Tham vọng dùng 600 tỷ USD để đối trọng với Trung Quốc của G7 liệu có trở thành hiện thực?

Trong lần tới Đức dự hội nghị thượng đỉnh G7, Tổng thống Mỹ Joe Biden đã nỗ lực khởi động lại kế hoạch của mình nhằm đối trọng được với sáng kiến Vành Đai và Con Đường (BRI), đây là siêu dự án cơ sở hạ tầng và thương mại do Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình khởi xướng.

Kế hoạch này đã từng được Nhà Trắng công bố cách đây một năm với tên gọi sáng kiến Xây lại Thế giới Tốt đẹp hơn (B3W), được đặt theo tên chương trình nghị sự về khí hậu và chi tiêu trong nước, sáng kiến này do Tổng thống Joe Biden đề xuất. Với sáng kiến này của mình, ông Biden kỳ vọng sẽ "thúc đẩy đầu tư hàng trăm tỷ USD vào cơ sở hạ tầng tại các nước có thu nhập thấp và thu nhập trung bình trong những năm tới".

Tuy nhiên, ngay từ đầu B3W đã gặp phải nhiều trắc trở khi không nhận được đủ đóng góp tài chính từ các đối tác G7. Các đồng minh châu Âu tỏ ra khá dè dặt khi chứng kiến sáng kiến của ông Biden không thể thông qua dự luật Xây lại Tốt hơn đầy tham vọng tại quốc hội Mỹ, đây chính là một đòn giáng khiến B3W dần rơi vào quên lãng.

Giờ đây, kế hoạch này đang được hồi sinh với một cái tên mới "Hiệp định Đối tác về Cơ sở hạ tầng và Đầu tư Toàn cầu (PGII)" được Tổng thống Biden và các đồng minh nhóm G7 từ Canada, Đức, Italy, Nhật Bản và Liên minh châu Âu (EU) công bố vào ngày 26/6 vừa qua.

Theo kế hoạch mới được đưa ra thì, G7 sẽ huy động khoảng 600 tỷ USD trong vòng 5 năm tới để hỗ trợ các nước có thu nhập thấp và thu nhập trung bình xây dựng cơ sở hạ tầng. Số tiền này chủ yếu đến từ các khoản đầu tư của khu vực tư nhân, cùng với đó là hỗ trợ từ Tổng công ty Tài chính Phát triển Mỹ và Ngân hàng Xuất Nhập khẩu cũng như cam kết của các chính phủ nước ngoài.

Tổng thống Joe Biden cho biết, Mỹ muốn đóng góp 200 tỷ USD cho chương trình này, trong khi các nước còn lại sẽ đầu tư tổng 400 tỷ USD. Kế hoạch này nhằm tài trợ cho các dự án mà Trung Quốc đang thống trị, từ cơ sở hạ tầng giao thông đến các bến cảng ở những nơi xa xôi nhất trên thế giới, theo như lời của Tổng thống Mỹ thì đây không phải là "viện trợ hay từ thiện".

Giới quan sát cho hay, mục tiêu hàng đầu của PGII là để cạnh tranh và đối trọng với BRI của Trung Quốc. Theo quan điểm của chính quyền Biden, các quốc gia trên thế giới đang dần thức tỉnh trước thực tế BRI của Trung Quốc không đạt được kết quả như mong đợi và chính phủ các nước đó sẽ tiếp nhận một giải pháp khác do Mỹ dẫn đầu để thay thế. Có lẽ, xung đột xảy ra giữa Ukraine và Nga đã gióng lên hồi chuông cảnh báo cho các nước về việc mắc nợ quá nhiều, đi cùng với đó là rủi ro địa chính có thể xảy ra.

G7 đưa ra thông báo rằng PGII sẽ hỗ trợ một dự án năng lượng mặt trời trị giá 2 tỷ USD ở Angola và hợp đồng 600 triệu USD sẽ xây dựng một tuyến cáp viễn thông ở dưới biến nằm kết nối Singapore với Pháp qua Ai Cập và vùng Sừng châu Phi, cùng với 14 triệu USD để hỗ trợ cho việc nghiên cứu triển khai một nhà máy lò phản ứng công suất nhỏ ở Romania.

Ngoài ra, Mỹ cũng sẽ tập trung đầu tư vào các dự án nhằm đảm bảo an ninh chuỗi cung ứng bằng cách giúp Washington và đồng minh bớt phụ thuộc hơn vào đất nước 1,4 tỷ dân.

Tuy nhiên, sáng kiến hạ tầng mới nhất của nhóm G7 đang vấp phải khá nhiều trở ngại, một phần các thành viên trong khối này đang có những ưu tiên cấp thiết hơn, như việc kiểm soát lạm phát đang ngày một tăng cao trong nước hay ứng phó với những hệ lụy đến từ cuộc xung đột Nga-Ukraine. Viện nghiên cứu quốc tế Chatham House đã đưa ra đánh giá về triển vọng của PGII: "Chiến dịch quân sự của Nga ở Ukraine vào đầu năm nay và đà phục hồi kinh tế còn chưa ổn định sau Covid-10 sẽ đe dọa quá trình thực hiện PGII". Hơn nữa "khủng hoảng Ukraine có nguy cơ khiến cho các quốc gia tài trợ cho chương trình này phải thay đổi chính sách phát triển theo hướng song phương, cũng như tình trạng phân mảnh nhiều hơn ngay trong nhóm G7".

Các kỳ vọng về chương trình hiện cũng được thận trọng để đánh giá hơn. Dù PIGG được quảng bá là một giải pháp có thể cạnh tranh trực tiếp với BRI, giới chức Mỹ cũng lưu ý rằng việc so sánh hai chương trình này với nhau là không thực tế.

"Không nghi ngờ gì về việc BRI đã ra đời được vài năm và cũng thực hiện nhiều khoản giải ngân cũng như đầu tư bằng tiền mặt. Chúng ta sẽ chỉ đạt được điều này sau nhiều năm đầu tư như họ". "Nhưng tôi tin rằng, mọi thứ vẫn chưa quá muộn". Một quan chức Mỹ giấu tên phát biểu.

Trong khi đó, vào hôm 27/6 vừa qua, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Triệu Lập Kiên cho biết Bắc Kinh luôn hoan nghênh mọi sáng kiện và dự án phát triển cơ sở hạ tầng trên toàn cầu.

"Chúng tôi tin rằng không có cái gọi là các sáng chiến đang chống lại hoặc thay thế lẫn nhau", ông Triệu nói trong một cuộc họp tại Bắc Kinh. "Những gì chúng tôi phản đối chính là động thái nhằm thúc đẩy những toan tính địa chính trị và bôi nhọ BRI dưới danh nghĩa thúc đẩy việc phát triển các cơ sở hạ tầng".

Dù ở trong thời kỳ đại dịch nhưng Trung Quốc vẫn tìm cách tái đầu tư cho sáng kiến hạ tầng nghìn tỷ USD của mình, trong bối cảnh chuỗi cung ứng toàn cầu bị gián đoạn, các cửa biên giới quốc tế đều đóng cửa. 

Điều này dẫn đến việc Trung Quốc chuyển dịch từ những dự án có quy mô lớn sang những công trình có quy mô nhỏ hơn. Những công trình này được thiết kế nhằm giúp tăng lợi thế cạnh tranh của Bắc Kinh trong các lĩnh vực ưu tiên khác. Theo dữ liệu nhận được từ Refinitiv, các dự án BRI được công bố trong năm 2021 có giá trị đạt 13,66 tỷ USD, giảm mạnh khoảng 80 tỷ USD so với năm 20220 và gần 200 tỷ USD của năm 2019.

Nhiều chuyên gia của Trung Quốc nhận định rằng PGII và số tiền tài trợ 200 tỷ mà chính phủ Mỹ hứa hẹn khó có thể trở thành hiện thực, khi mà chính Mỹ đang gặp phải các vấn đề kinh tế nội bộ nghiêm trọng và chính trị trong nước đang chia sẻ.

Ông Qiu Wenxu, giám đốc bộ phận phát triển công nghiệp thuộc Học viện Khoa học Xã hội Con đường Tơ lụa cho biết, ngay cả khi Mỹ thực sự có ý định tài trợ cho PGII 200 tỷ USD thì các nhà đầu tư tư nhân sẽ không cảm thấy hấp dẫn bởi hầu hết các cơ sở hạ tầng đều có chu kỳ đầu tư dài, hơn nửa tỷ suất lợi nhuận của các dự án này tương đối thấp. 

"Nợ chính phủ Mỹ đang ở mức nghiêm trọng và hầu như không có ngân sách để đầu tư vào những dự án cơ sở hạ tầng mang tính ràng buộc với nước ngoài, nên Tổng thống Biden cần phải huy động phần lớn tiền từ các công ty tư nhân. Nếu chiều hướng này tiếp tục, nhiều khả năng Mỹ không thể huy động được đủ 200 tỷ USD trong 5 năm tới".

Ngoài ra, khi mà tình hình chính trị nhiều tranh cãi và chia rẽ tại Mỹ cũng được cho là sẽ tạo ra những trở ngại không nhỏ đối với kế hoạch PGII.

"Nếu đảng dân chủ mất thế đa số tại Hạ viên sau cuộc bầu cử giữa kỳ vào tháng 11 năm nay thì rất khó để thuyết phục quốc hội Mỹ đầu tư ra nước ngoài", theo Lu Xiang, chuyên gia nghiên cứu về Mỹ, học giả tại Viện KHoa học Xã hội Trung Quốc. 

Trên thực tế, các nhà phân tích cho rằng, việc Tổng thống Joe Biden tài trợ 200 tỷ USD cho PGII sẽ tăng thêm áp lực với tỷ lệ tín nhiệm vốn đang thấp của ông, trong bối cảnh nền kinh tế Mỹ đang dần suy yếu do lạm phát tăng cao nhất trong 40 năm. Chính quyền Biden đã đưa ra nhiều biện pháp nhưng vẫn chưa thể hạ nhiệt lạm phát cùng với giá xăng dầu tăng cao, đây vốn được coi là ưu tiên hàng đầu của các cử tri Mỹ.

Theo một bài viết trên tạp chí Foreign Affairs, số tiền mà Mỹ chi ra cho các dự án đổi mới cơ sở hạ tầng toàn cầu trong khuôn khổ sáng kiến B3W chỉ đạt khoảng 6 triệu USD sau một năm khởi động, con số này thấp hơn nhiều so với con số ban đầu mà Tổng thống Biden cam kết.

"Dựa trên quá trình triển khai B3W của Mỹ và đồng minh sau một năm thì nhiều khả năng PGII chỉ là một lời hứa suông khác", chuyên gia Qiu của Trung Quốc phát biểu.

Giám đốc điều hành ONE, một tổ chức phi chính phủ đấu tranh chống nạn đói nghèo và phòng ngừa bệnh tật, ông Edwin Ikhuoria cho rằng, những cam kết đầu tư từ các nước giàu như G7 thường rất được kỳ vọng, nhưng hầu như tiền đều không được rót xuống những nơi thực sự cần đến.

Chính vì thế, Edwin Ikhuoria nhận định rằng sáng kiến PGII của G7 chỉ có thể phát huy hiệu quả khi có những cơ chế và cam kết rõ ràng để có thể hỗ trợ được các nước nghèo đối phó được với những vấn đề cấp thiết nhất, vốn ngày càng trầm trọng hơn do ảnh hưởng của đại dịch và xung đột tại Ukraine.

Stormy-Annika Mildner, chuyên gia tại Viện Aspen Đức, cũng có nhận định tương tự, ông nói: "Nếu G7 nghiêm túc về việc đảm bảo các nước không nghiêng về phía Trung Quốc hay Nga thì họ phải có những đóng góp tài chính cụ thể cho những quốc gia đang ngập trong khủng hoảng và nợ nần".