Bài toán nào dành cho doanh nghiệp xuất khẩu gỗ vừa và nhỏ thích ứng được sau đại dịch COVID-19?

Có thể thấy, các doanh nghiệp trong ngành sản xuất đang gặp nhiều thách thức. Dịch COVID-19 đã tác động lớn vào cách làm việc thiếu sáng tạo, trì trệ của những bộ máy già cỗi không chịu thích ứng kịp thời. Trong khi xã hội đang thay đổi không ngừng và các ngành nghề mới ra đời liên tục để có thể hỗ trợ cho các công việc truyền thống thì phương thức vận hành của ngành sản xuất đồ gỗ xuất khẩu đã gần nhưng không khác gì so với thời điểm container nội thất đồ gỗ đầu tiên của Việt Nam được xuất khẩu ra thị trường thế giới. 

Cũng bởi là ngành mang tính đặc thù cao, đa phần các doanh nghiệp sản xuất đồ gỗ vừa và nhỏ đều tìm kiếm khách hàng phụ thuộc vào những cách truyền thống như người quen hay các mối quan hệ, thông qua trung gian, tham gia các hội chợ triển lãm quốc tế. Dù vậy, chi phí chi trả cho các hoạt động này lại không hề rẻ. Tính trung bình mức thuê cho một gian hàng tại những hội chợ chất lượng trong ngành điển hình như EXPO là không dưới 300 triệu đồng (tính cả vận chuyển hàng). Qua khảo sát nhanh các doanh nghiệp chế biến và xuất khẩu của các hiệp hội gỗ cho thấy, kết quả đã không mấy khả quan khi mà đa số các doanh nghiệp có mức doanh thu xuất khẩu đều giảm trong quý 2 và xác nhận một năm xuất khẩu ảm đạm khi dự báo doanh thu sẽ còn giảm tiếp cho đến hết năm 2022. Đây cũng chính là tình huống hiếm khi xảy ra bởi hai năm qua, dù cho ảnh hưởng bởi dịch bệnh COVID-19 nhưng đơn đặt hàng vẫn đổ về dồn dập và doanh nghiệp luôn phải tăng công suất để trả nợ đơn hàng, tuy nhiên đây cũng không phải là tình huống khó đoán.

Các nhà mua hàng có "quyền năng" lớn

Cũng do sự phát triển chóng mặt của ngành sản xuất đồ gỗ xuất khẩu trong suốt thời gian từ năm 2000 đến năm 2021, không mấy ngạc nhiên khi trước đây có rất nhiều các chủ doanh nghiệp tự tin rằng mình lúc nào cũng ở trong trạng thái toàn dụng lao động. Thậm chí, có nhiều doanh nghiệp còn chủ động từ chối bớt đơn hàng bởi vì đã hoạt động tối đa công suất. Cũng chính vì sự tự tin đó mà khi suy thoái kinh tế xảy ra tại hầu hết mọi nơi ở trên thế giới, căng thẳng giữa Nga - Ukraine cũng đã khiến cho giá nguyên liệu nhập khẩu tăng, các nhà mua hàng lớn đã không còn giữ vững được số lượng đơn hàng của mình thì cũng là lúc các doanh nghiệp phụ thuộc buộc phải chịu những ảnh hưởng rất nặng nề. 

Theo ghi nhận, trong lịch sử phát triển của kinh tế thế giới, người ta đã chứng kiến vô vàn cách thâu tóm một công ty theo hình thức tinh vi đến mức không thể nào tưởng tượng được. Và việc đặt một đơn hàng cực lớn dành cho công ty sản xuất cũng chính là một trong những cách thâu tóm lạ đời giống như thế. 

Trên thực tế cho thấy, có rất nhiều nhà máy sản xuất đồ gỗ tại Việt Nam đang hoạt động cực kỳ hoành tráng với quy mô từ 1000 - 2000ha nhưng thực chất thường chỉ có đúng một đơn hàng từ các nhà mua hàng lớn. Và cách để thâu tóm của những nhà mua hàng lớn đó chính là đặt một đơn hàng nhiều đến mức khiến cho doanh nghiệp phải sản xuất ngày đêm suốt cả năm trời mà không thể nào nhận thêm được một đơn hàng nào nữa. Cũng từ đó, nhiều doanh nghiệp không còn lo về việc phải tìm kiếm nguồn khách hàng. Và chính sự chủ quan này đã tạo cho các nhà mua hàng lớn có một quyền lực tuyệt đối khiến cho công ty sản xuất phải phụ thuộc vào mình. Nếu như thiếu họ thì nhà máy chắc chắn sẽ phải đóng cửa bởi vì không thể chủ động kiếm được các nhà mua hàng khác để kịp thời thay thế. 

Điều này giống như những cậu bé mới lớn đang trong độ tuổi dậy thì rất thích thể hiện bản thân nhưng vẫn còn phụ thuộc vào bố mẹ. Các nhà máy sản xuất đồ gỗ nói riêng và ngành sản xuất nói chung cũng cần phải bừng tỉnh với những thành tựu "nhỏ xíu" của mình. 

Bên cạnh đó, giá nguyên vật liệu leo thang cũng đã khiến cho chi phí sản xuất đội lên rất nhiều. Dù vậy thì giá xuất khẩu lại không được tăng bởi nhà mua hàng ép giá. Thậm chí, có nhiều đơn hàng mà sản phẩm trong container còn có giá thành thấp hơn cả chi phí logistics vận chuyển đơn hàng đó. Và việc các nhà mua hàng yêu cầu báo giá thực chất cũng chỉ là hành động mang tính thủ tục. Bởi vì bản chất của các nhà mua hàng này đều đã biết giá nguyên liệu đầu vào của doanh nghiệp. Thậm chí họ còn tính được chính xác giá thành sản xuất ra sản phẩm. Đó cũng chính là lý do khiến cho các doanh nghiệp sản xuất vừa và nhỏ không thể nào tăng giá sản phẩm của mình để đảm bảo được lợi nhuận tốt nhất và càng không thể tìm kiếm các khách hàng tiềm năng hơn. 

Nếu như tình trạng này tiếp tục kéo dài thì các nhà máy sản xuất đồ gỗ tại Việt Nam với quy mô vừa và nhỏ sẽ nhiễm bệnh và biến đổi thành trạng thái Zombie. Nghĩa là doanh nghiệp đó dù không phá sản nhưng lại sống lay lắt và phụ thuộc. Lợi nhuận kiếm ra được cũng chỉ vừa đủ để trả lãi suất cho các khoản vay nhưng tuyệt đối lại chẳng đủ để trả nợ. 

Và chẳng có một doanh nghiệp nào không muốn thoát khỏi tình trạng "lay lắt" này nhưng với cách truyền thống thì khó có thể hy vọng một điều kỳ diệu xảy ra. 

Cần áp dụng chìa khóa công nghệ và chuyển đổi số

Có thể thấy, không phải tự nhiên là các môn phái trong võ học Á Đông lại đề cao tốc độ cũng như triết lý nhu cương trong võ đạo của mình. Với bất lợi về ngoại hình nhỏ bé thì bắt buộc các thế đòn của Châu Á nói chung và người Việt Nam nói riêng cần phải được tận dụng sức mạnh tập trung đúng các huyệt đạo chính xác, thay vì đánh dàn trải. Đồng thời thì tốc độ ra đòn cũng phải nhanh và chuẩn, thanh thoát. 

Và trong vật lý phổ thông, lực sinh ra bởi khối lượng nhân cho gia tốc. Và người Việt có thể trạng không cao nên dù đã thực hiện xoay hông với mục đích dồn khối lượng từ toàn bộ cơ thể sang điểm ra đòn thì khối lượng đó cũng chẳng đủ lớn để làm cho lực tấn công tăng lên. Vậy nên, buộc phải đồng thời đẩy gia tốc lên mức cao nhất - bản chất gia tốc là tốc độ ra đòn. Cũng tựa như võ thuật, các doanh nghiệp trong ngành xuất khẩu đồ gỗ nếu không phải là những gã khổng lồ thì buộc phải thích ứng thật nhanh và rà đúng huyệt đạo, linh động trong cách ra đòn. 

Trong khi giới phân tích đang mải mê đánh giá những giai đoạn thích hợp để cho các doanh nghiệp trong ngành khi nào có thể chuyển đổi từ OEM sang ODM thì vấn đề quan trọng lúc này vẫn là làm sao có được đơn hàng với lợi nhuận tốt nhất. Mà để có thể làm được điều đó thì phải có chuyển đổi số.

Cũng theo đó, việc phát triển nhanh chóng của các ngành nghề công nghệ cao đã làm sản sinh ra thuật ngữ "phức tạp hóa những thứ vô cùng đơn giản". Và chuyển đổi số không nhất thiết là phải sử dụng VR hay AR với chi phí quá lớn hay đầu tư một cách bài bản về những hệ thống ERP, CRM… trong giai đoạn quá sớm mà có thể chỉ đơn giản đó là hoạt động Digital Marketing. Để có thể tìm được khách hàng bằng cách phi truyền thống thì các doanh nghiệp sản xuất đồ gỗ vừa và nhỏ tìm đúng huyệt đạo mà mình cần. Cụ thể, huyệt đạo ở đây chính là các nhà mua hàng vừa và nhỏ. Số lượng các nhà mua hàng vừa và nhỏ ở trên thế giới là rất lớn. Chính vì thế chẳng việc gì phải tập trung chen chân, giành giật những nhà mua hàng khổng lồ một cách tốn kém để rồi bị phụ thuộc vào các nhà máy đang dậy thì hay trở thành các nhà máy zombie trong tương lai. 

Càng phải tăng năng suất trong tình trạng suy thoái

Lịch sử cũng đã chứng minh rằng, trong bất kỳ hoàn cảnh nào, dù là khó khăn nhất thì đều có những doanh nghiệp hưởng lợi và thiệt hại. Việc của các doanh nghiệp sản xuất là phải làm sao có thể tìm ra hướng đi riêng cho mình. Cũng do ảnh hưởng của dịch bệnh mà đa số các khách hàng quốc tế như Mỹ, Nhật Bản, EU,... đều đồng loạt bỏ đi kế hoạch tham quan hội chợ quốc tế. Chính vì thế mà việc áp dụng tìm nhà mua hàng như trước đây là không còn phù hợp. Các nhà mua hàng lớn thì khó tiếp cận còn các nhà mua hàng nhỏ lại ít tham gia bởi vì tốn rất nhiều chi phí. 

Vậy nên, một hướng đi sáng cho các doanh nghiệp chế biến gỗ với quy mô vừa và nhỏ chính là tìm kiếm đối tác qua nền tảng online. Theo đó, bán lẻ online đã hết sức phổ biến. Dù vậy thì việc tìm kiếm nhà mua hàng thông qua nền tảng internet cho các doanh nghiệp sản xuất đồ gỗ xuất khẩu vẫn đang còn là khái niệm mới và dường như rất khó khăn khi doanh nghiệp vẫn vận hành theo cách cũ. 

Bên cạnh việc tìm kiếm các đơn vị hỗ trợ digital, các doanh nghiệp phải bắt buộc có tâm lý chuẩn bị từ trước và áp dụng chuyển dịch từ sớm. Chẳng có liều thuốc nào có thể cứu cánh cho các doanh nghiệp khi đã xảy ra vấn đề và mọi kết quả đều cần có sự chuẩn bị từ 6 tháng đến 1 năm. Đã là doanh nghiệp nhỏ thì bắt buộc phải thay đổi nhanh, rà đúng huyệt và phải hành động thay đổi quyết liệt. Phải làm sao cho càng suy thoái thì phải tăng năng suất vượt bậc và nhờ vào sự chuẩn bị trước của chính doanh nghiệp mình.