Lạm phát tại Nhật và những doanh nghiệp thà phá sản chứ không chịu tăng giá

Theo Nhịp sống kinh tế, lạm phát đang trở thành vấn đề nóng hổi trên toàn cầu khi giá xăng tại nhiều nơi đang tăng lên mức cao lịch sử. Trong khi đó, việc Cục dự trữ liên bang Mỹ (FED) nâng lãi suất khiến giá đồng USD tăng mạnh cũng đã khiến nhiều nước lo lắng hơn.

Mặc dù vậy, Trung Quốc và Nhật Bản lại đang là hai nước miễn nhiễm với đà tăng giá này. Trong khi Trung Quốc chịu ảnh hưởng bởi những chính sách điều hành kinh tế thì câu chuyện lạm phát tại Nhật Bản không tăng lại là do văn hoá của doanh nghiệp.

Cụ thể hơn nữa, câu chuyện doanh nghiệp không muốn tăng giá sản phẩm nhằm giữ được uy tín với khách hàng, văn hoá coi trọng thương hiệu, đặt khách hàng lên trên hết đã khiến nền kinh tế Nhật Bản lâm vào cảnh giảm phát cũng không xong mà lạm phát lại chưa tới.

Khách hàng chính là thượng đế

Câu chuyện đặt khách hàng lên trên hết, vốn không còn xa lạ gì tại nhiều nước. Nhưng tại Nhật Bản, chúng đã được nâng tầm lên một loại văn hoá, thậm chí trở thành nghệ thuật kinh doanh với cái tên "Omotenashi".

Mặc dù vậy, chính văn hoá tôn thờ khách hàng này lại đang khiến chính quyền Tokyo đau đầu hơn để có thể điều hành được nền kinh tế trong thời buổi lạm phát hiện nay.

Một số chuyên gia cho rằng những công ty lâu đời tại Nhật Bản cảm thấy vô cùng biết ơn người tiêu dùng vì vẫn luôn giữ vững tin tưởng đối với họ trong suốt những năm tháng khủng hoảng từ thập niên 1970 tới nay, cho nên họ muốn giữ chữ tín, trong khi số khác thì cho rằng đây đơn giản là nghệ thuật kinh doanh.

Trong khi những quốc gia khác, doanh nghiệp thường chuyển chi phí tăng giá đầu vào như nguyên liệu, nhân công sang cho khách hàng thì trái lại ở Nhật Bản, những công ty lại sợ làm điều đó. Với văn hoá tôn thờ khách hàng, những doanh nghiệp không muốn tăng giá sản phẩm vì lo sợ sẽ bị mất hình ảnh thương hiệu và bị tẩy chay.

Rất nhiều sản phẩm tại Nhật Bản có mức giá giữ nguyên trong nhiều thập kỷ và nếu bị thay đổi, những công ty sẽ tổ chức hẳn một cuộc họp báo nhằm xin lỗi tới khách hàng về sự bất tiện này.

Điển hình vào năm 2016, hãng kem Agaki đã đăng hẳn video cúi gập người xin lỗi của Chủ tịch cùng toàn thể ban giám đốc điều hành vì đã tăng giá lên thêm 10 Yên, tương đương với 2.000 đồng sau 25 năm giữ vững giá bán.

Để đối phó được với lạm phát đầu vào trong khi muốn giữ giá, những công ty Nhật Bản thường cắt giảm chi phí nhân công hay mức lương của người lao động, hoặc buộc phải chấp nhận sự thua lỗ.

Thậm chí ngay cả không bị trừ lương thì lao động Nhật cũng thường ít khi đòi tăng lương sau nhiều năm làm việc cho doanh nghiệp. Hệ quả là thay vì gia tăng lạm phát, hiện tượng giảm phát (giá cả đi xuống) lại xuất hiện.

Chuyên gia kinh tế trưởng Masamichi Adachi của hãng UBS chi nhánh Tokyo nhận định rằng: "Tại Nhật Bản, tình trạng tăng giá hàng hoá nhập khẩu có thể dẫn tới giảm phát, đây là lý do rất khó để có thể tưởng tượng tới sự gia tăng lạm phát tại đây".

Số liệu chính thức cho thấy được chỉ số giá tiêu dùng (CPI) tại Nhật Bản đã tăng lên mức 2,5% trong tháng 4/2022 so với cùng kỳ năm trước, cao hơn cả mức mục tiêu 2,1% của Ngân hàng trung ương Nhật Bản (BoJ).

Mặc dù vậy, nếu trừ đi yếu tố thực phẩm và năng lượng thì mức lạm phát thực tế chỉ tăng có 0,8% so với cùng kỳ năm trước.

Trước tình hình nhu cầu tiêu dùng yếu này, Ngân hàng trung ương Nhật Bản (BoJ) đã quyết định tiếp tục duy trì chính sách nới lỏng tiền tệ, giữ lãi suất ở mức siêu thấp (-0,1%) vốn đã được áp dụng từ năm 2016 bất chấp việc FED nâng thêm lãi suất. Điều này đã đẩy đồng Yên xuống mức thấp nhất so với đồng USD trong 24 năm qua.

Về lý thuyết, đồng Yên thấp đáng ra phải làm tăng thêm lạm phát thì lại tạo nên nguy cơ giảm phát như đã nói ở trên. Ngoài ra, chính sách này lại đang góp phần tạo ra lợi nhuận từ thị trường nước ngoài của những công ty xuất khẩu.

Ngoài ra, việc duy trì chính sách tiền tệ "siêu lỏng" còn nhằm thúc đẩy thêm kinh tế và tiêu dùng. Chính vì vậy, những đời Thủ tướng Nhật bản luôn kêu gọi những công ty hãy tăng lương cho lao động để có thể khuyến khích chi tiêu.

Hiện nay, có một số doanh nghiệp tại Nhật Bản đã bắt đầu tăng giá sản phẩm nhưng mức lương thì lại chưa mấy tăng lên. Để có thể đối phó được với tác động do giá cả tăng cao, chính phủ Nhật Bản đã đưa ra nhiều gói kích thích kinh tế bổ sung, trị giá tới 13.200 tỷ Yên, tương đương hơn 100 tỷ USD.

Gói kích thích này chủ yếu là hỗ trợ trực tiếp bằng tiền mặt cho người dân, ứng phó với giá dầu thô tăng cao hơn, nâng cao trợ cấp cho doanh nghiệp nhập khẩu và phân phối xăng dầu lên mức 35 Yên/1 lít xăng và duy trì tới hết tháng 9/2022.

Bên cạnh đó, gói kích thích này còn cung cấp những khoản vay lãi suất vô cùng thấp cho những doanh nghiệp vừa và nhỏ, mục tiêu là tái cơ cấu những doanh nghiệp, hướng tới tăng lương cho người lao động.

"Muốn" lạm phát

Theo hãng tin Reuter, người Nhật không sợ hoặc thậm chí là "mong muốn" lạm phát. Minh chứng rõ nhất chính là phản ứng của chính phủ về sự mất giá của đồng Yên cho thấy họ đang nhìn nhận vấn đề theo một hướng tích cực.

Việc đồng nội tệ mất giá có thể mang lại cơ hội cho Nhật Bản trong nhiều năm để có thể được mức lạm phát ổn định và đủ cao. "Đồng Yên mất giá gây ra nhiều bất lợi cho ngân sách của những hộ gia đình tại Nhật Bản, nhưng nhìn vào toàn bộ nền kinh tế, hiệu ứng có lợi lại đang lớn hơn", chuyên gia kinh tế Masamichi Adachi của UBS Securities nhận định.

Theo tờ Financial Times nhận định, ngoài văn hoá tôn thờ khách hàng thì có một lý do nữa là nền kinh tế Nhật Bản cũng chưa hoàn toàn khôi phục được so với thời kỳ trước đại dịch. 

Người dân nước này vẫn vô cùng thận trọng mặc dù đã được tiêm phòng đủ mũi nên những hoạt động du lịch, kinh tế vẫn chưa hoàn toàn được khôi phục trở lại bình thường, qua đó tác động tới tiêu dùng và kiềm chế được lạm phát.

Nhưng theo nhiều chuyên gia, nỗi ám ảnh suy thoái từ thập niên 1960 - 1970 cùng với thói quen tiết kiệm mới chính là nguyên nhân chính góp phần khiến Nhật Bản "mong muốn" lạm phát.

Như đã biết, thời kỳ gần 20 năm từ năm 1995 tới năm 1973 chính là thời kỳ mà nền kinh tế Nhật Bản có tốc độ tăng trưởng vô cùng cao. GDP thực tế theo giá so sánh hàng năm (năm gốc là 1965) của Nhật Bản trong thời kỳ này hầu như đều có tốc độ tăng trưởng lên tới hai chữ số.

Nếu vào năm 1950, Tổng sản phẩm quốc nội (GNP) của Nhật còn nhỏ hơn của mọi nước phương tây nào và chỉ bằng vài phần trăm so với của Mỹ thì tới năm 1960 nó đã vượt qua Canada, giữa thập niên 1960 đã vượt qua Pháp và Anh, năm 1968 đã vượt qua Tây Đức. Năm 1973, GNP của Nhật Bản bằng một phần ba của Mỹ và lớn thứ hai trên toàn thế giới.

Tuy nhiên, một loạt những cuộc khủng hoảng kinh tế diễn ra vào những năm 1973 - 1975, 1981 - 1982 và 1985 - 1986 do cú sốc dầu lửa cũng như đồng Yên lên giá đã làm giảm tốc tăng trưởng của Nhật Bản. Thế nhưng cú sốc bong bóng thị trường đổ vỡ trong thập niên 1980 - 1990 đã làm nền kinh tế đình trệ kéo dài suốt nhiều thập niên với mức lạm phát thấp nhất.

Chính những cú sốc này đã khiến người dân Nhật Bản ám ảnh, chi tiêu tiết kiệm hơn, không phung phí, sống tối giản trong khi doanh nghiệp thì không chịu tăng lương. Hệ quả là tỷ lệ lạm phát suốt vài thập niên đã không đạt được mức mục tiêu của Ngân hàng trung ương Nhật Bản (BoJ) và đi kèm với đó là nguy cơ giảm phát.

Bởi vậy khi lạm phát bùng nổ trên thế giới hiện nay, Nhật Bản không những không lo sợ mà còn hy vọng chúng sẽ làm bàn đạp để có thể đẩy nền kinh tế lên, giúp nền kinh tế này thoát khỏi những ám ảnh suy thoái đã kéo dài trong suốt nhiều thập niên.

Thống đốc của Ngân hàng trung ương Nhật Bản (BoJ), ông Haruhiko Kuroda đã phát biểu trước Quốc hội Nhật Bản rằng ông muốn tranh thủ sự mất giá của đồng nội tệ để có thể tạo ra được một "chu kỳ trong đó giá cả tăng vừa phải trong trong khi lợi nhuận của doanh nghiệp, công ăn việc làm và tiền lương sẽ được cải thiện hơn".

Mặc dù vậy, với văn hoá luôn tôn thờ khách hàng và ngại đòi tăng lương như hiện nay thì chính phủ Nhật Bản có lẽ sẽ còn một chặng đường khá dài để đi trong tương lai.