Chứng khoán phái sinh là gì? Có nên đầu tư vào chứng khoán phái sinh không?

Chứng khoán phái sinh là gì? 

Chứng khoán phái sinh được hiểu là một công cụ tài chính dưới dạng hợp đồng trong đó thì giá trị của chứng khoán phái sinh cao hay thấp phụ thuộc vào số lượng tài sản cơ sở nhiều hay ít. Cụ thể ở đây chính là các hợp đồng giao dịch nhằm xác nhận quyền và nghĩa vụ giữa các bên liên quan với hoạt động thanh toán, nhận tiền hay chuyển giao tài sản vào một thời điểm nhất định trong tương lai, kèm theo đó là những thỏa thuận trước. Những tài sản cơ sở của chứng khoán phái sinh được quy định như chứng khoán, chỉ số chứng khoán hoặc một số loại tài sản được công nhận khác. 

Hay hiểu một cách ngắn gọn thì tại Việt Nam chứng khoán phái sinh là sự đánh cược của nhà đầu tư vào việc tăng hay giảm của các tài sản trong tương lai. Nếu như sự thay đổi diễn ra theo chiều hướng thuận lợi thì nhà đầu tư sẽ có lãi và ngược lại sẽ lỗ trong trường hợp không như dự đoán. chứng khoán phái sinh được triển khai dưới những loại chính như sau: 

• Hợp đồng Kỳ hạn (HĐKH): Đây là những văn bản pháp lý thống nhất sự thỏa thuận giữa hai bên tham gia về việc mua và bán những loại tài sản nào đó trong thời điểm được thống nhất trong tương lai với mức giá của tài sản phải được xác định trước ngày thực hiện giao dịch.
• Hợp đồng Tương lai (HĐTL): Đây là những hợp đồng kỳ hạn được chuẩn hóa, niêm yết cũng như giao dịch tại những thị trường tập trung như Sở giao dịch chứng khoán. 
• Hợp đồng Quyền chọn (HĐQC): Đây là loại hợp đồng mà một bên có quyền đưa ra những yêu cầu thực hiện và bên còn lại sẽ có nghĩa vụ mua hoặc bán một lượng tài sản theo mức giá đã được thỏa thuận tại thời điểm kí hợp đồng hoặc một thời điểm nhất định trong tương lai. 
• Hợp đồng Hoán đổi (HDHĐ): Đây là loại hợp đồng mà hai bên cam kết có thể hoán đổi dòng tiền cho nhau như hoán đổi dòng tiền của công cụ tài chính bên này với dòng tiền của công cụ tài chính bên kia trong một khoảng thời gian nhất định.

Tại thị trường Việt Nam, hợp đồng tương lai được lựa chọn là sản phẩm đầu tiên được triển khai để từng bước giúp nhà đầu tư làm quen với công cụ đầu tư mới.

Sự khác biệt của giao dịch Chứng khoán phái sinh với giao dịch cổ phiếu

Mỗi hợp đồng tương lai sẽ có những bảng giá riêng để nhà đầu tư lựa chọn theo kỳ vọng về việc tăng hay giảm chỉ số để chọn thời điểm đặt lệnh hay khớp lệnh giao dịch. Do đó, trong trường hợp chỉ số tăng nhà đầu tư sẽ mua hợp đồng tương lai và ngược lại khi chỉ số giảm nhà đầu tư sẽ bán hợp đồng tương lai. Để phân biệt giữa giao dịch chứng khoán phái sinh với giao dịch cổ phiếu có thể dựa vào những đặc điểm sau: 

• Về thời điểm đáo hạn: Khi thực hiện giao dịch thời điểm đáo hạn của hợp đồng tương lai sẽ có nhiều mốc thời gian để nhà đầu tư lựa chọn cho phù hợp với kế hoạch định đưa ra và số lượng thực hiện cụ thể. 
• Cách mua: Nếu nhà đầu tư muốn mua cổ phiếu trên thị trường thì cần phải có đủ tiền trước khi giao dịch trong khi hợp đồng tương lai thì không yêu cầu như vậy. Nhà đầu tư không cần phải có đủ số tiền để mua hoặc không cần phải nắm giữ tài khoản thì mới bán được. Sự khác biệt này đã dẫn nhà đầu tư đến với việc Ký quỹ.
• Trong giao dịch chứng khoán phái sinh ký quỹ đóng vai trò là khoản đặt cọc để đảm bảo hai bên phải cùng thực hiện nghĩa vụ khi tham gia kí hợp đồng. Mỗi loại hợp đồng sẽ có tỷ lệ kí quỹ ban đầu khác nhau theo quy định của Trung tâm lưu ký. 
• Cơ chế thanh toán: Khi nhà đầu tư giao dịch hợp đồng tương lai bắt buộc phải thanh toán lãi, lỗ hàng ngày, còn giao dịch cổ phiếu có thể dồn lại rồi thanh toán một lần. Trong trường hợp tài khoản chứng khoán phái sinh lỗ ròng thì nhà đầu tư vẫn phải thanh toán đầy đủ toàn bộ số lỗ phát sinh chậm nhất đến 9 giờ sáng hôm sai. Trong trường hợp tài khoản chứng khoán phái sinh của nhà đầu tư lãi ròng thì nhà đầu tư sẽ nhận được số tiền lãi phát sinh chậm nhất vào 11h sáng ngày hôm sau. 

Có nên đầu tư vào chứng khoán phái sinh không?

Chứng khoán phái sinh khá hấp dẫn đối với nhiều nhà đầu tư khi có cơ chế hoạt động linh hoạt và sản phẩm khá đa dạng. Tuy nhiên, nhà đầu tư vẫn phải cân nhắc những khác biệt giữa chứng khoán phái sinh với nhà đầu tư mới tham gia thị trường. Việc có nên đầu tư vào chứng khoán phái sinh hay không dựa trên rất nhiều yếu tố mà quan trọng nhất là xem xét dựa trên việc chứng khoán phái sinh có đảm bảo hay không. Xét trên các yếu tố có thể thấy chứng khoán phái sinh là kênh đầu tư khá an toàn và đáng được đầu tư vì các lý do sau:  

Phòng ngừa rủi ro biến động giá: Nếu như nhà đầu tư có thể dự đoán được khoảng giá của tài sản sẽ tăng hay giảm trong tương lai thì họ sẽ biết cách để ra giá cho sản phẩm của mình. 

Bán khống chứng khoán: Trong trường hợp này ngay cả khi nhà đầu tư không có tài sản thì vẫn có thể bán các chứng khoán phái sinh. 

Tính thanh khoản cao: Chứng khoán phái sinh có tính thanh khoản cao vì các sản phẩm này có tính pháp lý rõ ràng, niêm yết trên sàn giao dịch chứng khoán.

Lợi ích đòn bẩy tài chính: Khi đầu tư chứng khoán phái sinh nhà đầu tư chỉ cần ký quỹ một phần tài sản mà vẫn được giao dịch với số tiền cao hơn nhiều lần so với số tiền ký quỹ. 

Chứng khoán phái sinh là một hình thức đầu tư mang lại lợi nhuận cao và hạn chế khá nhiều rủi ro cho những nhà đầu tư mới gia nhập thị trường. Do đó, các nhà đầu tư có thể cân nhắc và tính toán kĩ lưỡng trước khi đầu tư vào chứng khoán phái sinh.