Điều gì giúp chuỗi nhà thuốc hiện đại giành thị phần từ các nhà thuốc truyền thống?

EIU (Economist Intelligence Unit) cho biết, doanh thu dược phẩm ở Việt Nam đạt mức 5,9 tỷ USD, so với cùng kỳ tăng 9,6% vào năm 2021. Trong giai đoạn năm 2017 - 2021, doanh thu dược phẩm đã tăng trưởng với tốc độ CAGR là 7,4%. EIU cũng dự báo tốc độ tăng CAGR là 9,5% trong thời gian 5 năm tới bởi chi tiêu cho các sản phẩm liên quan đến sức khỏe sẽ tăng cùng với thu nhập của người dân cũng tăng lên. Nếu xét theo từng kênh, kênh ETC (bao gồm thuốc điều trị/kê đơn có thể được sử dụng làm đại diện cho kênh bệnh viện) đã đóng góp khoảng 75% - 76% tổng doanh thu trong thời gian 5 năm qua. 

Cũng theo xu hướng, các chuỗi nhà thuốc hiện đại đã tăng tốc mở mới tính từ năm 2021 để giành thị phần từ những nhà thuốc truyền thống. IQVIA cho biết, Việt Nam có 55.300 cửa hàng thuốc vào năm 2016, trong đó có 185 cửa hàng thuộc chuỗi nhà thuốc hiện đại. Mặc dù đến năm 2021, tổng số cửa hàng thuốc giảm xuống còn 44.600 nhưng số cửa hàng thuộc chuỗi nhà thuốc hiện đại cũng đã tăng lên con số 1.600. 

Và ngay trong năm 2022, các chuỗi nhà thuốc hiện đại lớn cũng tiếp tục đặt mục tiêu mở mới đầy tham vọng. Có nhiều công ty mới cũng đã bước chân vào thị trường bao gồm Wincommerce (đây là đơn vị sở hữu chuỗi cửa hàng bách hóa Winmart, với khoảng 3.000 siêu thị nhỏ) cùng Viettel (đơn vị sở hữu mạng lưới bán lẻ với khoảng 370 cửa hàng viễn thông). 

3 lý do phía sau sự chuyển đổi từ hiệu thuốc truyền thống sang hiệu thuốc thương mại hiện đại

Và trong báo cáo mới cập nhật, Chứng khoán SSI cũng đã cho rằng lý do đằng sau sự chuyển đổi từ hiệu thuốc truyền thống sang hiệu thuốc thương mại hiện đại có thể xuất phát ở một số nguyên nhân. 

Đầu tiên chính là sự kiểm soát chặt chẽ hơn các loại thuốc kê đơn. Và kể từ năm 2017, Bộ Y tế đã quy định các nhà thuốc chỉ được bán thuốc kê đơn cho người bệnh có đơn thuốc kháng sinh. Thuốc kháng sinh lần lượt ghi nhận là 13% và 19% doanh thu của các nhà thuốc ở khu vực thành thị cũng như nông thôn. Và đến ngày 15/11/2020, Chính Phủ cũng đã ban hành Nghị định 117/2020/NĐCP tiến hành tăng mức phạt hành vi bán thuốc kê đơn mà không có đơn (ghi nhận từ 200.000-500.000 đồng lên 5-10 triệu đồng và thậm chí ngừng hoạt động kinh doanh cơ sở bán thuốc) khiến cho các nhà thuốc nhỏ lẻ kém cạnh hơn và buộc một số nhà thuốc phải đóng cửa. Mặc dù vậy thì với hơn 50.000 cửa hàng thuốc trên khắp cả nước, rất khó để có thể kiểm soát và tuân thủ.

Điều thứ hai chính là hoạt động triển khai việc kê đơn điện tử. Và theo Thông tư 27/2021/TT-BYT do Bộ Y tế ban hành ngày 20/12/2021 và có hiệu lực ngày 15/02/2022 cho thấy, các cơ sở khám bệnh và nhà thuốc bệnh viện và kênh nhà thuốc phải áp dụng việc kê đơn điện tử. Mặc dù vậy thì cũng do khó khăn trong việc triển khai thực hiện, Bộ Y tế sau đó đã tiến hành gia hạn thời gian triển khai đơn thuốc điện tử gồm trước 31/12/2022 đối với bệnh viện cấp 1~3 và trước 30/6/2023 đối với các bệnh viện hoặc cơ sở y tế khác.

Chứng khoán SSI cho biết, các hiệu thuốc thương mại hiện đại được trang bị hệ thống ERP nên cũng có thể sẽ nhanh chóng thích ứng được với quy định mới. Điều này cũng sẽ giúp cho các hiệu thuốc nhanh giành được thị phần từ các hiệu thuốc nhỏ và khi các hiệu thuốc nhỏ có thể bị mất khách hàng bởi hệ thống kiểm soát nội bộ không kịp thời kết nối với hệ thống kê đơn điện tử. 

Và điều cuối cùng chính là sự chậm trễ trong việc phê duyệt đăng ký thuốc mới hay gia hạn thuốc cũ từ đó làm hạn chế nguồn cung, thúc đẩy quá trình hợp nhất thị trường của các chuỗi nhà thuốc thương mại hiện đại. Cũng kể từ khi dịch bệnh COVID-19 bùng phát thì các vụ điều tra cũng đã gia tăng trong ngành y tế Việt Nam cũng như tình trạng thiếu lao động đã khiến cho quá trình phê duyệt thuốc mới cũng như gia hạn thuốc cũ của Cục Quản lý Dược đã bị trì hoãn. Và với nguồn cung eo hẹp thì Chứng khoán SSi cho rằng các nhà thuốc thương mại hiện đại với khả năng tài chính mạnh cũng như khả năng thương lượng tốt hơn cũng có thể đảm bảo được đủ nguồn hàng từ các công ty dược, trong khi đó các nhà thuốc truyền thống đang phải đối mặt với tình trạng khan hiếm hàng tồn kho. 

Các chuỗi nhà thuốc thương mại hiện đại có thể hấp thụ thị phần của các hiệu thuốc truyền thống

Đáng chú ý, Chứng khoán SSI cũng đánh giá, kênh nhà thuốc có thể đã chiếm thị phần từ kênh bệnh viện trong thời gian đại dịch xảy ra khi mà đại dịch đã hạn chế việc thăm khám ở bệnh viện bởi các biện pháp giãn cách xã hội. Có thể thấy, điều này cũng đã ảnh hưởng tiêu cực đến doanh thu dược phẩm ở trong kênh bệnh viện nhưng lại vô hình chung đã tạo cơ hội cho kênh nhà thuốc thu hút được những khách hàng mới phải tự mua thuốc. Bên cạnh đó, trong bối cảnh có nhiều vấn đề pháp lý thì các bệnh viện công cũng đã trở nên thận trọng hơn khi đấu thầu thuốc. Cũng từ đó, bệnh nhân đang phải cố gắng tìm kiếm cho mình các giải pháp thay thế thông qua kênh nhà thuốc. 

Tuy nhiên, báo cáo cho rằng các chuỗi nhà thuốc hiện đại vẫn đang gặp phải rào cản gia nhập vào ngành bán lẻ dược phẩm. Đầu tiên phải kể đến là việc kết nối với bệnh viện khi các nhà thuốc phải tiến hành kết nối với bệnh viện hoặc cơ sở y tế để dự báo nhu cầu đối với từng loại thuốc ở khu vực. Trong khi đó thì Chính phủ hiện nay cũng đang kiểm soát chặt chẽ hơn đối với thuốc kê đơn cho những bệnh nhân ngoại trú. 

Và để có thể giành được khách hàng từ các nhà thuốc truyền thống thì những nhà thuốc thương mại hiện đại có thể sẽ phải đưa ra các chương trình khuyến mãi hấp dẫn để từ đó kéo theo khoản lỗ lớn để có thể đổi lấy quy mô trong giai đoạn mở đầu. Như thế, tiềm lực tài chính vững mạnh sẽ là một yếu tố quan trọng quyết định sự bền vững của chuỗi nhà thuốc. 

Song song với đó, các nhà thuốc thương mại hiện đại lớn hiện nay có trên 500 cửa hàng và việc theo dõi chính xác hạn sử dụng thuốc ở tùng cửa hàng để từ đó có thể giảm thiểu rủi ro bán thuốc hết hạn sử dụng cho những khách hàng cũng là điều vô cùng quan trọng. 

Còn nếu xét về triển vọng ngành bán lẻ dược phẩm nói chung thì báo cáo cũng tin rằng các chuỗi bán lẻ dược phẩm cũng sẽ tiếp tục được hưởng lợi và các công ty dược phẩm bán lẻ sẽ có thể duy trì được tốc độ mở mới cửa hàng trong tương lai gần. 

Chuyên gia của chứng khoán SSI cho biết: “Kênh nhà thuốc vẫn có thể giành thêm thị phần từ kênh bệnh viện, vì kênh bệnh viện sẽ mất thời gian để khôi phục tốc độ đấu thầu về mức trước Covid. Các chuỗi nhà thuốc thương mại hiện đại có thể hấp thụ thị phần của các hiệu thuốc truyền thống do quy mô lớn và lợi thế trong việc có sẵn hệ thống ERP - giao thức tương thích với hệ thống kê đơn điện tử mới”. 

Và việc gia hạn giấy chứng nhận đăng ký thuốc cũng đã tăng nhanh trong thời gian gần đây dù cho hiệu lực của việc gia hạn chỉ trong một thời gian ngắn. Và với tốc độ như thế thì có khả năng nguồn cung thuốc sẽ bị thiếu hụt trong năm 2023. Và trong bối cảnh này thì Chứng khoán SSI tin rằng các nhà bán lẻ dược phẩm có quy mô lớn có thể sẽ đảm bảo được đủ lượng hàng tồn kho cũng như giành được thị phần. 

Có thể thấy, nhu cầu về vitamin cũng như thực phẩm chức năng đang ngày càng tăng dù cho diễn biến này có thể chỉ mang tính ngắn hạn. Và điều này cũng giúp cho các chuỗi hiệu thuốc có thể ghi nhận thêm doanh thu từ các sản phẩm nói trên. Chứng khoán SSI cũng tin rằng nhu cầu về vitamin cũng như thực phẩm chức năng có thể đã đạt đỉnh vào quý 4/2021 và trong quý 1/2022 khi số ca nhiễm dịch bệnh COVID-19 đạt đỉnh. 

Và trong bối cảnh chi tiêu của người tiêu dùng bị ảnh hưởng bởi lạm phát cũng như lo ngại liên quan, chi tiêu cho dược phẩm được cho là có thể vẫn ổn định bởi tính thiết yếu của các sản phẩm này. Như thế, các chuỗi nhà thuốc sẽ có thể chuyển phần chi phí gia tăng sang cho khách hàng. Bên cạnh đó, các chuỗi nhà thuốc cũng tích cực mở cửa hàng mới có thể thương lượng các điều khoản tốt hơn đối với các nhà cung cấp để từ đó có thể tăng tỷ suất lợi nhuận. Dù vậy thì tỷ suất lợi nhuận ròng có thể không cải thiện nhiều bởi mở mới nhiều cửa hàng. 

Ở trên thị trường chứng khoán, hiện nay có hai công ty niêm yết vận hành chuỗi bán lẻ dược phẩm lớn theo hướng nhà thuốc hiện đại đó là FRT sở hữu chuỗi nhà thuốc Long Châu và MWG sở hữu chuỗi nhà thuốc An Khang. Bên cạnh đó còn có chuỗi nhà thuốc Pharmacity được thành lập vào năm 2012. Đến năm 2019 thì chuỗi Pharmacity được Mekong Capital bắt đầu tài trợ vốn.