Trung Quốc gặp khó giữa việc chọn điện hay lương thực

Theo VnExpress, những kế hoạch để tăng tốc phát triển năng lượng mặt trời và năng lượng gió ở Trung Quốc đang gặp nhiều trở ngại lớn như lũ lụt, hạn hán cũng những vấn đề liên quan đến nguồn cung lương thực. Thiên tai ở nhiều nơi khiến cho giới chức Trung Quốc phải tính toán lại xem nước này sẽ mất bao nhiêu diện tích đất dành cho việc trồng trọt nếu tiếp tục theo đuổi điện tái tạo.

Kể từ khi Trung Quốc công bố mục tiêu trung hòa carbon vào năm 2060, các trang trại điện mặt trời và gió đã được tăng tốc để xây dựng. Xét đến nhu cầu của 1,4 tỷ dân của đất nước này thì diện tích đất có khả năng canh tác tốt hiện đang khá hạn chế. Những vùng đất màu mỡ ở các tỉnh miền Đông và miền Trung nước này đã dần biến mất bởi đô thị hóa. 

Khi chính quyền các nơi ưu tiên bảo vệ sinh thái và anh ninh lương thực, kế hoạch xây dựng các dự án năng lượng mặt trời lớn đang được giám sát ngày một chặt chẽ hơn.

Hiện tại, Trung Quốc là quốc gia có nguồn năng lượng tái tạo lớn nhất thế giới với năng lực có thể tạo ra khoảng 679 gigawatt điện gió và điện mặt trời, cộng với 290 gigawatt thủy điện. Công suất điện mặt trời và điện gió của quốc gia này đã tăng hơn 20% kể từ năm 2020. Theo kế hoạch của các chính quyền địa phương, Trung Quốc sẽ đạt mục tiêu tổng công suất 1.200 gigawatt sớm hơn 5 năm so với dự kiến nếu các dự án được thực hiện đầy đủ theo kế hoạch.

Tuy nhiên, vào tháng 5 năm nay, Bộ Tài nguyên Trung Quốc đã đưa ra lệnh cấm các dự án mặt trời và điện gió trên một số tuyến đường thủy và hồ chứa thủy điện. Việc này được thực hiện nhằm bảo vệ sinh thái cùng với đó là ngăn chặn sự phát triển quá mức có thể làm sẽ khiến cho quá trình kiểm soát lũ lụt bị gián đoạn.

Một dự thảo khác được đưa ra cũng đang được xem xét bởi ba cơ quan của chính phủ trong đó có Bộ Tài nguyên với mục tiêu cấm các dự án năng lượng mặt trời mới trên đất canh tác hoặc đất rừng. 

Một số chính quyền địa phương đã bắt đầu can thiệp vào các dự án này. Ở tỉnh Giang Tô, một số nhà máy năng lượng mặt trời nổi với công suất 1 gigawatt bao phủ 70% một hồ nước lớn đã bị phá dỡ một phần trong năm 2022 này. Chính quyền địa phương cho biết, hồ chứa này được xây dựng trái phép và ảnh hưởng đến việc xả lũ. 

Sự thay đổi về mức độ ưu tiên đã đặt một số chính quyền địa phương, đặc biệt là các tỉnh ở phía đông có mức độ đô thị hóa cao vào thế khó. Nhiệm vụ của họ vừa phải giảm khí thải carbon vừa phải đối mặt với “ranh giới đỏ” do chính phủ đưa ra để bảo vệ đất canh tác ở từng khu vực. 

Theo Qin Yan, nhà phân tích tại công ty dữ liệu tài chính Refinitiv, việc phát triển năng lượng tái tạo được coi là một “thành tựu chính trị”, khiến các địa phương tập trung quá mức trong thời gian vừa qua. 

“Một số dự án đã vi phạm các quy tắc về việc bảo vệ sinh thái và đất canh tác. Các cơ quan quản lý môi trường địa phương đã nhận thấy vấn đề và đang cố gắng điều chỉnh cho phù hợp”, chuyên gia này nói.

Việc các địa phương ưu tiên các loại cây trồng có thể khuyến khích các công ty năng lượng điện mặt trời và điện gió áp dụng được các chiến lược thay thế. Khi đó có thể đưa ra những dự án tích hợp năng lượng tái tạo vào các trang trại theo cách không làm ảnh hưởng đến sản xuất và an ninh lương thực. Ví dụ như việc lắp pin mặt trời trên nóc chuồng gia súc và trang trại chăn nuôi động vật hoặc bố trí các tuabin gió theo các không ảnh hưởng đến những hoạt động nông nghiệp của các địa phương. 

Từ năm 2021, Trung Quốc đã khởi động các chương trình năng lượng điện mặt trời áp mái. Chính phủ nước này đặt mục tiêu, đến năm 2025 là có thể bao phủ hơn một nửa tòa nhà công cộng và các nhà máy mới xây dựng bằng những tấm pin mặt trời. 

Một chiếc lược khác được đưa ra là đi về phía tây, hướng đến những vùng ít cư dân hơn, đến với các vùng núi và sa mạc có tiềm năng nông nghiệp thấp; hoặc đến những nơi đất đai đã bị thoái hóa như những mỏ than không sử dụng. Theo đó, khoảng 100 gigawatt các dự án năng lượng mặt trời và gió chủ yếu đặt ở sa mạc đã bắt đầu được xây dựng. Khoảng 450 gigawatt khác đã được lên kế hoạch xây dựng vào năm 2030.

Một khu vực khác đang thu hút sự chú ý của các nhà phát triển điện mặt trời là khu vực sa mạc Gobi, nằm giữa biên giới phía bắc của Trung Quốc và Mông Cổ. Khu vực này có đất đai rẻ, khô cằn, nhiều nắng và gió. Tuy nhiên, khu vực này lại cách xa các thành phố lớn và các trung tâm công nghiệp của Trung Quốc xa đến hàng nghìn gặm, điều này đã khiến cho việc truyền tải điện năng trở nên đắt đỏ hơn. 

Để có thể khai thác tiềm năng điện ở những nơi xa xôi này, chính phủ Trung Quốc đang xây dựng những đường truyền tải mới trên khắp đất nước. Quốc gia này hiện nay đang có 33 đường dây siêu cao áp. Tập đoàn Lưới điện Trung Quốc (State Grid), vận hành khoảng 88% lưới điện trên cả nước, đang đầu tư xây dựng thêm 38 đường dây từ năm 2021 đến năm 2025 với số tiền lên đến 280 tỷ nhân dân tệ (56 tỷ USD).

Tuy những giải pháp trên rất tốt về mặt lý thuyết nhưng trên thực tế, chính quyền địa phương cho biết họ thu ngân sách từ việc sản xuất điện còn được nhiều hơn là sản xuất nông nghiệp. Chính vì thế, một số đã cố tình vi phạm. “Tiền sẽ chảy vào những lĩnh vực có lợi nhất”, Qin nói. 

Đầu năm nay, dân làng sống ở quận Xingtang (Hà Bắc) đã xảy ra xô xát với công nhân của một công ty năng lượng mặt trời. Chính quyền địa phương đã cho thuê đất nông nghiệp để công ty năng lượng làm dự án điện mặt trời 200 megawatt. Nông dân địa phương đã tức giận sau khi công ty này san bằng 6,7 hecta lúa mì gần đến ngày thu hoạch. 

Tuy nhiên, điều này không có nghĩa sẽ không có nơi nào để có thể phát triển các nhà máy điện lớn ở những nơi thuộc miền Trung và miền Đông Trung Quốc. Hầu hết năng lượng tái tạo trong ba năm tới sẽ phát triển ở các sa mạc phía Bắc và phía Tây, Tổng thư ký Liên minh Tài chính và Đầu tư Năng lượng Mới Trung Quốc nhận định.
“Các chính sách liên quan đến đất đai, không chỉ các dự án năng lượng mặt trời, rõ ràng đang đi theo hướng ưu tiên việc sản xuất lương thực”, ông Peng đánh giá.