Hồ sơ Uber: Bí mật ẩn sau cuộc mở rộng quy mô trên toàn cầu của startup đình đám một thời

Theo Nhịp sống kinh tế, vào giữa cuộc đình công đường sắt diễn ra tại Anh vào tháng trước khiến nhu cầu về xe taxi tăng cao ngất ngưởng, một nhóm tài xế Uber đã quyết định họ cũng sẽ đình công trong vòng 24 giờ. Vài trăm người trong số họ đã tuần hành để phản đối văn phòng của Uber tại London, phàn nàn về việc trả lương bèo bọt và quản lý tuỳ tiện bằng thuật toán.

Một tài xế 44 tuổi có tên Abdurzak Hadi vào ngày đình công đã để con trai út tại trường, sau đó đi từ nhà và dẫn đầu cuộc biểu tình. Được biết, Hadi là một phần của chiến dịch chống lại những gã khổng lồ công nghệ mang tên David và Goliath.

Được biết, anh ấy là một trong 19 tài xế Uber đã đưa công ty ra toà vào năm 2015 với yêu cầu rằng họ là công nhân được hưởng mức lương tối thiểu hợp pháp. Uber đã khẳng định rằng những tài xế của họ là những nhà thầu tư nhân, như hãng đã tuyên bố trên toàn thế giới.

Những tài xế ở Vương quốc Anh cuối cùng đã thắng kiện khi toà án tối cao ra phán quyết có lợi cho họ vào năm 2021, họ đã phải trải qua 6 năm chiến đấu chống lại Uber và khẳng định quyền của họ.

Hadi đã vô cùng kinh ngạc về quá trình này, anh ta nghĩ: "Chà, làm sao tôi lại là một trong những người ngồi đây trong toà án này - một người bình thường tới từ Somalia, xuất thân thiếu thốn, tới London, nói chuyện với những người lái xe nhập cư khác, có thể đưa một tập đoàn khổng lồ ra toà. Thật không thể tin được, tôi cảm thấy mình là một phần của lịch sử".

Hadi rất thích làm tài xế Uber, anh nhớ rõ sự phấn khích mà anh cảm thấy trước cuộc cách mạng hứa hẹn trên thị trường taxi khi Uber ra mắt tại London. Công ty khởi nghiệp của Mỹ này đã nói về việc trao quyền cho những doanh nhânh và tạo ra ấn tượng về sự kết hợp kỳ diệu giữa cầu và cung, nhờ vào thuật toán của họ, sẽ tạo ra được những công việc được trả lương cao.

Lúc mới vào, Uber đã cung cấp lượng tiền mặt khổng lồ cho những tài xế và khoản thưởng trị giá 50 bảng Anh cho những khách hàng giới thệu được bạn bè tham gia. Uber đã sử dụng hàng tỷ USD tiền mặt của nhà đầu tư để trả cho những khoản trợ cấp này nhằm hạ bệ các đối thủ, thu hút những tài xế tham gia vào nền tảng và thống trị thị trường. Hadi nhớ lại thời điểm đó: "Thời điểm đó, tất cả những điều đó giống như mật ngọt vậy".

Nhưng ngay sau đó, mọi chuyện đã diễn ra không mấy suôn sẻ. Khi Uber tràn ngập thị trường, thời gian chờ đợi có khách tăng lên. Uber đã tăng hoa hồng mà những tài xế nhận được từ 20% lên 25%. Tuy vậy, hôm nay Hadi đã tính toán rằng anh ấy đã mất 14 giờ để có thể tạo ra được những gì mà anh ấy đã kiếm được chỉ trong 5 giờ trong những ngày đầu tiên trở thành tài xế Uber. Tới năm 2015, Hadi nhận thấy rằng mình kiếm được quá ít.

Mặc dù vậy, khoảng khắc khiến Hadi "giật mình choàng tỉnh" là khi lần đầu tiên gặp vấn đề với bạo lực. Anh đã chấp nhận đặt chỗ trên ứng dụng cho 4 hành khách nhưng phát hiện 5 người đàn ông say rượu đang chờ lên xe. Hadi đã từ chối họ vì anh không được phép hoặc không được bảo hiểm cho hơn bốn hành khách khác.

Một trong số họ đã đập vỡ cửa xe của anh ta trong cơn thịnh nộ, Hadi đã không thể gọi được trợ giúp. Và cách duy nhất để có thể báo cáo là một tin nhắn thông qua ứng dụng, mà anh ấy đã nói rằng cảm giác như một câu trả lời tự động.

Hadi đã gắn bó với Uber vì anh ấy nghĩ rằng nó sẽ giúp mình linh hoạt trong việc lựa chọn nơi làm việc. Con trai Mohamed của anh đang phải điều trị bệnh bạch cầu nên Hadi làm việc cho Uber khu vực xung quanh bệnh viện Great Ormond Street, chấp nhận những chuyến đi trong vài giờ một lần trước khi nghỉ việc để thay vợ bên giường bệnh của Mohamed rồi lại đi ra khi có khách gần đó. Nhưng sự linh hoạt không tốt như Hadi mong muốn và anh thường thấy mình bị cho đi rất xa khi cần một cuốc xe về.

Bất chấp mọi nỗ lực, con trai của Hadi đã chết vào năm 2019. Uber cho biết rằng hiện họ tạo điều kiện bảo hiểm cho những tài xế trong những thời điểm khủng hoảng. Nhưng vào thời điểm đó, Hadi không thấy có ích lợi gì khi nói cho Uber biết những gì mà gia đình mình đã trải qua. "Không có sự tương tác giữa con người với nhau, không ai hiểu được những gì mà bạn đang phải trải qua, đây là một hệ thống và do vậy, chỉ có hệ thống sẽ liên hệ lại với bạn".

Đốt tiền mua doanh thu

Nhiều người trong số hàng triệu tài xế đó sẽ quen dần với quy mô trả lương hoặc biến động của Uber. Khi thâm nhập vào những thị trường mới, Uber thường sẽ trợ cấp vô cùng nhiều cho những tài xế để thu hút một lượng xe đủ lớn, cung cấp dịch vụ tức thì cho khách hàng và giảm giá cước.

"Hồ sơ Uber" được công bố trên tờ The Guardian cho thấy, những khoản trợ cấp này liên quan tới việc chi hàng tỷ USD tiền mặt của những nhà đầu tư và Uber đã tìm cách cắt giảm đi những gì mà họ phải trải qua cho tài xế càng sớm càng tốt.

Bài thuyết trình trước hàng chục nhà quản lý của Uber, tập trung cho một hội nghị thượng đỉnh tại trụ sở chính ở Amsterdam vào tháng 1/2015 cho thấy Uber đã trợ giá mạnh mẽ như thế nào ở mỗi thành phố khi họ ra mắt và cách mà họ đã lên kế hoạch giảm giá, cắt hoa hồng mà những tài xế như Hadi phải trải qua như một tổn thất thu nhập nghiêm trọng.

Vào tháng 10/2014 tại Madrid, bài thuyết trình cho thấy rằng khoản trợ cấp hàng giờ cho tài xế là 17,50 USD gần như gấp đôi giá cước tính theo giờ mà hãng này đã áp dụng chỉ là 9,10 USD. Tại Berlin, tổng giá cước theo giờ mà Uber hiện đang tính là 2,20 USD, trong khi trợ cấp mà hãng trả cho tài xế là 10,20 USD một giờ.

Theo lời của bài thuyết trình, Uber đốt tiền mặt để "mua doanh thu", cũng tại cuộc họp đó, một nhà quản lý cấp cao đã nói về việc cắt giảm trợ cấp.

Ở những thành phố như Paris, nơi mà Uber đã hoạt động một thời gian, trợ cấp đã bị cắt giảm và công ty chi trả những khoản ưu đãi là 0,10 USD/giờ, trong khi mang lại doanh thu 23,40 USD/giờ. Tại Cape Town, những khoản trợ cấp ban đầu của Uber tương đương 4 USD một giờ đã bị cắt gần như bằng không.

Uber đã sử dụng tới hàng tỷ USD tiền mặt của nhà đầu tư vung tiền trợ cấp nhằm hạ bệ những đối thủ, thu hút những tài xế tham gia vào nền tảng và thống trị thị trường.

Derick Ongansie, 66 tuổi, nhớ rất rõ tác động của việc cắt giảm đó. Anh đã đầu tư vào ba chiếc xe để trở thành một lái xe Uber ở Cape Town vào năm 2014 sau khi nghỉ việc vì bệnh ung thư. Anh ta bị lôi kéo bởi những bài thuyết trình của Uber về số tiền có thể kiếm được.

Anh ấy nói trong năm đầu tiên, việc này rất sinh lợi và anh ấy có thể kiếm được số tiền "tuyệt vời", lên đến 290 USD một ngày. Tuy nhiên, một năm sau, anh cho biết, Uber bắt đầu rút lại một số ưu đãi và sau đó họ giới thiệu một dịch vụ Uber mới trả một phần cước phí. "Đó là khi tất cả chúng ta bắt đầu gặp sự cố. Uber đã lừa chúng tôi", anh nói.

Trong năm thứ ba lái xe với Uber, anh nói, chỉ kiếm được khoảng một phần ba số tiền kiếm được trong năm đầu tiên. Sau khi trừ các chi phí, bao gồm nhiên liệu, bảo hiểm, điện thoại và bảo dưỡng xe hơi, anh tính toán tiền lương của mình thường xuống dưới 1 USD một giờ.

Những người lái xe trên khắp thế giới cũng đang cảm thấy những tác động tương tự

Uber phản bác rằng các khoản trợ cấp lớn ban đầu sau đó là cắt giảm là điều không thể tránh khỏi bởi đó là một phần vốn có của mô hình kinh doanh để mở rộng. "Lợi ích của chúng tôi phù hợp với các tài xế, đảm bảo họ có trải nghiệm tích cực trong việc kiếm tiền trên nền tảng", Jill Hazelbaker, người đứng đầu các vấn đề công cộng của Uber nói.

Hồ sơ của Uber cho thấy rằng khi các tài xế phản kháng, Uber đã điều chỉnh thuật toán để tìm đường thoát. Khi họ giảm giá và thanh toán cho những tài xế tạ Ý vào tháng 10/2014, một nhà quản lý đã báo cáo lại về một "cuộc đình công có khoảng 50 tài xế. Điều này khiến chúng tôi phải áp dụng mức cao bất thường những ưu đãi trong tuần qua".

Chi phí nhiên liệu tăng cao đi cùng với giá cả leo thang, một số tài xế ngày nay cảm thấy không chỉ bị kiểm soát mà còn bị mắc kẹt. Nhiều người phải vay tiền để mua ô tô theo đặc điểm kỹ thuật của Uber với lời hứa mang lại thu nhập cao. Nhưng khi trợ cấp giảm, họ phải làm việc vất vả trong nhiều giờ.

Chiến thắng tại tòa án tối cao của Hadi và đồng nghiệp chính là một bước ngoặt đối với người lao động trong nền kinh tế chia sẻ.