Hé lộ sự "biến hóa" kỳ lạ của con số lợi nhuận trước và sau mỗi mùa kiểm toán trên báo cáo tài chính

Sau báo cáo kiểm toán, hàng loạt doanh nghiệp giảm lãi - tăng lỗ

Theo đó, Công ty Cổ phần Chứng khoán Sài Gòn (HoSE:SHS) ghi nhận giảm hơn 100 tỷ đồng lợi nhuận so với kết quả ở trên báo cáo tài chính tự lập được công bố trước đó - đó là từ lãi 39 tỷ đồng xuống mức lỗ 86,5 tỷ đồng trước thuế. 

Còn Công ty Cổ phần Tập đoàn Kỹ nghệ Gỗ Trường Thành (HoSE:TTF), trên báo cáo tài chính lợi nhuận sau thuế sau quá trình soát xét đã bốc hơi 89% chỉ còn 1,4 tỷ đồng. 

Đối với Công ty Cổ phần Thaiholdinsg (HoSE: THD), lãi sau thuế ở trên báo cáo tài chính soát xét cũng ghi nhận giảm hơn 180 tỷ đồng so với báo cáo tự lập chỉ còn 217,1 tỷ đồng. 

Và kỷ lục bốc hơi đến 92% lợi nhuận sau thuế sau báo cáo tài chính kiểm toán đã thuộc về Tổng Công ty Phát triển Đô thị Kinh Bắc - Công ty Cổ phần (HoSE:KBC). Công ty này đã tự báo lãi sau thuế là 2.457 tỷ đồng sau 6 tháng đầu năm 2022. Mặc dù thế thì sau kiểm toán, lợi nhuận của KBC đã sụt giảm mạnh đến 92% chỉ còn 200 tỷ đồng, chênh lệch đến 2.256 tỷ đồng.

Không những bốc hơi lợi nhuận, tăng lỗ cũng đã trở thành câu chuyện gặp nhiều trong mùa kiểm toán báo cáo tài chính bán niên năm 2022 với những doanh nghiệp ví dụ như Công ty Cổ phần VKC Holdings (HNX: VKC) ghi nhận tăng lỗ thêm 166,49 tỷ đồng lên 191,14 tỷ đồng và Công ty Cổ phần Đầu tư Phát triển Nhà Đà Nẵng (HNX: NDN) tăng lỗ thêm 4,4 tỷ đồng lên 95,22 tỷ đồng.

Đâu là nguyên nhân dẫn đến tình trạng này?

Có thể thấy, lợi nhuận hay khả năng sinh lời chính là chỉ tiêu nhà đầu tư nhìn đến nhất chính là việc đánh giá một công ty. Chính vì thế mà không có gì khó hiểu khi các doanh nghiệp niêm yết luôn muốn làm được số đẹp những chỉ số này. Và con đường chung sẽ có hai cách, hoặc là sẽ tiến hành tăng doanh thu hoặc là sẽ giảm chi phí. 

Đối với cách thứ nhất thì nhà đầu tư nên lưu ý đến những khoản doanh thu tài chính hay thu nhập khác mang tính chất bất thường hay là đột biến. 

Giao dịch mua rẻ - tức là đánh giá lại khoản đầu tư chính là một thủ thuật book lợi nhuận khá là phổ biến. Theo đó thì các doanh nghiệp sẽ bỏ tiền ra mua cổ phần sở hữu của một doanh nghiệp rồi sau đó sẽ đánh giá lại giá trị của số cổ phần sở hữu cũng như hạch toán chênh lệch này giống như một khoản thu nhập. 

Trong báo cáo bán niên 2022 do KBC tự lập cho thấy, nguồn chính tạo ra khoản lãi 2.457 tỷ đồng đó là khoản thu nhập khác và được thuyết minh là phần chênh lệch giữa phần sở hữu ở trong tài sản thuần của bên mua cùng với giá phí hợp nhất kinh doanh từ giao dịch tăng tỷ lệ sở hữu lên mức 48% của Kinh Bắc đối với Công ty Cổ phần  Đầu tư Sài Gòn - Đà Nẵng (gọi tắt là Công ty Sài Gòn - Đà Nẵng).

Đơn giản là Kinh Bắc đã phải bỏ ra 96 tỷ đồng để mua 9,6 triệu cổ phần của Công ty Sài Gòn - Đà Nẵng (tương đương với tỷ lệ sở hữu là 48%). Sau đó thì KBC đã xác định giá trị của 9,6 triệu cổ phần này là 2.493 tỷ đồng từ đó ghi nhận lợi nhuận là 2.397 tỷ đồng.

Dĩ nhiên là không dễ gì mua rẻ cổ phần với mức giá là 10.000 đồng của một doanh nghiệp có vốn nghìn tỷ đồng. Nên nhớ, Công ty Sài Gòn - Đà Nẵng là thành viên của Tập đoàn Đầu tư Sài Gòn (SGI) - đây là một Tập đoàn cũng do ông Đặng Thành Tâm (là đương kim Chủ tịch HĐQT của KBC) làm Chủ tịch HĐQT. 

Và câu chuyện cũng xuất hiện tại Công ty Cổ phần Đầu tư Kinh doanh Nhà Khang Điền (HOSE: KDH) trong 6 tháng đầu năm 2022. Theo đó, Khang Điền đã phải nhờ đến các khoản lợi khác với trị giá đến 294 tỷ đồng để có thể tạo ra tăng trưởng lợi nhuận 23% so với cùng kỳ năm trước. 

Khoản lợi nhuận khác này chủ yếu là lãi từ giao dịch mua rẻ - nghĩa là phần chênh lệch giữa phần sở hữu của tập đoàn trong giá trị hợp lý của tài sản thuần có thể xác định được cao hơn giá phí khoản đầu tư vào Công ty Phước Nguyên. 

Và bằng cách tác động đến chi phí thì sẽ có nhiều lối đi cho các doanh nghiệp muốn ẩn bớt chi phí trong kỳ và đặc biệt những chi phí không bằng tiền như chi phí dự phòng. 

Công ty Cổ phần Tập đoàn Kỹ nghệ Gỗ Trường Thành (HoSE:TTF) chính là một ví dụ điểm hình. Doanh nghiệp này đã giải trình, lợi nhuận 6 tháng sau soát xét giảm 12 tỷ đồng bởi công ty ghi nhận bổ sung dự phòng nợ phải thu khó đòi bởi đánh giá khả năng thu từ các công ty con. Điều này có nghĩa là trong báo cáo tài chính tự lập trước đó, gỗ Trường Thành đã chưa ghi nhận đủ chi phí dự phòng nợ phải thu khó đòi đối với các khoản nợ phải thu từ các công ty con. Thực tế cho thấy, quy định kế toán luôn rất rõ ràng về việc trích lập dự phòng đối với những tài sản có khả năng giảm giá hoặc không thu hồi được tồn kho và phải thu. 

Mặc dù vậy, chỉ có kiểm toán mới có khả có khả năng tiếp cận đầy đủ chứng từ và kho bãi để có thể đánh giá chất lượng của các tài sản này cũng như đánh giá đã trích lập dự phòng đầy đủ theo quy định chưa. Lâu nay thì câu chuyện trích lập không đủ chi phí dự phòng trong kỳ vẫn là câu chuyện khá kinh điển của doanh nghiệp. 

Trước sự trở mặt của thông tin, nhà đầu tư phải làm gì?

Dù UBCK nhà nước giờ vẫn luôn mạnh tay để xử phạt các doanh nghiệp niêm yết khi tiến hành báo cáo tài chính sai lệch nhưng tình trạng này ở trên thực tế vẫn đang diễn ra không ít. Công ty cổ phần Louis Land (HNX: BII) mới đây nhất đã bị phạt đến 200 triệu đồng hay như ông ty CP One Capital Hospitality (HNX: OCH) cũng đã bị phạt 150 triệu đồng bởi công bố thông tin sai lệch ở trong báo cáo tài chính tự lập với báo cáo soát xét. 

Có thể thấy, báo cáo tài chính chính là một trong những tài liệu làm căn cứ đánh giá về tình hình tài chính và kinh doanh của doanh nghiệp khi nhà đầu tư mua cổ phiếu. Theo đó, giá cổ phiếu có thể biến động theo các con số mà doanh nghiệp đã công bố. 

Trong thời gian từ khi báo cáo tài chính của doanh nghiệp công bố với báo cáo tài chính được kiểm toán chính là khoảng thời gian mà nhà đầu tư có thể bị rơi vào tình trạng tiếp nhận thông tin không chính xác dẫn đến quyết định đầu tư chưa được thỏa đáng. 

Giám đốc phân tích, CTCK Yuanta Việt Nam - ông Nguyễn Thế Minh cho biết: “Những doanh nghiệp thường xuyên có sai sót, phải điều chỉnh BCTC cần được đưa vào một dạng danh sách cảnh báo của UBCKNN”. 

Đây chính là cách làm  nhiều nước áp dụng và dán nhãn cảnh báo vào các doanh nghiệp thiếu đi tính minh bạch để cho nhà đầu tư có thể theo dõi. 

Ông Minh đưa ra khuyến nghị rằng: “Hiện tại có 2 niên độ kiểm toán báo cáo tài chính phổ biến là 6 tháng và 1 năm. Doanh nghiệp cứ có 2 lần đưa báo cáo tài chính thiếu tin cậy, sẽ bị đưa vào danh sách cảnh báo, nâng dần mức độ nếu tiếp tục vi phạm". 

Còn theo ý kiến từ một trưởng phòng KHDN ở một ngân hàng Thương mại cổ phần cho biết, để có thể hạn chế rủi ro trong việc đánh giá năng lực tài chính cũng như hiệu quả của doanh nghiệp thông qua báo cáo tài chính thì nhà đầu tư cần phải thận trọng khi tiếp cận đến các báo cáo tài chính của các doanh nghiệp lặp đi lặp lại tình trạng thiếu tin cậy và có độ sai lệch trước cũng như sau kiểm toán. 

Đáng chú ý là những khoản thu nhập bất thường là do đánh giá lại phần góp vốn và thu nhập tài chính. Vậy nên, trong khi lợi nhuận trước và sau khi kiểm toán có thể biến hóa khôn lường thì các đầu tư nên tự trang bị cho mình kiến thức và sự chọn lọc nhất định để có thể bảo vệ mình.