2 đại gia ngành bán lẻ Việt Nam WinMart/WinMart+ vs Bách Hóa Xanh: Người ham M&A, kẻ ưa tự làm

Lịch sử phát triển: WinMart M&A, Bách hoá xanh “tự lực”

Sự khác biệt đầu tiên trên con đường phát triển của 2 ông lớn này chính là cách các ông chủ gây dựng nên “đế chế bán lẻ tiêu dùng” của mình.

Hệ thống WinMart, WinMart+ của Masan có tiền thân là hệ thống siêu thị của Tập đoàn hàng đầu Việt Nam Vingroup. Với những tiềm lực mạnh mẽ về kinh tế của mình, Vingroup đã xây dựng hệ thống VinMart/VinMart+ "lớn nhanh như thổi" thông qua các thương vụ mua bán sáp nhập các siêu thị nhỏ như Ocean Mart, Maximark, FiviMart, Shop&Go, Queenland Mart,...

Song song với các thương vụ M&A, VIngroup cũng đầu tư mạnh mẽ giúp hệ thống siêu thị VinMart/VinMart+ tăng trưởng thần tốc và trở thành chuỗi siêu thị bán lẻ có số lượng điểm bán lớn nhất thị trường.

Sau 5 năm được điều hành dưới thời tỷ phú Phạm Nhật Vượng, tính đến tháng 11/2019, hệ thống VinMart/VinMart+ sở hữu 2.600 siêu thị và cửa hàng trải dài khắp 50 tỉnh thành trên khắp cả nước

Vào cuối năm 2019, hệ thống bán lẻ tiêu dùng rúng động với thương vụ hoán đổi giữa CTCP Phát triển Thương mại và Dịch vụ VCM (VCM), đơn vị ở hữu Vincommerce và VinEco với công ty thuộc sở hữu của Masan là Masan Consumer Holding (MCH). Thương vụ đình đám này được thực hiện thông qua pháp nhân mới mang tên Crown X, sở hữu vốn của VCM và MCH, trong đó Masan sẽ sở hữu 70% cổ phần Crown X thông qua công ty The Sherpa và phát hành quyền chọn 30% cho bên bán là Vingroup.

Hơn 2 năm qua dưới thời ông chủ mới tỷ phú Nguyễn Đăng Quang, tỷ lệ sở hữu của Masan tại The CrownX đã tăng lên mức 81,4%. Trong vòng huy động vốn gần nhất vào tháng 12/2021, The CrownX đã tăng lên mức 81,4%. Trong vòng huy động vốn gần nhất vào tháng 12/2021, The CrownX được định giá 8,2 tỷ USD cho 100% vốn chủ sở hữu, tương đương giá mỗi cổ phần là 105 USD (xấp xỉ 2.415.000 đồng).

Không đi theo con đường M&A, Thế giới di động ngay từ khi xây dựng Bách hoá xanh đã xác định sẽ “tự làm” từ A-Z. Vào thời kỳ hoàng kim của mình với mức tăng trưởng lên tới 60% doanh thu và lợi nhuận. Với những nghi ngại về sự bão hoà của thị trường điện thoại thông minh và ngành điện máy tiêu dùng cũng khó có thể duy trì tăng trưởng cao. Ban lãnh đạo của MWG đã bắt đầu tính tới chuyện bước chân vào thị trường bán lẻ với mong muốn thị trường này mới này sẽ đủ lớn cho triển vọng tăng trưởng lâu dài và vẫn phải còn “ngách mới” chưa có người mở đường, dẫn dắt.

Với những dự tính đó, ngành bán lẻ thực phẩm và hàng tiêu dùng nhanh là lựa chọn của MWG và chuỗi minimart Bách Hóa Xanh chính thức ra đời vào cuối năm 2015.

Dưới sự hẫu thuẫn từ dòng tiền dồi dào của Thế giới di động và Điện máy Xanh, Bách Hóa Xanh có sự phát triển nhanh về số lượng. Tuy nhiên, do tự làm với kinh nghiệm bằng 0 của Ban lãnh đạo. Do vậy, trong suốt quá trình phát triển của mình, Bách Hóa Xanh gắn với 2 chữ S: sai và sửa.

Cho tới thời điểm hiện tại, thông qua những dữ liệu cụ thể, Bách Hoá Xanh đang dần chứng tỏ được mình là một đối trọng có thể so sánh với hệ thống Winmart+ và Winmart về số lượng cửa hàng và doanh thu.

Theo thống kê của Vietdata, tổng mức bán lẻ hàng hoá và doanh thu dịch vụ tiêu dùng quý 1 năm nay ước đạt 1.318 nghìn tỷ đồng. Trong đó, Bách hóa Xanh của TGDĐ chiếm hơn 0,4%, còn WinMart/WinMart+ chiếm hơn 0,5% thị phần.

Với Masan, khái niệm mà ông lớn này nhắc tới nhiều nhất trong chiến lược kinh doanh của mình chính là Point of Life với nền tảng là mang tới những trải nghiệm sản phẩm, dịch vụ tích hợp xuyên suốt từ offline đến online, là điểm đến "tất cả trong một" phục vụ các nhu cầu thiết yếu về tài chính, giáo dục, xã hội, giải trí và chăm sóc sức khỏe, chiếm đến 80% chi tiêu của người tiêu dùng.

Hiện nay, hệ sinh thái “Point of Life" của Masan đang có sự tích hợp của các mặt hàng thiết yếu với hệ thống WinMart/WinMart+, đồ uống trà - cafe với hệ thống cửa hàng Phúc Long, dịch vụ tài chính ngân hàng tự động với sự liên kết cùng Techcombank, chăm sóc sức khoẻ cùng Phano Vmart, mạng di động Reddi.

Trong đại hội cổ đông thường niên năm 2021, Chủ tịch Masan Nguyễn Đăng Quang chia sẻ về kế hoạch biến các cửa hàng bán lẻ của VinCommerce thành địa điểm "vượt ra ngoài phạm vi của các cửa hàng nhu yếu phẩm thông thường".

Trong báo cáo hoạt động kinh doanh quý I/2022 của Masan ghi nhận: các cửa hàng mini mall thí điểm vận hành tại 5 điểm khác nhau có lưu lượng khách trung bình cao hơn 30% và doanh thu để đạt điểm hoà vốn giảm từ 25 triệu đồng/ngày xuống dưới 14 triệu đồng/ngày. 

Những cửa hàng mini mall này đặt tại các đô thị loại 2 nhằm thu hút thêm khách hàng có nhu cầu mở tài khoản ngân hàng lần đầu. Những số liệu trên đã cho thấy tiềm năng lớn cho dịch vụ tài chính tại các khu vực ngoại ô và nông thôn. Các kiot thuốc thí điểm đặt trong mini mall cũng được vận hành hiệu quả và đem về doanh thu bình quân cao gấp 2 lần so với mảng nhu yếu phẩm trong Quý I/2022.

"Cửa hàng hiện đại là nơi chúng tôi kết nối toàn bộ nhu cầu của người tiêu dùng, trên một nền tảng bao trùm xuyên suốt từ online đến offline. Đây là điểm đến “tất cả trong một” phục vụ các nhu cầu thiết yếu về tài chính, giáo dục, xã hội, giải trí và chăm sóc sức khỏe của người tiêu dùng", Chủ tịch Tập đoàn Masan, ông Nguyễn Đăng Quang chia sẻ tại kì Đại hội Cổ đông 2021.

Đi đôi với sự tập trung phát triển về chiều sâu tích hợp nhiều tiện ích trong 1 điểm bán, Masan vẫn tiếp tục mở rộng hệ thống,đặc biệt là hệ thống nhượng quyền.

Sau thành công của những điểm mini mall thí điểm, Masan tiến hành nhượng quyền chuỗi bán lẻ này. Cuối tháng 12/2021, các cửa hàng nhượng quyền đầu tiên đã được khai trương ở Hà Nội và Bắc Giang. Ban điều hành của tập đoàn đặt ra kế hoạch triển khai 200 cửa hàng nhượng quyền trong năm 2022, và với 30.000 cửa hàng mục tiêu trong năm 2025 sẽ có 20.000 cửa hàng nhượng quyền.

Trong 4 tháng đầu năm 2022, WCM đã mở mới thêm được 400 cửa hàng trên toàn quốc và đặt tiếp mục tiêu sẽ mở mới thêm 1.000 cửa hàng trong năm 2022. Kết thúc năm 2022, Masan đặt mục tiêu sẽ có hơn 4.000 cửa hàng và 170 siêu thị hoạt động hiệu quả.

Còn với MWG, chiến lược của ông lớn này lại tập trung vào đối thủ lớn nhất của ngành bán lẻ hiện đại là các khu chợ truyền thống - điều mà các doanh nghiệp bán lẻ hàng hoá trước đó vẫn chưa thể làm được.

Nhắm tới đối thủ là chợ truyền thống, Bách Hóa Xanh tiết giảm chi phí để có thể hạ giá nhiều mặt hàng để giá tương đương chợ, thậm chí ông lớn này còn từng mở những siêu thị giữa lòng chợ.

Dù những điểm bán này đều đã đóng cửa nhưng không thể phủ nhận bước đi này của Thế giới di động đã thu hút được sự chú ý của khách hàng cũng như các nhà đầu tư.

"Các siêu thị luôn cố tạo ra một giá trị nào đó cho khách hàng, nhưng họ lại quên đó là điều một người nội trợ đơn thuần không cần đến", lãnh đạo TGDĐ từng chia sẻ. Một người nội trợ muốn mớ rau muống tươi có sự rõ ràng về nguồn gốc xuất xứ, chứ không phải những sản phẩm được bọc nilon bóng bẩy bên ngoài. Họ cần mua những miếng thịt tươi chứ không phải những gói thịt ướp sẵn và đông lạnh.

Do chiến lược cạnh tranh với chợ truyền thống nên Bách Hoá Xanh đang hướng tới những điểm bán ở vùng ven ngoại thành và các tỉnh - những khu vực có chi phí mặt bằng dễ chịu và ít cạnh tranh.

Tuy nhiên, chuỗi mini mart Bách Hoá Xanh cũng dính phải những lùm xùm về chất lượng và giá cả trong đợt dịch COVID-19 bùng phát. Trong cuộc trao đổi với các nhà đầu tư, đại diện của Thế giới di động khẳng định chiến lược của chuỗi Bách Hóa Xanh trong năm 2022 sẽ tăng doanh thu và tăng lượng khách.

Để hiện thực hoá những chiến lược và mục tiêu của mình, Bách Hoá Xanh đã tiến hành rất nhiều chương trình khuyến mãi đánh vào giá các sản phẩm thiết yếu, đồng thời cố gắng đảm bảo chất lượng sản phẩm của Bách Hoá Xanh luôn ở mức tốt nhất.

Một trong những ví dụ điển hình là chương trình bán rau đảm bảo không 1kg rau nào để qua đêm. Tức là rau nhập hôm nào sẽ bán hết trong hôm đó, đảm bảo tươi nhất, tốt hơn ở chợ. Và mức giá được áp dụng trong chương trình này là mức giá ưu đãi 10.000 đồng/kg.

Với mục tiêu gia tăng số lượng điểm bán, MWG dường như đã chậm lại để có thể chỉnh đốn về chất lượng của sản phẩm. Ông Nguyễn Đức Tài - Chủ tịch TGDĐ thừa nhận, năm 2021, do nhu cầu hàng hoá tăng cao trong bối cảnh đại dịch bùng phát mạnh mẽ, Bách Hoá Xanh tập trung vào khâu chuẩn bị hàng hóa để phân phối, mà buông lỏng khâu chăm sóc khách hàng, chất lượng phục vụ.

Để hạn chế những lùm xùm, trong năm 2022, lãnh đạo công ty định hướng tạm ngưng mở mới các điểm bán để tập trung vào cải thiện quản trị, tăng trải nghiệm khách hàng, chất lượng dịch vụ thu hút người dùng. Đối với những cửa hàng đã ký hợp đồng thuê mặt bằng và chuẩn bị ra mắt từ năm trước vẫn triển khai theo lộ trình đề ra. Những thay đổi này sẽ trở thành nền tảng kế hoạch mở rộng ra toàn quốc vào năm 2023 của chuỗi siêu thị quy mô doanh thu hơn 28.000 tỷ đồng.

"Bách Hóa Xanh sẽ tiến hành ‘tập gym’ trong năm 2022, để lấy đà mở rộng ra thị trường miền Trung và Bắc từ năm 2023 đến 2025. Chúng tôi không muốn uống thuốc kích thích để có thể ngay lập tức nâng được tạ thật to hay tăng trưởng đột biến, mà muốn luyện tập từ từ để phát triển các cơ bắp nhằm có một cơ thể khỏe mạnh thật sự, thì mới có thể đi đường dài", ông Nguyễn Đức Tài ví von.

2 “ông lớn” đang “gánh còng lưng” mảng bán lẻ tại Việt Nam

Mặc dù, có không ít doanh nghiệp đầu tư vào mảng bán lẻ, nhưng cả Bách Hoá Xanh và hệ thống WCM đều đang là 2 doanh nghiệp “gánh” doanh thu cho mảng bán lẻ Việt Nam. Doanh thu của WCM hiện đang gấp 1,2 lần so với Bách Hoá Xanh. Con số này vẫn chưa thể đánh về độ lớn của tệp khách hàng do cơ cấu sản phẩm của 2 bên khác nhau.

Khi chia sẻ về hệ số sinh lời, nếu như Masan đề cao các chỉ số EBITDA (Lợi nhuận trước thuế, lãi vay và khấu hao), thì Thế giới di động lại thích EBIT (Lợi nhuận trước thuế, lãi vay) nên cũng khó khăn trong việc so sánh hiệu quả của 2 bên.

Chỉ biết được rằng, kể từ khi nắm quyền sở hữu hệ thống WinMart/WinMart +, Masan đã lỗ tổng cộng 5.632 tỷ đồng từ mảng bán lẻ. Nhưng có dấu hiệu đáng mừng là số lỗ hiện đang dần thu nhỏ lại sau mỗi năm. Còn từ khi bắt đầu kinh doanh Bách Hoá Xanh, Thế giới di động cũng đã thiệt hại 4.950 tỷ đồng.

Nếu lấy lợi nhuận của mảng bán lẻ của Vingroup trước đây và Masan bây giờ để phân tích thì hệ thống WinMart/WinMart+ đã có 7 năm lỗ liên tiếp. Vào cuối năm 2019, khi hệ thống chuỗi siêu thị này về tay của Masan, gắn thêm vào hệ sinh thái của ông lớn này đã gia tăng thêm lợi thế cạnh tranh và đỡ lỗ hơn.

Khi nói tới vấn đề này, không thể không nhắc tới lợi thế đầu vào của Masan Consumer, doạnh nghiệp sở hữu hàng loạt thương hiệu “quốc dân” như Chin-Su, Nam Ngư, Tam Thái Tử, Omachi, Kokomi, Ponnie, Heo Cao Bồi, Vinacafé, Wake-Up, Wake-Up 247, Compact Cherry, Vĩnh Hảo, Vivant…. Tính đến cuối năm 2021, công ty này đã sở hữu tới 5 thương hiệu với doanh thu trên 2000 tỷ đồng.

Nằm trong hệ sinh thái có liên quan trực tiếp tới đầu vào - đầu ra nên việc lỗ lãi không thể phản ánh được hết hiệu quả của chuỗi bán lẻ này mang tới cho Masan. Liên tiếp trong 2 năm 2020 và 2021, Masan Consumer đều tăng trưởng lợi nhuận rất tích cực.

Với Thế giới di động, Bách Hoá Xanh đã được Ban lãnh đạo thành lập thành công ty và tăng vốn lên 13.900 tỷ đồng để nhận chuyển lại toàn bộ 100% Thương mại Bách Hóa Xanh.

MWG mon muốn phát hành riêng lẻ cho các nhà đầu tư tỷ lệ tối đa 20% vốn của công ty trong giai đoạn 2022-2023, với mục tiêu huy động vốn để đầu tư cho trung tâm phân phối, tài sản cố định, kênh bán hàng online.