Cổ nhân dạy “Trong ba người đồng hành, ắt có người làm thầy của ta”: Tuyệt đối đừng coi thường bất kỳ ai

Lời dạy quý báu từ Khổng Tử 

Khi Khổng Tử chu du liệt quốc đã có rất nhiều người tìm đến và mong được bái ông làm thầy. Trong đó, nước Lỗ có một người là Thúc Sơn Vô Chỉ. Vì vi phạm pháp luật nên anh ta bị chặt một chân. Khi gặp Khổng Tử, anh cà nhắc chống nạng theo sau với mong muốn được gặp Khổng Tử để bái ông làm thầy. 

Thời điểm được tiếp kiến, Khổng Tử nói với anh ta với một thái độ không hài lòng rằng: “Anh làm việc không cẩn thận nên phạm tội bị chặt một chân. Dù nay anh đã tìm được đến ta nhưng không bù lại được thì đến có tác dụng gì?”. Nghe thế, Thúc Sơn Vô Chi trả lời rằng: “Tôi chỉ vì không hiểu rõ đạo lý nên mới mắc sai lầm, phạm tội và bị chặt mất một chân. Ngày hôm nay tôi tìm đến ngài là vẫn còn một thứ còn cao quý hơn chân và tôi muốn bảo toàn nó. Trời bao phủ muôn loài, vạn vật đều được đất nâng đỡ. Tôi vốn coi ngài như trời như đất, ai ngờ lại bị ngài đối xử như thế”.

Khổng Tử nghe xong vô cùng xấu hổ, nói với Thúc Sơn Vô Chỉ rằng: “Khổng Tử ta thực sự nông cạn, tiên sinh tại sao không ngồi xuống, xin nói những đạo lý mà tiên sinh biết, tôi sẽ vô cùng cung kính mà lắng nghe và xin được học tập tiên sinh”. 

Tuy nhiên, Thúc Sơn Vô Chỉ lại không để ý đến Khổng Tử mà bỏ đi. Thấy thế, Khổng Tử đã nói với các đệ tử của mình rằng: “Hôm nay ta đã phạm phải một sai lầm rất lớn. Tại sao ta lại có thể căn cứ vào những điều thiện ác trước kia của một người mà phán đoán người ta là một người như thế nào cơ chứ? Người như Thúc Sơn Vô Chỉ, bị mắc tội mà đã bị chặt mất một chân vẫn nỗ lực học tập để có thể tu sửa lỗi lầm xưa và trau dồi bản thân. Vậy những người không có lỗi lầm sẽ như thế nào? Các trò nhất định phải nhớ rằng, dù chỉ có 3 người ở trên đường thì trong đó nhất định sẽ có một người là thầy của chúng ta, phải học ưu điểm của họ, đồng thời lấy khuyết điểm của họ để soi vào bản thân mình, từ đó mà tu sửa mình. Chỉ có như thế, chúng ta mới có thể tiến bộ từng ngày”.

Dù là trẻ em, Khổng Tử cũng coi là thầy để học

Trong Tam Tự Kinh có câu rằng: “Tích Trọng Ni, sư Hạng Thác”, câu này có nghĩa là “Xưa Khổng Tử đã coi đứa trẻ Hạng Thác là thầy”. Được biết, Hạng Thác là một thiếu niên người nước Yên. Một hôm, Hạng Thác tìm đến gặp Khổng Tử và nói rằng: “Con nghe nói Khổng tiên sinh là người học vấn uyên thâm, con đến đây để xin tiên sinh dạy bảo”. 

Khổng Tử cười và nói rằng: “Xin mời, con hãy nói coi”. Hạng Thác liền chắp tay bái Khổng Tử và hỏi: “Tiên sinh cho con hỏi nước gì không có cá? Lửa gì không có khói? Cây gì không có lá và hoa gì không có cành?”.

Khổng Tử nghe xong liền cười nói: “Con hỏi đúng là kỳ quặc. Sông, biển, ao, hồ, nước gì cũng đều có cá. Bất kể là củi, rơm, đèn, đuốc thì lửa gì cũng đều có khói. Các loại cây cỏ cũng vậy, không có lá sẽ không thành cây, không có cành sẽ chẳng có chỗ để hoa mọc hoa nở”. 

Nghe xong, Hạng Thác liền cười khanh khách một lúc lâu, sau đó lắc đầu nói: “Không đúng, nước giếng thì sẽ không có cá, lửa đom đóm sẽ không có khói, cây khô cũng sẽ không có lá và hoa tuyết đương nhiên không có cành”. Khổng Tử khâm phục, than rằng: “Hậu sinh khả úy, lão phu xin bái cậu làm thầy”.

Có thể thấy một điều quan trọng rằng, con người cao quý vốn hơn nhau ở đức hạnh và học vấn, không phải là tiền tài hay địa vị. Những người có đức hạnh cao và học vấn uyên thâm tuyệt đối sẽ không cao ngạo. Họ luôn khiêm tốn, biết cúi mình học hỏi người khác.

Người khéo học hỏi sẽ thấy ai cũng có những điều mà mình cần học. Vì thế, họ sẽ tìm ưu điểm của họ để học theo, dùng khuyết điểm của họ để soi lại mình, xem xem bản thân có khuyết điểm đó hay không. Tiếp đến, họ sẽ tự tu sửa bản thân và hoàn thiện mình. Vì thế, ai cũng có thể là thầy để mình có thể học tập. Đây chính là ý nghĩa câu nói của Khổng Tử là “Tam nhân đồng hành tất hữu ngã sư” (Ba người đồng hành, ắt sẽ có thầy của mình).

Những người mà thấy ai cũng xứng đáng làm thầy để học tập và tu sửa chính là những người có tấm lòng rộng mở và bao dung, có thể dễ dàng dung nạp mọi sở trường sở đoản của mọi người; đồng thời họ sẽ học sở trường và tu bỏ sở đoản, ngày ngày đều thọ ích và tiến bộ.

Biển cả rộng mênh mông bao la là do biển không từ chối bất kỳ giọt nước nào đổ vào mình. Núi cao sừng sững muôn trượng là bởi núi không từ chối bất kỳ hòn đá nhỏ nào chất lên trên nó. Tương tự, những người có lòng bao dung rộng lớn chính là những người biết buông bỏ ý kiến của bản thân, biết lắng nghe và quan sát, biết dung nạp mọi người thiện ác cũng như mọi ý kiến hay dở, mọi đánh giá khen chê, họ giống như biển rộng, giống như non cao.