Pháp khó "cai nghiện" năng lượng Nga, đối mặt với nguy cơ phải nhập khẩu điện

Theo Nhịp sống kinh tế, những cột hơi nước vẫn bốc lên từ hai lò phản ứng tại nhà máy điện hạt nhân Chinon tại trung tâm Thung lũng Loire tươi đẹp tại Pháp.

Nhưng bầu trời phía trên lò phản ứng thứ ba lại trong xanh một cách lạ lùng, những vết nứt đáng lo ngại trong hệ thống làm mát đã buộc lò phản ứng này phải dừng hoạt động.

Được biết, đây không phải là lò phản ứng hạt nhân duy nhất ngừng hoạt động tại Pháp, nơi có sản lượng điện hạt nhân lớn nhất toàn châu Âu. Có khoảng hơn một nửa số lò phản ứng hạt nhân của Pháp đã buộc phải tạm dừng hoạt động khi tập đoàn năng lượng Électricité de France (EDF), công ty vận hành chúng liên tiếp gặp nhiều vấn đề về kỹ thuật.

Chồng chất khó khăn

Trước tình hình Liên minh châu Âu quyết tâm "cai nghiện" khí đốt và dầu của Nga, Pháp đã đặt cược vào nhiều nhà máy hạt nhân của mình để có thể vượt qua những cuộc khủng hoảng năng lượng. Năng lượng hạt nhân cung cấp được khoảng 70% điện năng của Pháp, tỷ lệ này lớn hơn bất kỳ mọi quốc gia nào khác trên thế giới.

Mặc dù vậy, ngành công nghiệp này đã rơi vào một cuộc khủng hoảng điện năng chưa từng có. Được biết, nguyên nhân chính là do EDF đang phải đối mặt với nhiều rắc rối kỹ thuật, chẳng hạn như tình trạng rò rỉ những bộ phận bị ăn mòn cho tới khí hậu nóng lên khiến việc làm mát những lò phản ứng già cỗi trở nên khó hơn nhiều.

Những sự cố tại EDF, nhà xuất khẩu năng lượng lớn nhất châu Âu đã khiến sản lượng điện hạt nhân của Pháp sụt giảm xuống mức thấp nhất trong 30 năm trở lại đây, từ đó đẩy hoá đơn điện nước này lên mức cao kỷ lục khi căng thẳng tại Ukraine đang gây ra sự lạm phát trên phạm vi rộng.

Thay vì mục tiêu xuất khẩu lượng điện lớn cho Ý, Anh và nhiều nước châu Âu khác không muốn phụ thuộc vào dầu mỏ của Nga, Pháp lại phải đối mặt với viễn cảnh điện không đủ dùng trong mùa đông này và phải nhập khẩu thêm.

Tập đoàn EDF vốn đang vướng vào một khoản nợ lên tới 45 tỷ USD, phải tiếp tục mang thêm gánh nặng tài chính do thoả thuận hợp tác với tập đoàn năng lượng hạt nhân Nga Rosatom.

Rắc rối chồng chất, bùng phát nhanh chóng tới nỗi chính phủ Tổng thống Emmanuel Macron phải xem xét tới việc quốc hữu hoá tập đoàn này. Bộ trưởng phụ trách chuyển đổi năng lượng Pháp, cho biết rằng: "Chúng tôi chưa thể loại bỏ đi biện pháp này, EDF cần một khoản đầu tư khổng lồ".

Những cuộc khủng hoảng đã xảy ra vào đúng thời điểm tồi tệ nhất, ngay sau khi Liên minh châu Âu thông qua những lệnh cấm đối với dầu Nga, giá dầu chạm mức cao kỷ lục đã làm gia tăng trầm trọng những khó khăn kinh tế tại châu Âu và cuộc khủng hoảng giá sinh hoạt tại Pháp, cũng như nhiều nước khác.

Giá khí đốt tự nhiên cũng đang tăng mạnh, đây được coi là nguồn năng lượng Pháp sử dụng để bù đắp cho sự sụt giảm sản lượng của điện hạt nhân.

Trong khi châu Âu đang cân nhắc lại những chính sách của mình đối với năng lượng Nga, những người ủng hộ nhận định năng lượng hạt nhân có thể giúp giảm bớt tình trạng thâm hụt nhiên liệu của khu vực này.

Bên cạnh những nguồn năng lượng sạch như gió, mặt trời và những năng lượng tái tạo khác, năng lượng hạt nhân cũng đang đáp ứng được những mục tiêu về biến đổi khí hậu.

Nhưng việc giải quyết những khó khăn mà EDF hiện đang đối mặt không phải là điều dễ dàng. Với 56 lò phản ứng ngành công nghiệp điện hạt nhân của Pháp có quy mô lớn nhất châu Âu chỉ đứng sau Mỹ. Một phần tư sản lượng điện của châu Âu tới từ năng lượng hạt nhân tại hơn 10 quốc gia, trong đó có có Pháp sản xuất tới hơn một nửa công suất.

Mặc dù vậy thì ngành công nghiệp hạt nhân được xây dựng nên từ những năm 1980 của Pháp đã gặp khó khăn trong nhiều thập kỷ do thiếu vốn đầu tư mới. Những chuyên gia cho biết rằng ngành này hiện đang thiếu hụt những người có trình độ cao do họ đã nghỉ hưu hoặc chuyển sang một công việc mới.

Tình trạng này có thể sẽ ảnh hưởng tới khả năng của EDF trong việc duy trì những trạm điện hiện có, hoặc xây dựng nên những trạm điện thay thế.

Chuyên gia năng lượng hạt nhân tại négaWatt, Yves Marignac, một tổ chức tư vấn tại Paris cho biết: "Chiến lược của EDF đã được chính phủ tán thành, họ sẽ trì hoãn việc tái đầu tư và chuyển đổi hệ thống. EDF càng trì hoãn thì sẽ càng mất đi những người có trình độ cao, những vấn đề kỹ thuật tích tự và càng trở nên trầm trọng hơn.

Kế hoạch hướng tới tương lai

Gần đây ông Macron đã công bố chi tiết kế hoạch trị giá tới 51,7 tỷ euro nhằm xây dựng lại ngành công nghiệp hạt nhân của Pháp. EDF sẽ xây dựng tới 14 lò phản ứng thế hệ mới, cũng như nhiều nhà máy hạt nhân nhỏ hơn. Được biết, đây sẽ là nền tảng cho việc củng cố sự độc lập về năng lượng của Pháp và đáp ứng được những mục tiêu về khí hậu.

Mặc dù vậy, một số ít lò phản ứng hạt nhân mới do EDF xây dựng đã gặp nhiều vấn đề như bị đội vốn lên hoặc chậm tiến độ. Một lò phản ứng thuộc EDF tại Hinkley Point, phía tây nam nước Anh, dự kiến sẽ bắt đầu đi vào hoạt động vào năm 2027, chậm tới hơn 4 năm so với kế hoạch và quá muộn để có thể giúp Anh nhanh chóng thoát khỏi những sự phụ thuộc vào dầu khí của Nga.

Một nhà máy điện hạt nhân của Pháp cũng mới bắt đầu hoạt động vào tháng trước, trong khi theo kế hoạch là sẽ hoàn thành vào năm 2009.

Sản lượng điện hạt nhân hiện nay của Pháp đang ở mức thấp nhất kể từ năm 1993, với công suất chỉ đạt được 61,4 gigawatts. Ngay cả khi một số lò phản ứng hoạt động trở lại vào mua hè thì sản lượng điện hạt nhân của Pháp vẫn sẽ thấp hơn 25% so với những năm trước vào mùa đông này, gây ra nhiều hậu quả đáng báo động.

Một chuyên gia năng lượng và giáo sư tại Học viện Khoa học Chính trị Paris, Thierry Bros cho biết rằng: "Nếu những lò phản ứng hạt nhân hoạt động thấp hơn nhiều so với công suất thiết kế, chúng ta buộc phải cắt điện hoặc chuyển hướng sang sử dụng những năng lượng hoá thạch như khí đốt và than".

Chính phủ Pháp hiện đang nắm giữ tới hơn 84% cổ phần của EDF cũng là một nguyên nhân gây ra nhiều cuộc khủng hoảng năng lượng hiện nay. Khi giá điện trên thị trường đạt tới gần 500 euro vào mùa đông năm ngoái, Tổng thống Macron đã buộc EDF phải bán điện cho bên thứ 3 với mức giá chỉ 46 euro mỗi megawatt giờ nhằm thực hiện cam kết sẽ bảo vệ được người dân Pháp khỏi những ảnh hưởng của lạm phát.

Để có thể bù đắp được cho những sản lượng điện thiếu hụt của những lò phản ứng hạt nhân dừng hoạt động EDF đã buộc phải mua điện với giá thành cao trên thị trường mở với chi phí dự kiến tới hơn 10 tỷ euro trong năm nay.

Động thái này đã khiến giám đốc điều hành chiến lược của EDF, Jean-Bernard Lévy đã phải gửi một bản kháng cáo chính thức đối với quyết định của chính phủ.

Khi tình hình ngày càng trở nên nghiêm trọng hơn nhiều, chính phủ Pháp đã buộc phải cung cấp thêm gói cứu trợ tài chính trị giá tới gần 2,1 tỷ USD cho EDF vào tháng 2. Mặc dù vậy, vẫn không đủ để có thể giải quyết được những khó khăn tài chính của công ty.

EDF vốn đã nợ nần chồng chất, hiện còn đang phải đối mặt với những rủi ro từ những thoả thuận hợp tác của công ty với tập đoàn năng lượng hạt nhân Rosatom của Nga. Những doanh nghiệp Pháp từ lâu đã là những nhà cung cấp linh kiện quan trọng của Rosatom với nhiều mặt hàng như tuabin hơi nước Arabelle đã được dùng trong những lò phản ứng hạt nhân của cả EDF và Rosatom.

Mặc dù căng thẳng đang ngày càng gia tăng, Pháp vẫn làm ăn vô cùng bình thường với Nga trong lĩnh vực điện hạt nhân, vốn đã được miễn trừ khỏi những lệnh trừng phạt từ phía Liên minh châu Âu.

Ông Macron hồi tháng 2 đã ủng hộ EDF mua lại công ty sản xuất tua-bin Arabelle trị giá tới 1,1 tỷ euro từ phía General Electric tại Mỹ.

Hiện nay, EDF đang tìm nhiều cách để có thể giảm giá thương vụ này do những lo ngại rằng hoạt động kinh doanh của Rosatom có thể đối mặt với nhiều khó khăn ngay sau khi Phần Lan huỷ hợp đồng cung cấp lò phản ứng hạt nhân của họ trong tháng trước.

Nếu Rosatom tiếp tục bị huỷ thêm hợp đồng hoặc chậm tiến độ khi xây dựng những nhà máy hạt nhân thì EDF có thể đối mặt với những nguy cơ thua lỗ do những nhu cầu tuabin hơi nước suy giảm.

Theo ngân hàng đầu tư JPMorgan Chase, để ngành công nghiệp hạt nhân của Pháp được phục hồi hoàn toàn, đặt cược tốt nhất của nước này là gắn bó với kế hoạch đầu tư xây dựng những lò phản ứng mới. Ngân hàng cho biết rằng: "Cuộc khủng hoảng hiện nay đang khiến cho dự án xây dựng những lò phản ứng mới cũng như nhu cầu tái cấu trúc hoặc quốc hữu hoá tập đoàn EDF trở nên cần thiết hơn bao giờ hết đối với Pháp và nhiều quốc gia châu Âu khác".