Thị trường xăng dầu cần một hướng đi dài hạn

Một nguyên nhân lớn khiến thị trường thiếu hụt xăng dầu cục bộ chính là các doanh nghiệp đầu mối không nhập hàng hoặc giảm tối đa số lượng hàng nhập, dẫn tới việc thị trường gián đoạn nguồn cung ngay ở “thượng nguồn”.

Trong quý III, chỉ có 19 trên 33 doanh nghiệp đầu mối nhập khẩu nhiên liệu, tuy nhiên sản lượng giảm 40% với xăng và 35% với dầu DO. Đáng chú ý là một số doanh nghiệp đầu mối lớn, giữ vai trò quan trọng trong dòng chảy cung ứng xăng dầu phía Nam như Tín Nghĩa, Xuyên Việt Oil, Nam Sông Hậu… trong 3 quý vừa qua đều không nhập khẩu thêm. 

Không chỉ 7 doanh nghiệp đầu mối bị tước giấy phép ngắn hạn không thể nhập khẩu thì các đầu mối khác cũng không muốn nhập vào khi thị trường liên tục rớt giá.

Nhìn một cách rõ ràng, nhiều doanh nghiệp đầu mối đã ngừng hoặc giảm nhập hàng, nhất là những đơn vị đầu mối nhỏ. Hệ lụy dẫn tới việc dòng chảy xăng dầu từ nước ngoài vào Việt Nam bị đứt đoạn từ khâu “thượng nguồn”, trong khi đó sức tiêu thụ tại “hạ nguồn” không hề giảm.

Bộ Tài chính chỉ ra việc sản lượng nhập khẩu giảm cùng với lượng tồn kho tại các doanh nghiệp đầu mối giảm trước bối cảnh giá thế giới liên tục hạ đã góp phần gây ra tình trạng thiếu xăng dầu cục bộ. 

Giám đốc của Hải Hà Petro - Bà Trần Thị Tuyết Mai thừa nhận nguồn cung xăng dầu tại Việt Nam không thiếu, chỉ vì doanh nghiệp chịu lỗ lớn do chi phí thực tăng nên không muốn nhập thêm về nước.

Trong khi, các doanh nghiệp đầu mối cho rằng chi phí nhập khẩu tăng cao, chưa được tính toán hợp lý nên không thể nhập khẩu. Một điều nữa mà các doanh nghiệp chưa thẳng thắn chia sẻ là diễn biến giá nhiên liệu thế giới liên tục giảm khiến doanh nghiệp không có lời, thậm chí là lỗ nặng. Cách tính giá xăng dầu tại Việt Nam là lấy bình quân 10 ngày trước đó để áp dụng vào 10 ngày sau khi xăng rớt giá, họ biết rõ là sẽ lỗ đậm.

Chính vì vậy mà phương án nhập về sẽ lỗ mà doanh nghiệp khó khăn tiếp cận nguồn tín dụng trả chậm khi không có ngân hàng nào muốn bung vốn để doanh nghiệp làm ăn, tuy nhiên biết rõ là sẽ lỗ. 

Ngay cả doanh nghiệp của Nhà nước cũng gặp phải những khó khăn này khi một trong các nguyên tắc mấu chốt là phải bảo tồn vốn Nhà nước và gây lỗ liên miên, thì người đứng đầu doanh nghiệp đó sẽ phải chứng kiến những hệ lụy chưa thể lường hết.

Có thể thấy, bên cạnh các doanh nghiệp vẫn nỗ lực cung ứng cho thị trường trong lúc khó khăn thì cũng có không ít doanh nghiệp đầu mối đã không thực hiện trọn vẹn nhiệm vụ của họ là nhập hàng và xuất hàng ra thị trường. 

Chuyện giá cả, chi phí nhập khẩu nhiên liệu chỉ là chuyện tức thời, về dài hạn và điểm yếu của ngành xăng dầu Việt Nam là dự trữ quốc gia.

Nhiều nước dự trữ quốc gia xăng đầu như Nhật Bản, Hàn Quốc, Thái Lan có thể dự trữ tới 60 - 90 ngày bằng bồn chứa ngầm. Tại Việt Nam, dự trữ quốc gia đang “ký gửi” ngay tại kho của doanh nghiệp, không quá 20 ngày. Nhưng việc dự trữ tại từng doanh nghiệp đầu mối, hay cả các doanh nghiệp phân phối lại là một “ẩn số”. 

Vì vậy, chuyện đường dài của ngành xăng dầu chính là quản lý được lượng dự trữ của doanh nghiệp đầu mối và buộc phải có kho dự trữ quốc gia với thời hạn cao nhất có thể. 

Chỉ khi có được lượng dự trữ lớn thì sự điều hành của Nhà nước mới chủ động được đối với nguồn cung. Ngành xăng dầu cũng mới tránh được các cú sốc thiếu xăng dầu cục bộ.