Đồng rúp của Nga chạm mức cao nhất trong 7 năm bất chấp các lệnh trừng phạt

Các biện pháp trừng phạt không có tác dụng?

Đồng rúp của Nga đã chạm mức 52,3 RUB/USD hôm 22/6, mức cao nhất kể từ tháng 5/2015. Vào chiều 23/6 tại Moscow, đồng tiền này được giao dịch ở mức 54,2 RUB so với đồng bạc xanh, yếu hơn một chút nhưng vẫn gần mức cao nhất trong 7 năm.

Mức kỷ lục này đã cách rất xa mức giảm sâu còn 139 RUB/USD vào hồi đầu tháng 3, thời điểm Mỹ và Liên minh châu Âu bắt đầu tung ra các biện pháp trừng phạt chưa từng có đối với Moscow do vấn đề xung đột với Ukraine.

Sự tăng vọt đáng kinh ngạc của đồng rúp trong những tháng tiếp theo được Điện Kremlin coi là “bằng chứng” cho thấy các lệnh trừng phạt của phương Tây không có tác dụng.

Tổng thống Nga Vladimir Putin phát biểu tuần trước trong Diễn đàn Kinh tế Quốc tế St.Petersburg hàng năm: “Ý tưởng rất rõ ràng: đè bẹp nền kinh tế Nga một cách thô bạo, nhưng họ đã không thành công. Rõ ràng, điều đó đã không xảy ra”.

Vào cuối tháng 2, sau sự sụt giảm ban đầu của đồng rúp và 4 ngày sau khi xung đột Nga - Ukraine bắt đầu vào ngày 24/2, Nga đã tăng hơn gấp đôi lãi suất cơ bản của nước này lên 20% so với mức 9,5% trước đó. Kể từ đó, giá trị của đồng tiền đã được cải thiện đến mức nó đã hạ lãi suất ba lần để đạt 11% vào cuối tháng 5.

Đồng rúp đã thực sự tăng giá mạnh đến mức ngân hàng trung ương Nga đang tích cực thực hiện các biện pháp để cố gắng làm suy yếu đồng rúp, lo ngại rằng điều này sẽ khiến hàng hóa xuất khẩu của nước này trở nên kém cạnh tranh hơn.

Nhưng điều gì thực sự đằng sau sự tăng giá của tiền tệ, và nó có thể được duy trì?

Nga đang đạt doanh thu dầu khí kỷ lục

Nói một cách đơn giản, lý do là: giá năng lượng quá cao, các biện pháp kiểm soát vốn và các biện pháp trừng phạt.

Nga là nước xuất khẩu khí đốt lớn nhất thế giới và là nước xuất khẩu dầu lớn thứ hai thế giới. Khách hàng chính của họ là Liên minh châu Âu (EU), đã mua số năng lượng trị giá hàng tỷ USD của Nga mỗi tuần trong khi đồng thời cố gắng trừng phạt quốc gia này bằng các biện pháp trừng phạt.

Điều đó khiến EU rơi vào tình thế khó xử - hiện nay họ đã gửi tiền mua dầu, khí đốt và than đá cho Nga theo cấp số nhân nhiều hơn số tiền họ gửi cho Ukraine, vốn đã giúp lấp đầy kho chiến tranh của Điện Kremlin. Và với việc giá dầu thô Brent cao hơn 60% so với thời điểm này năm ngoái, cho dù nhiều nước phương Tây đã hạn chế mua dầu của Nga, nhưng Moscow vẫn đang kiếm được lợi nhuận kỷ lục.

Theo Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Không khí Sạch, trong 100 ngày đầu của cuộc xung đột, Liên bang Nga đã thu về 98 tỷ USD doanh thu từ xuất khẩu nhiên liệu hóa thạch. Hơn một nửa số thu nhập đó đến từ EU, vào khoảng 60 tỷ USD.

Và trong khi nhiều nước EU đang có ý định cắt giảm sự phụ thuộc vào nhập khẩu năng lượng của Nga, quá trình này có thể mất nhiều năm - vào năm 2020, khối này phụ thuộc vào Nga với 41% lượng khí đốt nhập khẩu và 36% lượng dầu nhập khẩu, theo Eurostat.

Đúng vậy, EU đã thông qua một gói trừng phạt mang tính bước ngoặt vào tháng 5 cấm một phần nhập khẩu dầu của Nga vào cuối năm nay, nhưng họ đã có những miễn trừ đáng kể đối với dầu được vận chuyển bằng đường ống, vì các quốc gia không giáp biển như Hungary và Slovenia không thể tiếp cận các nguồn dầu thay thế được vận chuyển bằng đường biển.

“Tỷ giá hối đoái mà bạn thấy đối với đồng rúp cao như hiện nay là bởi vì Nga đang kiếm được thặng dư tài khoản vãng lai kỷ lục bằng ngoại hối,” Max Hess, một thành viên tại Viện Nghiên cứu Chính sách Đối ngoại cho biết. Doanh thu đó chủ yếu bằng USD và euro thông qua cơ chế hoán đổi đồng rúp phức tạp.

“Mặc dù hiện tại Nga có thể bán ít hơn cho phương Tây, khi phương Tây cắt đứt sự phụ thuộc vào Nga, họ vẫn đang bán một tấn dầu và khí đốt ở mức giá cao nhất mọi thời đại. Vì vậy, điều này đang mang lại thặng dư tài khoản vãng lai lớn”, Max giải thích.

Theo ngân hàng trung ương Nga, thặng dư tài khoản vãng lai của Nga từ tháng 1 đến tháng 5 năm nay chỉ đạt hơn 110 tỷ USD - gấp hơn 3,5 lần so với cùng kỳ năm ngoái.

Kiểm soát vốn chặt chẽ

Các biện pháp kiểm soát vốn - hoặc việc chính phủ giới hạn ngoại tệ rời khỏi đất nước - đã đóng một vai trò lớn ở đây, cộng với thực tế đơn giản là Nga không thể nhập khẩu nhiều nữa nhờ các lệnh trừng phạt, có nghĩa là nước này chi tiêu ít tiền hơn để mua hàng từ nơi khác .

Nick Stadtmiller, Giám đốc chiến lược các thị trường mới nổi tại Medley Global Advisors ở New York cho biết: “Các nhà chức trách đã thực hiện các biện pháp kiểm soát vốn khá nghiêm ngặt ngay sau khi các lệnh trừng phạt được đưa ra. “Kết quả là tiền chảy vào từ xuất khẩu trong khi dòng vốn chảy ra tương đối ít. Hiệu ứng ròng của tất cả những điều này là một đồng rúp mạnh hơn”.

Nga hiện đã nới lỏng một số biện pháp kiểm soát vốn và hạ lãi suất trong nỗ lực làm suy yếu đồng rúp, vì đồng tiền mạnh hơn thực sự làm tổn hại đến tài khoản tài chính của nước này.

Vì Nga hiện đã bị cắt khỏi hệ thống ngân hàng quốc tế SWIFT và bị chặn giao dịch quốc tế bằng USD và euro, nên về cơ bản, nước này sẽ được giao dịch với chính mình, Hess nói. Điều đó có nghĩa là mặc dù Nga đã tích lũy được một lượng dự trữ ngoại hối đáng kể để củng cố đồng tiền của mình trong nước, nhưng nước này không thể sử dụng những khoản dự trữ đó để phục vụ nhu cầu nhập khẩu của mình, nhờ các lệnh trừng phạt.

Tỷ giá hối đoái của đồng rúp “thực sự là tỷ giá Potemkin, bởi vì việc gửi tiền từ Nga ra nước ngoài do các lệnh trừng phạt - cả đối với các cá nhân Nga và các ngân hàng Nga - là cực kỳ khó khăn, chưa kể đến việc kiểm soát vốn của chính Nga”, Hess nói.

Trong chính trị và kinh tế, Potemkin đề cập đến những ngôi làng giả mạo được xây dựng nhằm mục đích tạo ra ảo tưởng về sự thịnh vượng cho Hoàng hậu Nga Catherine Đại đế.

“Đúng vậy, đồng rúp trên giấy tờ khá mạnh hơn một chút, nhưng đó là kết quả của việc nhập khẩu giảm, và việc tích lũy dự trữ ngoại hối có ích gì, ngoài việc đi và mua những thứ từ nước ngoài mà bạn cần cho nền kinh tế của mình? Và Nga không thể làm điều đó”.

“Chúng ta thực sự nên xem xét các vấn đề cơ bản của nền kinh tế Nga, bao gồm cả việc nhập khẩu hàng hóa,” Hess nói thêm. “Ngay cả khi đồng rúp nói rằng nó có giá trị cao, điều đó sẽ có tác động tàn phá đến nền kinh tế và chất lượng cuộc sống”.

Điều này có phản ánh nền kinh tế thực của Nga không?

Liệu sức mạnh của đồng rúp có nghĩa là các nền tảng kinh tế của Nga đã ổn định và đã thoát khỏi đòn trừng phạt? Các nhà phân tích nói rằng không nhanh như vậy.

“Sức mạnh của đồng rúp có liên quan đến thặng dư trong cán cân thanh toán tổng thể, được thúc đẩy nhiều hơn bởi các yếu tố ngoại sinh liên quan đến các lệnh trừng phạt, giá hàng hóa và các biện pháp chính sách hơn là các xu hướng và nguyên tắc kinh tế vĩ mô cơ bản dài hạn”, Themos Fiotakis, người đứng đầu FX cho biết nghiên cứu tại Barclays.

Vào giữa tháng 5, Bộ Kinh tế Nga cho biết họ dự kiến ​​tỷ lệ thất nghiệp sẽ đạt gần 7% trong năm nay và mức quay trở lại năm 2021 là khó có thể xảy ra sớm nhất là đến năm 2025.

Kể từ khi cuộc xung đột Nga - Ukraine bắt đầu, hàng nghìn công ty quốc tế đã rời khỏi Nga, khiến một số lượng lớn người Nga thất nghiệp sau cuộc chiến. Theo cơ quan thống kê liên bang của Nga, Rosstat, đầu tư nước ngoài đã bị ảnh hưởng lớn và tỷ lệ nghèo đói tăng gần gấp đôi chỉ trong 5 tuần đầu tiên của cuộc chiến, theo cơ quan thống kê liên bang của Nga, Rosstat.

Về việc liệu sức mạnh của đồng rúp có thể được duy trì hay không, Fiotakis nói, ”Điều đó rất không chắc chắn và phụ thuộc vào cách địa chính trị phát triển và chính sách điều chỉnh.”