"Cha đẻ" Cao Sao Vàng: Người sở hữu thương hiệu đông nam dược vang bóng Trung Kỳ, lương y "tận tâm, tận tụy"

Cha đẻ Cao Sao Vàng là ai?

Theo Trí thức trẻ, gắn bó với nhiều thế hệ gia đình Việt những năm 80 - 90, Cao Sao Vàng vốn chỉ là một chiếc hộp bằng nhôm nhỏ, hình tròn và có màu vàng in chính giữa nắp hộp, thân được bao phủ bởi màu đỏ tươi. Món đồ này sẽ được đem ra sử dụng khi người trong nhà bị nhức đầu, sổ mũi, hắt hơi, đau bụng, bong gân, say tàu xe hay côn trùng cắn. Tại một số địa phương, Cao Sao Vàng còn được gọi là "dầu cù là". Theo thông tin từ báo Nghệ An, cha đẻ của loại thần dược nhỏ nhưng có võ này là lương y Phó Đức Thành - đây là một nhân vật xuất sắc và đặc sắc của thành phố Vinh vào nửa đầu thế kỷ 20. 

Lương y Phó Đức Thành, tên húy là Duy Khẩn sinh năm 1880 tại tỉnh Ninh Bình (quê gốc tại tỉnh Hưng Yên). Ông sinh ra trong một gia đình nghèo nhưng thuộc dòng họ có truyền thống về đông y. Thuở ban đầu, ông đã bôn ba khắp nơi, đến Đà Nẵng làm Thư ký Sở Lục Lộ và sau đó lại ra Huế làm việc và kinh doanh nhỏ cùng với vợ. 

Vào năm 1926, bởi vì muốn giúp đỡ người anh họ thân thiết Phó Đức Chu nên ông Vinh đã thành lập và làm nhà quản lý hiệu thuốc y Vĩnh Hưng Tường. Bởi vì ông Chu mở cửa hiệu buôn bán thuốc bắc tại Hà Nội nhưng không chịu được sự cạnh tranh, chèn ép của người Hoa ngay ở lãnh địa của họ là phố Phúc Kiến - Hà Nội  (sau này đổi tên là phố Lãn Ông). Chính vì thế mà ông Thành đã tính toán chọn Trung Kỳ - nơi hoạt động đông nam dược của người Hoa không mạnh như Bắc Kỳ và Nam Kỳ.

Chính sự tính toán cẩn thận này, từ một hiệu thuốc nhỏ, ông Thành đã mua lại tòa nhà của Tòa án Dân sự tọa lạc ngay trước cửa Chợ Vinh để làm trụ sở với diện tích 1.200m2 không chỉ đủ chỗ cho kinh doanh mà còn mở được cả xưởng bào chế. Bên cạnh đó, Vĩnh Hưng Tường còn cho thuê để mở cửa hiệu. Phương châm kinh doanh của ông Phó Đức Thành là "mua tận gốc, bán tận ngọn" - nghĩa là ông sẽ trực tiếp nhập khẩu thuốc bắc từ Hong Kong sau đó chuyển đến một cơ sở tại Hải Phòng để giải quyết các khâu, đồng thời cũng mở đại lý nở nhiều vùng khắp Bắc - Trung - Nam. Bên cạnh đó, ông Thành cũng là một người luôn giữ chữ tín với khách hàng cũng như quan tâm đến chất lượng thuốc. Trước khi là một thương gia giỏi, ông Phó Đức Thành còn là một lương y tận tâm. Chủ tịch Trung ương Hội Đông Y Việt Nam, bác sĩ Nguyễn Xuân Hưởng dành tặng danh hiệu cho lương y Phó Đức Thành là một nhà tri thức yêu nước, danh y của thế kỷ 20. Hơn thế, ông còn say mê sưu tầm, phát hiện và nghiên cứu về thuốc nam. Đáng chú ý, ông đã nghiên cứu được nhiều bài thuốc và bào chế được một số thuốc tốt từ thảo dược Việt Nam trong đó nổi bật có dầu cù là Vĩnh Hưng - mang tên Vạn Ứng.  

Thế nhưng, điều đặc biệt làm nên uy tín và tên tuổi của Phó Đức Thành trong giới đông y chính là sự dấn thân không biết mệt mỏi, không ngại hiểm nguy cho sự nghiệp bảo tồn và phát triển đông y của người nhà. Và dưới sự pháp thuộc, chính sách của Nhà nước không những không khuyến khích Đông Y mà còn tìm mọi cách quản lý chặt để triệt tiêu dần. Và trong bối cảnh đó, suốt từ năm 1930 - 1943, Phó Đức Thành đã viết rất nhiều bài báo về Đông Y bằng tiếng Việt và Tiếng Pháp, đăng nhiều tờ báo khác nhau. Không chỉ viết báo, ông còn tranh thủ mọi cơ hội để quảng bá về Đông y như đưa cây thuốc, thuốc Nam tham gia các hội chợ, tranh thủ tình thân với các quan chức người Pháp để tác động cho họ hiểu hơn về nam dược. Đáng chú ý, ông đã dành hết tâm sức để lập cho được tổ chức của những người hành nghề Đông Y. Và ngay khi tìm được cơ sở mới, ông đã dành một căn phòng riêng để làm nơi sinh hoạt của "Tổ ấm Đông y" quy tụ các lương y nổi tiếng tài đức ở trong vùng. Và suốt từ năm 1928 đến năm 1936, ông đã kiên trì, ráo riết chuẩn bị các tiền đề cần thiết để tiến đến lập Hội Đông Y Trung Kỳ. 

Vào năm 1936, Hội Y học Trung Kỳ đã chính thức được thành lập, lương y Phó Đức Thành được cử giữ chức Quản lý vĩnh viễn của hội - đây chính là chức danh được nhà nước bảo hộ phê duyệt. Hội cũng đã xuất bản Tạp chí Đông y, mở lớp dạy Đông Y, mở phòng khám bệnh,... Hội cũng có trụ sở riêng. Thậm chí trong thời gian mấy năm sau đã thuê được trụ sở 2 tầng khang trang ở phố Cửa Tả - TP. Vinh. Hội cũng có xe ô tô riêng và ngân quỹ khá dồi dào. Tất cả đều nhờ vào công lao to lớn và bàn tay thu vén khéo léo của Phó Đức Thành. Đến sau đó, Phó Đức Thành còn đôn đáo ra Bắc vận động thành lập Hội y học Bắc kỳ, vào Nam vận động lập Hội Y học Nam Kỳ. Vào ngày 17/7/1943, chính quyền Đờ Cu (Decoux) lại ra nghị định về quản lý, thực chất là cấm đoán Đông Y. Phó Đức Thành lại tiếp tục viết báo nêu quan điểm "cấm đoán, hạn chế như vậy là vô lý". Hơn thế, ông còn đi nhiều nơi, gặp gỡ nhiều quan chức Pháp có vai vế trong giới Tây y để vận động. Cuối cùng thì những cố gắng không mệt mỏi của ông đã được đền đáp và Chính quyền Đờ Cu đã phải bãi bỏ nghị định nói trên. Ông được biết đến là một lương y, một nhà doanh nghiệp, một nhà báo và là người hoạt động xã hội sôi nổi, nhiệt tình. Ông Phó Đức Thành là đại biểu Hội đồng nhân dân thành phố Vinh (giai đoạn năm 1945 - 1947). Năm 1954, ông đã trở thành Ủy viên Thường trực của Ban Chấp hành Mặt trận Tổ quốc Liên khu 4. Ngày 4/2/1956, ông kiếm chức Chủ tịch Ủy ban mặt trận Tổ quốc thị xã Vinh - Bến Thủy. Đến tháng 12/1956 ông đã được Bộ Y tế điều động về Bộ để hoạt động trong lĩnh vực Đông y, xúc tiến thành lập Hội Đông y Việt Nam. Phó Đức Thành năm 1958, trong chuyến công tác tại Cao Bằng bởi một tai nạn giao thông thảm khốc. 

Và trong cuộc đời sôi nổi của mình, lương y Phó Đức Thành đã có 30 năm gắn bó với thành phố Vinh. Đây cũng chính là thời kỳ mà sự nghiệp của ông thăng hoa trên mọi lĩnh vực. Có thể nói rằng, Phó Đức Thành chính là một gương mặt đặc sắc của đô thị Vịnh nửa đầu thế kỷ XX. Đến năm 2021, tên của ông đã được Hội đồng nhân dân tỉnh quyết định đặt cho một con đường tại Thành phố Vinh. 

Thời kỳ hoàng kim của Cao Sao Vàng

Sau năm 1975, Việt Nam và Liên Xô đã đẩy mạnh trao đổi hàng hóa. Cao Sao Vàng là một trong những mặt hàng xuất khẩu sang thị trường Liên Xô. Sản phẩm này được giao cho 5 xí nghiệp dược sản xuất. Đối với xí nghiệp dược tại Đà Nẵng đã được giao chỉ tiêu sản xuất trung bình từ 10 - 15 triệu hộp. Đỉnh cao trong năm 1983, với sản lượng được giao là 20 triệu hộp, thấp nhất là vào năm 1986 - đây là năm cuối cùng có chỉ tiêu sản xuất với 41 triệu hộp. Và sau khi việc xuất khẩu sang Liên Xô kết thúc, sản lượng tiêu thụ của Sao Vàng đã sụt giảm. Có nhiều đơn vị đăng ký sản xuất Cao Sao Vàng, tuy nhiên thì ít doanh nghiệp giữ được sản lượng ổn định. Ngoài thị trường trong nước thì các doanh nghiệp cũng đang tìm cách tiêu thụ sản phẩm ở thị trường nước ngoài như Nga, Đức,..

Thời điểm đầu, loại thuốc này chỉ là một loại xoa dạng nước, sau đó được chế thêm loại cao đặc đồng thời đa dạng hóa sản phẩm theo từng mùa. Sau này, khi đã công tác tại Bộ Y tế, lương y Phó Đức Thành đã chính thức chuyển giao công thức chế biến dầu Vạn ứng cho Xí nghiệp Dược phẩm Trung Ương 2. Sau đó, dược phẩm này tiếp tục được Nhà nước giao cho Xí nghiệp dược phẩm trung ương 3 - hiện nay là Công ty Dược phẩm Trung ương 3 (Hải Phòng) chuyên nghiên cứu và sản xuất. Và từ năm 1969, sản phẩm cao xoa được hoàn thiện và đặt tên là Sao Vàng. Tuy nhiên, cũng có những ý kiến tranh cãi cho rằng Cao Sao Vàng được sản xuất dựa theo sản phẩm dầu cù là nhãn hiệu con hổ trắng có xuất xứ Singapore. Hiện nay, các thành phần của Cao Sao Vàng bao gồm long não, sáp ong và các loại tinh dầu quý của Việt Nam ví dụ như bạc hà, quế, tràm, hương nhu. Cao Sao Vàng được chỉ định trong các trường hợp cảm cúm, nhức đầu, sổ mũi, buồn nôn, đau bụng, say tàu xe, bị muỗi hay côn trùng khác đốt dùng ngoài da cho người lớn và cả trẻ nhỏ.

Và sau một thời gian trầm lắng vì những sản phẩm có tác dụng tương tự như dầu cù là, dầu khuynh diệp,... cạnh tranh trên thị trường trong nước, thời gian 2013 -2014 Cao Sao Vàng lại được nhắc nhở tới khi trở thành mặt hàng bán chạy trên thị trường quốc tế. Còn trên các trang bán hàng trực tuyến thì sản phẩm này có giá cao gấp hàng chục lần so với giá gốc tại Việt Nam.