Doanh nghiệp "quay cuồng" thay đổi mô hình kinh doanh cùng núi hàng tồn kho lên tới 9.000 tỷ USD

Theo Nhịp sống kinh tế, cách đây 3 năm, tạp chí The Economist đã sử dụng cụm từ "slowbalisation" để có thể miêu tả được tình trạng mong manh của hoạt động thương mại quốc tế.

Toàn cầu hoá liệu có "tuyệt chủng"?

Sau khi bùng nổ suốt những năm 1990 và 2000, tốc độ toàn cầu hoá đã chậm lại đáng kể trong những năm 2010 trong bối cảnh nhiều doanh nghiệp phải đương đầu cùng với nhiều cú sốc từ hậu khủng hoảng tài chính, chủ nghĩa dân tuý dâng cao cho tới chiến tranh thương mại.

Dòng chảy hàng hoá và vốn bị tắc nghẽn đã khiến nhiều chủ doanh nghiệp phải trì hoãn những quyết định lớn khi xem xét đầu tư ra nước ngoài. Quy trình sản xuất just-in-time với mọi chi tiết đều đã được tính toán kỹ lưỡng để không có phần nào bị thừa ra trong chuỗi cung ứng đã bị thay thế bằng wait-and-see (chờ đợi và xem xét). Thậm chí có nhiều người còn cho rằng toàn cầu hoá sẽ sớm bị "tuyệt chủng".

3 năm sau, Economist đã khẳng định toàn cầu hoá đang bước dần sang một trang mới. Đại dịch Covid-19 và xung đột tại Ukraine đã kích hooạt một cuộc thảo luận sôi nổi về chuỗi cung ứng toàn cầu trong toàn giới kinh doanh lẫn chính phủ.

Dù cho có nhìn vào bất kỳ điểm nào thì bạn cũng sẽ thấy chuỗi cung ứng đang biến đổi vô cùng mạnh mẽ, từ núi hàng tồn kho có giá trị lên tới 9.000 tỷ USD (mà những doanh nghiệp tích trữ để phòng vệ trước dịch bệnh và lạm phát) cho tới cuộc chiến tranh giành nhân lực trong bối cảnh những tập đoàn đa quốc gia dịch chuyển từ Trung Quốc sang Việt Nam.

Ở dạng thức mới của toàn cầu hoá, vấn đề được quan tâm hàng đầu chính là sự an toàn và chắc chắn chứ không phải tính hiệu quả như phiên bản trước đây. Được biết, ưu tiên hàng đầu là hãy làm ăn với những người mà bạn có thể tin tưởng ở những nước mà đất nước của bạn có quan hệ ngoại giao tốt đẹp.

Toàn cầu hoá phiên bản mới giống một con dao hai lưỡi, một mặt khác có thể dẫn tới chủ nghĩa bảo hộ, chính phủ lớn (tình trạng chính phủ hoặc khu vực công tham gia quá mức vào khu vực tư nhân) và lạm phát cao hơn nữa. Mặc dù vậy, nếu như những doanh nghiệp và giới chính trị gia thích nghi được tốt với phiên bản này thì kinh tế thế giới sẽ được hưởng lợi.

An toàn thay vì hiệu quả

Ngay sau khi Bức tường Berlin sụp đổ năm 1989, "kim chỉ nam" của toàn cầu hoá là tính hiệu quả. Những công ty sẽ đặt nhà máy ở nơi có chi phí thấp nhất, trong khi những nhà đầu tư đổ tiền vào nơi mang lại lợi suất cao nhất. Chính phủ những nước đối xử với các doanh nghiệp rất công bằng bất kể "quốc tịch" của họ.

Trong suốt 2 thập kỷ sau đó, nguyên tắc này tạo ra những chuỗi giá trị phức tạp đóng góp tới một nửa kim nghạch thương mại toàn cầu. Điện thoại và xe hơi của bạn đã được lắp ráp từ vô số linh kiện được sản xuất tại nhiều nơi trên toàn thế giới. Toàn cầu hoá mang tới mức giá thấp cho người tiêu dùng và giúp được 1 tỷ người thoát khỏi tình trạng nghèo cùng cực khi mà những nền kinh tế mới nổi (trong đó có Trung Quốc) được công nghiệp hoá.

Mặc dù vậy, toàn cầu hoá phiên bản cũ cũng đã bộc lộ nhiều mặt trái khi dòng vốn quá tự do, thị trường tài chính cũng rung lắc theo những biến động khó lường của dòng vốn. Nhiều người lao động trình độ thấp ở những nước phát triển bị mất việc làm.

Nhiều chuỗi cung ứng tỏ ra không thực sự hiệu quả và chắc chắn như trước đây. Đúng là chúng giúp suy giảm đáng kể chi phí, nhưng một khi chuỗi cung ứng bị bẻ gãy vì những sự kiện đột ngột như dịch bệnh hay những sự kiện địa chính trị, chi phí sẽ lập tức tăng vọt lên. Theo thống kê, những "nút thắt cổ chai" trên chuỗi cung ứng hiện nay làm GDP toàn cầu suy giảm ít nhất 1%.

Không chỉ người tiêu dùng bị tác động mà cổ đông mà những doanh nghiệp cũng bị ảnh hưởng nặng nề. Tình trạng thiếu chip khiến nhiều nhà máy ô tô phải tạm thời đóng một phần dây chuyền sản xuất, và dòng tiền mặt của những công ty ô tô suy giảm tới 80% so với cùng kỳ năm ngoái.

Vị CEO được mệnh danh là "bậc thầy chuỗi cung ứng", Tim Cook đã thừa nhận những rắc rối về chuỗi cung ứng có thể sẽ khiến doanh thu quý II của Apple sụt giảm tới 8 tỷ USD (tương đương 10%).

Covid-19 là một cú sốc vô cùng bất ngờ và hiếm gặp, nhưng chiến tranh hoặc thời tiết cực đoan và thậm chí là 1 loại virus khác cũng có thể dễ dàng làm gián đoạn chuỗi cung ứng trong thập kỷ tới.

Chuỗi cung ứng còn bị ảnh hưởng từ sự xung đột giữa phương Tây và những nước Nga và Trung Quốc. Xung đột ở Ukraine đã bộc lộ châu Âu phụ thuộc vô cùng lớn như thế nào vào nguồn năng lượng nhập khẩu từ Nga. Từ giữa tháng 6, cửa hàng McDonald's đầu tiên tại Moscow (khai trương từ năm 1990) được mở cửa trở lại nhưng lại dưới quyền sở hữu mới và hoàn toàn thuộc về người Nga. Chiếc bánh kẹp nổi tiếng Big Macs không còn trên thực đơn.

Trong khi đó, dấu ấn của Trung Quốc trên bản đồ thương mại quốc tế còn lớn gấp 7 lần của Nga. Hiện, thế giới phụ thuộc vào Trung Quốc trên hầu như tất cả mọi mặt hàng từ đồ dùng hàng ngày cho tới những hoạt chất sử dụng trong ngành dược phẩm và lithium sử dụng trong những viên pin.

Doanh nghiệp vội vã đổi chiến lược

Một dấu hiệu cho thấy những công ty đang thay đổi mục tiêu từ tính hiệu quả sang tính bền vững là lượng hàng tồn kho. Có rất nhiều doanh nghiệp đang chuyển sang chiến lược "nguồn cung kép" (dual sourcing) và ký những hợp đồng dài hạn hơn.

Xu hướng đầu tư đa quốc gia đã bị đảo ngược hoàn toàn: 69% tổng số vốn đầu tư trên toàn cầu là những công ty con tái đầu tư ngay tại những nước sở tại chứ không phải là công ty mẹ đầu tư vốn ra nước ngoài. Thực trạng này giống như những năm 1930, khi những công ty công ty đa quốc gia đáp lại chủ nghĩa dân tộc bằng cách để những chi nhánh ở nước ngoài "tự cung tự cấp".

Những chính phủ và doanh nghiệp cần phải nhớ rằng đa dạng hóa chứ không phải co cụm ở quê nhà sẽ mang lại sức mạnh. Còn với tư cách là 1 người tiêu dùng, những sản phẩm và cả những ý tưởng đặc sệt tính toàn cầu hóa, hay nói cách khác là 1 công dân toàn cầu, hãy hi vọng rằng toàn cầu hóa phiên bản mới sẽ có mức độ cởi mở ở cấp cao nhất.

Cân bằng giữa tính hiệu quả và tính an toàn là 1 mục tiêu vô cùng hợp lý, nhưng chủ nghĩa bảo hộ và trợ cấp ngành, tự cung tự cấp lại là điều tồi tệ mà thế giới nên tránh.