phê năm 2021 - 2022 đã kết thúc và nước ta đã xuất khẩu tổng khối lượng là hơn 1,68 triệu tấn cà phê các loại với trị giá trên 3,9 tỷ USD. Đây cũng chính là niên vụ cà phê đạt mức giá cao nhất từ trước đến nay. 

Ông Nguyễn Nam Hải, Chủ tịch Hiệp hội Cà phê - Ca cao Việt Nam cho biết: "Trong niên vụ 2021-2022, Việt Nam chủ yếu vẫn xuất khẩu cà phê Robusta với 1,5 triệu tấn, kim ngạch 2,97 tỷ USD; còn cà phê nhân Arabica chỉ xuất khẩu 60 ngàn tấn, kim ngạch 260 triệu USD; cà phê nhân đã khử cafein 26.000 tấn, kim ngạch 76,9 triệu USD".

Cũng trong niên vụ năm 2021 - 2022, doanh nghiệp FDI xuất khẩu cà phê nhân sống chiếm thị phần là 33,2% trong tổng khối lượng xuất khẩu cà phê nhân và chiếm 31,7% về tổng giá trị kim ngạch. Còn lại sẽ là xuất khẩu bởi các doanh nghiệp ở trong nước. 

Xét về thị trường xuất khẩu thì Đức chính là thị trường số 1 với 216.000 tấn còn Ý đứng thứ 2 với gần 139.000 tấn và Hoa kỳ thứ 3 với trên 126.000 tấn, Bỉ thứ đứng thứ 4 với 120.000 tấn, Nhật Bản thứ 5 với 111.300 tấn.

Xét về chủng loại sản phẩm thì xuất khẩu cà phê Việt Nam chủ yếu vẫn là cà phê nhân. Và dù cho tỷ trọng cà phê chế biến sâu vẫn rất thấp nhưng cũng đã tăng so với các năm trước, khẳng định được vị thế cà phê của Việt Nam. 

Còn xuất khẩu cà phê rang xay, hòa tan trên 92.000 tấn (chưa có quy đổi ra cà phê nhân) với kim ngạch là 598,2 triệu USD, chiếm 5,5% về lượng và chiếm 15,3% kim ngạch/tổng các loại cà phê xuất khẩu  của niên vụ 2021-2022. Trong đó thì doanh nghiệp FDI ghi nhận chiếm thị phần 59,9% trong tổng khối lượng xuất khẩu cà phê rang xay hòa tan và chiếm khoảng 66% về kim ngạch. 

Ông Nguyễn Nam Hải - Chủ tịch VICOFA nhận định: “Xuất khẩu các sản phẩm rang xay, hòa tan tăng nhanh, đây là một bước phát triển lớn và kết hợp với tiêu thụ nội địa cho thấy triển vọng ngành cà phê đang rất tốt và giảm phụ thuộc vào xuất khẩu cà phê nhân. Tăng xuất khẩu cà phê chế biến sâu thay vì xuất thô, qua đó định hình triển vọng mới cho ngành cà phê”. 

Và theo Tổ chức cà phê Thế giới (ICO) thì xuất khẩu cà phê trên toàn cầu trong niên vụ 2021 - 2022 đạt gần 129 triệu bao (một bao 60kg), so với niên vụ năm 2020 - 2021 giảm 0,4%. Xuất khẩu cà phê arabica Brazil và arabica Colombia cũng đã ghi nhận được sự sụt giảm trong khi đó xuất khẩu cà phê robusta, so với niên vụ trước lên mức 42,2 triệu bao tăng 2,6%.

Hiện nay, Việt Nam và Ấn Độ là hai nước xuất khẩu đạt mức tăng trưởng nổi bật ở trong niên vụ năm 2021 - 2022. Trong đó, xuất khẩu cà phê nhân xanh của Việt Nam ghi nhận tăng 15,1% so với niên vụ trước lên mức 26,8 triệu bao, còn Ấn Độ ghi nhận tăng 26,1% lên 5 triệu bao. Ở chiều hướng ngược lại thì Burundi và Uganda chính là hai nước xuất khẩu giảm mạnh nhất, ghi nhận giảm 62,1% và 10% xuống còn 134.000 bao và 5,8 triệu bao.

Vụ cà phê mới vẫn còn nhiều trở ngại

VICOFA cho biết, niên vụ cà phê năm 2022 - 2023 cũng đã bước vào mùa thu hoạch - nghĩa là bắt đầu một năm kinh doanh mới giữa những biến động phức tạp ở trên thị trường. Chính phủ Trung Quốc vẫn đang áp dụng chính sách Zero COVID hay lạm phát cao ở các thị trường xuất khẩu cà phê trọng điểm, logistics chưa thực sự ổn định đang gây khó khăn cho ngành cà phê. 

Cũng theo đó, giá cà phê ở trên thế giới cũng đang có dấu hiệu giảm từ đầu tháng 11 đến hiện tại. Kết thúc phiên giao dịch ngày 10/11/2022, giá cà phê Robusta trên sàn ICE Europe – London ghi nhận đã sụt giảm liên tiếp phiên thứ ba. Và kỳ hạn giao dịch ngay tháng 1 cũng đã giảm thêm 12 USD xuống còn xuống 1.819 USD/tấn còn kỳ hạn giao tháng 3 giảm thêm 8 USD chỉ còn 1.808 USD/tấn.

Cũng tương tự, cà phê arabica trên sàn ICE US – New York với kỳ hạn giao ngay tháng 12 cũng đã giảm thêm 1,30 cent xuống còn 165,30 cent/lb và kỳ hạn giao trong tháng 3 ghi nhận đã giảm thêm 1,80 cent, còn 162,35 cent/lb, các mức giảm cũng đáng kể. Còn giá cà phê nhân xô ở các tỉnh Tây Nguyên cũng đã giảm xuống, dao động ở trong khung từ 40.300 -  40.700 đồng/kg.

Theo dự báo của Tổ chức Cà phê thế giới (ICO) cho hay: "Ước tính chỉ hai nước xuất khẩu cà phê lớn nhất thế giới là Brazil và Việt Nam sẽ chiếm khoảng 100 triệu bao, đáp ứng hơn 60% nhu cầu tiêu thụ cà phê toàn cầu trong niên vụ 2022-2023".

Cũng trong thời điểm này đang có nhiều thông tin bất lợi cho thị trường cà phê ở trên thế giới. Và tính đến ngày 7/11, tồn kho cà phê Robusta đã được sàn London Chứng nhận cũng như theo dõi cấp phát ghi nhận tăng thêm 350 tấn, so với một tuần trước đó tức tăng 0,39%, lên ở mức 90.580 tấn (tương đương 1.509.667 bao cho bao 60 kg).

Trong khi đó thì Rabobank cũng vừa thông báo cho các nhà đầu tư của mình về dự báo sản lượng cà phê Brazil niên vụ 2023 - 2024 ghi  nhận có thể tăng 10% lên ở mức 68,25 triệu bao, nguyên nhân là do thời tiết thời gian vừa qua có nhiều mưa và rất thuận lợi để cho cây cà phê có thể phát triển được vụ mùa trong năm 2023. 

Cũng góp phần vào sự sụt giảm của giá cà phê thì còn đến từ sự biến động ở trên chính trường Brazil khi Tổng thống Lula vừa đắc cử đang trong quá trình lựa chọn tìm kiếm các thành viên cho Chính phủ mới sẽ có thể gây ra sự xáo trộn đáng kể. Đồng Reais cũng ghi nhận giảm mạnh 2,41% xuống ở mức 1 USD = 5,1730 R$1, điều này cũng đã phản ánh được sự bất ổn của các thị trường tài chính Brazil.

Trong khi đó thì thị trường đang chờ đợi dữ liệu Chỉ số giá tiêu dùng (CPI) trong tháng 10 đo lường lạm phát của Hoa Kỳ. Trong tháng trước, chỉ số này ghi nhận cũng đã tăng 0,4% sau khi tăng 0,1% trong tháng 8. Đây cũng chính là con số sẽ được Cục Dự trữ Liên bang (Fed) phân tích nhằm quyết định lãi suất tỷ USD sắp tới. Cũng bởi lo ngại lãi suất tăng cao đã khiến cho các Quỹ cũng như đầu cơ cũng không vội vàng trong việc mua vào khi mà giá ICE New York hiện tại đang ở mức thấp 15 tháng. 

Chuyên gia phân tích ngành hàng cà phê - ông Nguyễn Quang Bình đưa ra nhận định rằng giá cà phê Robusta chưa thể tăng trong thời gian sắp tới dù cho vị thế kinh doanh dư bán cũng đã rất sâu bởi đồng USD. 

Vào đầu phiên giao dịch ngày 10/11, trên thị trường Hoa Kỳ thì chỉ số US Dollar Index (DXY) đo lường biến động đồng bạc xanh ghi nhận với 6 đồng tiền chủ chốt (EUR, JPY, GBP, CAD, SEK, CHF) sẽ tăng 0,80% và đạt mốc 110,43.

Cũng theo đó, đồng USD tăng so với hầu hết các loại tiền tệ chính vào phiên giao dịch vừa qua và sau khi kết quả của cuộc bầu cử giữa nhiệm kỳ của Hoa Kỳ được công bố ra. Kết quả cũng cho thấy phe dân chủ đã làm tiêu tan đi hy vọng của Đảng Cộng Hòa về một làn sóng càn quét trên thị trường Hoa Kỳ và khiến cho các nhà đầu tư hướng đến sự tập trung sang dữ liệu lạm phát sắp tới. 

Tổ chức Cà phê thế giới (ICO) cho rằng, nguồn cung cà phê niên vụ 2021 - 2022 thiếu hụt khoảng 167,2 triệu bao, trong khi đó nhu cầu tiêu thụ ghi nhận đến 170,83 triệu bao. Còn trong niên vụ cà phê 2022 - 2023, cung cầu thị trường cũng sẽ cân bằng lại và thậm chí cung sẽ cao hơn cầu bởi vì ở Brazil - đây là nước xuất khẩu cà phê số 1 trên thế giới có một vụ mùa bội thu đồng thời vụ cà phê mới của Việt Nam ghi nhận sẽ đạt trên dưới 30 triệu bao, so với niên vụ trước đó tăng thêm trên 3 triệu bao.