Lưu ký chứng khoán là gì? Những điều cần biết về lưu ký chứng khoán

Lưu ký chứng khoán là gì?

Hoạt động lưu ký chứng khoán bao gồm việc nhận ký gửi, chuyển giao ghi nhận sở hữu chứng khoán của khách hàng và bảo quản an toàn trên hệ thống lưu ký do trung tâm lưu ký chứng khoán Việt Nam (VSD) thực hiện với những điều kiện nhất định.

Đây là hoạt động để quản lý hiệu quả nhằm bảo quản lợi ích của người sở hữu với từng loại chứng khoán. Với những quy luật hiện hành thì một công ty đại chúng khi phát hành chứng khoán ra thị trường hoặc muốn đăng ký niêm yết trên Sở giao dịch chứng khoán bắt buộc phải lưu ký tập trung tại trung tâm lưu ký chứng khoán Việt Nam rồi mới giao dịch được trên sàn chứng khoán. 

Những nguyên tắc của việc lưu ký chứng khoán

Đối với hoạt động lưu ký chứng khoán thì phải tuân thủ các nguyên tắc được đưa ra thì mới có thể tham gia vào hoạt động này như sau:

- Trường hợp khách hàng không có điều kiện để đến công ty lưu ký chứng khoán để giao dịch tại quầy thì phải thông qua thành viên lưu ký rồi thành viên đó sẽ tái lưu ký chứng khoán tại công ty này. 

- Khi quản lý tài sản lưu ký cần phải thực hiện những việc sau: Nếu tài khoản đăng ký lưu ký chứng khoán tại thành viên lưu ký thì số dư tài khoản phải khớp với số dư tài khoản lưu ký của thành viên đã mở tài khoản tại công ty lưu ký chứng khoán. Các thông tin phải phù hợp với cơ sở dữ liệu, nếu xảy ra sai sót thì khách hàng cần phải thông báo kịp thời đến công ty lưu ký chứng khoán để điều chỉnh kịp thời. 

- Chứng khoán lưu ký của khách hàng công ty lưu ký chứng khoán Việt Nam là tài sản riêng của khách hàng nên phải quản lý tách biệt với tài sản của công ty. Số lượng chứng khoán lưu ký này phải đảm bảo quyền lợi cho khách hàng chứ không được phục vụ cho bên thứ ba. 

Có nghĩa là mỗi người sẽ tổ chức phát hành đăng ký lưu ký chứng khoán đối với một thành viên lưu ký riêng trên thị trường, sau đó người này sẽ phải trực tiếp thực hiện lưu ký lại cho thành viên ban đầu tại trung tâm lưu ký chứng khoán Việt Nam. Trong đó, những dữ liệu cung cấp trước sau đều phải trùng nhau thì mới có thể lưu ký hợp pháp. 

Thông thường những công ty chứng khoán hoặc ngân hàng thương mại đang hoạt động tại Việt Nam sẽ là thành viên lưu ký. Những tổ chức này đều phải được Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cấp giấy chứng nhận đã từng haotj động hoặc đăng ký lưu ký, đồng thời cần phải thực hiện mọi trách nhiệm được quy định trong pháp luật. 

Lưu ký chứng khoán sẽ tồn tại dưới mã số định danh cấp cho những chứng khoán quốc tế theo quy định. Mỗi nhà đầu tư chỉ được mở một tài khoản lưu ký duy nhiên tại một thành viên lưu ký. Những thông tin riêng của cá nhân sẽ được lưu lại trên hệ thống và tránh một người đăng ký nhiều tài khoản khác nhau. 

Vai trò của lưu ký chứng khoán

Hoạt động lưu ký chứng khoán ngày càng phổ biến vậy vai trò của hoạt động này là gì? Tại sao việc lưu ký chứng khoán lại phải tuân thủ những quy định chặt chẽ của pháp luật?  Hãy cùng điểm qua những vai trò quan trọng của hoạt động lưu ký chứng khoán như sau: -Lưu ký chứng khoán giúp tiết kiệm tối đa các chi phí in ấn một số chứng chỉ, chi phí bảo quản, cất trữ tài liệu

- Đảm bảo tính thanh khoản tốt, vốn quay vòng nhanh

- Giảm thiểu rủi ro của thị trường, nâng cao uy tín cho các bên tham gia hoạt động lưu ký 

- Nếu như việc cầm chứng khoán giấy có thể khiến bạn thất lạc hoặc để mất thì với hình thức lưu ký này sau khi mua bán thành công số chứng khoán thuộc sở hữu của bạn được cập nhật dưới dạng dữ liệu trên hệ thống lưu ký tập trung. 

- Tài khoản chứng khoán lưu ký sẽ được lưu lại trên hệ thống nên nhà đầu tư chỉ cần truy cập là biết được thông tin về số lượng chứng khoán lưu ký của mình. 

Phân biệt chứng khoán lưu ký và chưa lưu ký

Việc phân biệt chứng khoán lưu ký và chưa lưu ký cũng rất quan trọng để nhà đầu tư có thể lựa chọn giao dịch một cách hợp lý. Hiện tại, toàn bộ số chứng khoán đang được niêm yết trên thị trường chính là tổng số chứng khoán chưa lưu ký và đã lưu ký chính thức. Vậy làm cách nào để phân biệt giữa chứng khoán lưu ký và chứng khoán chưa lưu ký.

Về hình thức tồn tại, giao dịch: Chứng khoán lưu ký là những chứng khoán đã được chứng nhận và tồn tại dưới dạng dữ liệu điện tử, tích hợp nhanh trên hệ thống hoặc tích hợp vào các tài khoản đầu tư thông qua việc đăng ký tại thành viên lưu ký hoặc trung tâm VSD. Hiện nay chứng khoán lưu ký được giao dịch trên các sàn HoSE, HNX,… 

Chứng khoán chưa lưu ký là những chứng khoán mà nhà đầu tư sẽ phải giao dịch trực tiếp với tổ chức phát hành khi muốn mua hoặc bán. Chứng khoán chưa lưu ký tồn tại dưới dạng sổ cổ đông hoặc giấy chứng nhận sở hữu cổ phần. Thông thường chứng khoán chưa lưu ký sẽ do công ty cổ phần chưa phải đại chúng và không đăng ký lưu ký tại VSD phát hành. Nghĩa là chứng khoán vẫn được giao dịch nhưng mọi giao dịch hay chia cổ tức đều thông qua công ty cổ phần.

Cách giao dịch: Chứng khoán lưu ký sẽ được giao dịch trên các sàn HosE, HNX,... nhà đầu tư có thể mua bán trực tiếp ra thị trường thông qua Sở giao dịch chứng khoán. 

Chứng khoán chưa lưu ký sẽ chỉ có thể bán hoặc mua đối với chính các công ty phát hành và phải thông qua các công ty này để chia cổ tức. 

Những câu hỏi phổ biến về lưu ký chứng khoán

Ngoài những thông tin quan trọng về lưu ký chứng khoán thì vẫn còn một số câu hỏi được nhiều người đặt ra như sau: 

Thông tin sở lưu ký chứng khoán

Hiện nay, nước ta chỉ có một Trung tâm lưu ký chứng khoán Việt Nam duy nhất – VSD, có trụ sở tại 112 Hoàng Quốc Việt, quận Bắc Từ Liêm, Hà Nội cùng với hai chi nhánh tại TP. Hồ Chí Minh. Đây là đơn vị duy nhất được cấp mã chứng khoán cho những mã chứng khoán giao dịch và phát hành trên thị trường.

Trung tâm lưu ký chứng khoán có tư cách pháp nhân, con dấu riêng, mở tài khoản tại Kho bạc Nhà nước cũng như tài khoản ngân hàng tại các ngân hàng. Đơn vị này hạch toán độc lập, tự chủ về tài chính, chế độ tài chính, báo cáo, kiểm kê đều theo các quy định của pháp luật. 

Việc lưu ký chứng khoán có bắt buộc không?

Nếu nhà đầu tư muốn giao dịch trên sàn giao dịch thì bắt buộc phải lưu ký chứng khoán theo đúng luật quy định. Việc mua bán qua sàn sẽ dễ dàng và hiệu quả hơn nên các nhà đầu tư nên lưu ký chứng khoán để tiết kiệm thời gian. Nếu không lưu ký thì nhà đầu tư sẽ phải tìm đến doanh nghiệp phát hành loại chứng khoán đó và đăng ký mua trực tiếp của họ. Như vậy sẽ mất thời gian, tốn chi phí hơn mà chưa chắc đã mua được những mã chứng khoán tốt. 

Tuy nhiên vẫn còn một số đơn vị phát hành chứng khoán chưa lưu ký nên họ sẽ phát hành chứng khoán cho những cổ đông lớn. Tùy vào mục đích riêng của mỗi doanh nghiệp họ sẽ quyết định có lưu ký hay không lưu ký đối với chứng khoán của mình. Song, nếu như nhà đầu tư muốn đảm bảo an toàn thì nên đăng ký tài khoản lưu ký chứng khoán để giao dịch thuận lợi, nhanh chóng và được bảo vệ mọi quyền lợi. 

Thành viên và hệ thống lưu ký chứng khoán

Trung tâm lưu ký chứng khoán thì chỉ có một nhưng sẽ có rất nhiều thành viên lưu ký tham gia vào bộ máy này. Muốn trở thành một thành viên lưu ký thì phải đáp ứng được một số quy định sau:  

- Đơn vị này phải là công ty chứng khoán hoặc ngân hàng thương mại có giấy chứng nhận đăng ký hoạt động lưu ký hợp pháp, thành viên ban giám đốc phải có ít nhất một người thực hiện hoạt động đăng ký, lưu ký, thanh toán bù trừ, nhân viên làm việc tại bộ phận này phải hoàn thành một khóa học về lưu ký chứng khoán của VSD

- Phải có hệ thống phần mềm chuyên đăng ký, lưu ký và những nhiệm vụ liên quan khác đều phải kết nối với hệ thống của cổng giao tiếp điện tử chung của VSD và phần mềm đang sử dụng của VSD. Đây là điều bắt buộc để có thể so sánh đối chiếu xem thông tin có khớp không, tránh xảy ra gian lận.  

- Các thành viên lưu ký bắt buộc phải tuân thủ những quy định và chế tài được đưa ra nếu không sẽ phải chịu các hình thức xử phạt sau: 

• Đầu tiên là nhận công văn nhắc nhở, khiển trách với trường hợp vi phạm ở mức độ nhẹ
• Tiếp theo, có thể đình chỉ hoạt động của thành viên nếu vi phạm ở mức độ nặng hoặc tái phạm
• Mức nặng nhất được thực hiện đồng thời với 2 hình thức phạt trên cùng với việc thu hồi giấy chứng nhận thành viên lưu ký của VSD. 

- Các hoạt động lưu ký chứng khoán phải đảm bảo tính minh bạch, rõ ràng và chính xác nếu trở thành thành viên của VSD. Các thành viên sẽ phải hoàn thành hồ sơ, nộp lên trung tâm lưu ký chứng khoán để xét duyệt trước khi phát hành ra thị trường. Tuân thủ mọi quy định do VSD đưa ra một cách nghiêm chỉnh.

Lưu ký chứng khoán là hoạt động có thể do cá nhân hoặc các tổ chức thực hiện, đây là một trong những hình thức mua bán giao dịch uy tín trên sàn chứng khoán có thể tin tưởng. Song, vẫn cần tìm hiểu kĩ về các loại chứng khoán cũng như những thành viên mà nhà đầu tư định nhờ vào để lưu ký.