Quá trình đô thị hóa và những ảnh hưởng đến kinh tế - xã hội

Đô thị hóa là gì?

Chúng ta có thể hiểu ngắn gọn, đô thị hóa là quá trình mở rộng của đô thị tính theo tỷ lệ phần trăm giữa số dân đô thị hay diện tích đô thị trên tổng số dân hoặc diện tích của một vùng hay khu vực. Nó cũng có thể được tính theo tỉ lệ gia tăng của hai yếu tố đó theo thời gian.

Đô thị hóa tiếng Anh là Urbanization được hiểu là quá trình mang đến lợi ích cho cộng đồng dân tộc. Đối với những quốc gia có tỷ lệ thu nhập cao là những quốc gia đi đầu trong công cuộc đô thị hóa – hiện đại hóa. Tuy nhiên để đạt được điều đó các nước bắt buộc phải có mức thu nhập trung bình là 50% sau đó mới có nâng lên các mức thu nhập khác.

Đặc điểm của quá trình đô thị hóa là gì?

Gia tăng dân số đô thị và tỷ lệ dân số đô thị là điểm đầu tiên để chúng ta có thể nhận thấy trong quá trình đô thị hóa. Cụ thể:

• Ước tính vào thế kỉ thứ XIX, số dân tại thành thị lên đến 30 triệu dân, con số này chiếm 3 % tỉ lệ dân số trên phạm vi toàn cầu.
• Khi bước sang thế kỉ XX một cuộc khảo sát mới đã được tiến hành và con số đã thay đổi thêm 25 triệu người như thế tỉ lệ dân số đã tăng lên gần 14% trên tổng số dân toàn cầu.
• Hiện tại thế kỉ XXI được các chuyên gia dự đoán tỉ lệ dân số sẽ giao động khoảng 2,8 triệu người và nâng mức dân số đô thị trên toàn cầu lên đến 47%.

Điểm thứ hai để nhận biết quá trình đô thị hóa đó là tốc độ gia tăng dân số đô thị. Cư dân, từ nhiều tỉnh thành trên cả nước ồ ạt di chuyển đến các thành phố lớn để sinh sống, làm việc và phát triển kinh tế. 

Gia tăng diện tích đô thị, phát triển mạng lưới đô thị: Các khu vực lãnh thổ đô thị ngày càng được mở rộng, phát triển ra các vùng và tỉnh thành lân cận. Nhằm đáp ứng các nhu cầu sinh hoạt và phát triển kinh tế chung của người dân.

Chuyển dịch cơ cấu lao động trong quá trình đô thị hóa: Quá trình chuyển dịch lao động từ những hoạt động dựa trên nền tảng khai thác tài nguyên thiên nhiên (nông - lâm - ngư nghiệp) sang hoạt động và chế biến như công nghiệp chế biến, xây dựng cơ bản, thương mại, tài chính, v.v…

Phổ biến rộng rãi lối sống đô thị: Đô thị hóa đã kéo theo những biến đổi to lớn và sâu rộng trong đời sống xã hội, đời sống của các cộng đồng khu vực nông thôn và đô thị. Lối sống đô thị là một đặc trưng của đô thị hóa. Đô thị hóa cũng là sự phổ biến và lan truyền các khuôn mẫu về hành vi, cách ứng xử vốn đặc trưng của người dân đô thị, sự lan truyền của lối sống đô thị đến các vùng ở nông thôn và trong toàn bộ xã hội.

Ảnh hưởng tích cực của quá trình đô thị hóa

Thứ nhất, quá trình đô thị hóa làm thay đổi đặc trưng dân số và phân bố dân cư. Quá trình đô thị hóa làm thay đổi các hình mẫu kết hôn, phụ nữ trong môi trường đô thị tham gia nhiều vào đời sống xã hội, có trình độ học vấn và văn hóa cao hơn nông thôn. Môi trường đô thị cũng làm thay đổi quan niệm về sinh đẻ, nhu cầu cá nhân và các giá trị sống khác. Hôn nhân tự nguyện dần trở thành tất yếu, tỷ suất sinh thấp, v.v…

Thứ hai là quá trình đô thị hóa thúc đẩy tăng trưởng và chuyển dịch cơ cấu kinh tế. Đô thị hóa góp phần tăng trưởng kinh tế, thúc đẩy xây dựng hệ thống hạ tầng đồng bộ. Ngoài ra, đô thị hóa cũng gắn với sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế vì đặc tính lợi ích mang lại khác nhau giữa các hợp phần của nền kinh tế. Theo đó, đô thị hóa sẽ làm chuyển dịch cơ cấu ngành sang công nghiệp, dịch vụ.

Thứ ba đó là thúc đẩy chuyển đổi sinh kế: Trong quá trình đô thị hóa, sinh kế của người dân bị tác động mạnh mẽ nên người dân có thể sẽ dễ dàng tiếp cận với các cơ sở vật chất hiện đại của đô thị, những mối quan hệ truyền thống có thể dần rạn nứt và hình thành các quan hệ mới, con người cũng dần thay đổi để thích ứng với hoàn cảnh xã hội mới.

Thứ tư, quá trình đô thị hóa thúc đẩy thay đổi mục đích sử dụng đất: Mục đích sử dụng đất chuyển sang các hoạt động kinh tế đô thị như công nghiệp, xây dựng hay dịch vụ. Hoạt động nông nghiệp cũng thay đổi dần theo hướng phù hợp với đặc thù đô thị, tức là hiệu quả  của kinh tế trên một đơn vị diện tích đất đô thị tăng lên.

Một số ảnh hưởng tiêu cực của quá trình đô thị hóa

Bên cạnh những ảnh hưởng tích cực, quá trình đô thị hóa cũng có những ảnh hưởng tiêu cực. Một số ảnh hưởng tiêu cực như:

Đô thị hóa dẫn đến việc xuất hiện tình trạng phân chia giai cấp tầng lớp giàu nghèo rõ rệt trong xã hội. Đô thị hoá cũng đang tạo điều kiện phát triển rất nhanh cho các ngành phi sản xuất, nhưng lại cản trở phát triển của các ngành sản xuất vật chất cho xã hội. Điều này, rất dễ nhận thấy ở các ngành nông, lâm, ngư nghiệp,v.v... tại các vùng nông thôn bị đô thị hóa, từ đó dẫn đến phân chia tầng lớp giàu nghèo một cách rõ rệt. Sự phân tầng xã hội về mặt kinh tế tất yếu sẽ sinh ra phân tầng xã hội về các vấn đề như giáo dục, về văn hoá, về hệ tư tưởng, từ đó có thể dẫn tới mâu thuẫn trong đời sống chính trị. Đó là tiền đề cho những bất an của đời sống xã hội.

Xuất hiện nhiều tệ nạn xã hội hơn so với thời gian trước khi đô thị hóa: Đô thị hóa làm sản xuất ở khu vực nông thôn bị đình trệ do lao động chuyển đến thành phố. Thành thị phải chịu áp lực thất nghiệp, quá tải cho cơ sở hạ tầng, an ninh xã hội không đảm bảo, các tệ nạn xã hội.

Tình trạng ô nhiễm môi trường ở mức báo động đỏ, hàng loạt các thiên tai, hạn hán, hiệu ứng nhà kính, xói mòn, rác… lấn chiếm song song với quá trình đô thị hóa.

Tình trạng ùn tắc giao thông 

Đô thị hóa có thể dẫn đến mất cân đối trong sự hài hoà cần thiết giữa môi trường nhân tạo và môi trường tự nhiên. Đồng thời, cũng làm mất đi sự cân đối và sự hài hoà cần thiết giữa các vùng dân cư và các vùng kinh tế. Vậy thì, đô thị hóa nhất thiết phải được tiến hành đồng bộ ở cả vùng bị đô thị hoá và tại các lãnh thổ chịu tác động của quá trình đó.

Vai trò của quá trình đô thị hóa

Có thể nói quá trình đô thị hóa là đòn bẩy lớn nhất trong công cuộc mở cửa hội nhập của đất nước với các nền kinh tế phát triển trên toàn thế giới.

Tạo sức hút mạnh mẽ trong lĩnh vực đầu tư cơ sở hạ tầng trên phạm trong nước cũng như nước ngoài.

Mang đến hàng ngàn cơ hội nghề nghiệp cho các doanh nghiệp lớn nhỏ của cả nước. Giải quyết tình trạng thiếu việc làm cho người lao động trên cả nước. Ngoài ra, quá trình này cũng sẽ giúp cho người dân lao động tăng thu nhập.

Những hoạt động trước kia chưa thực sự phát triển hoặc chưa khai thác hết tiềm năng thì nay với quá trình đô thị hóa, các phương pháp tiên tiến khoa học nhất sẽ được đưa vào áp dụng nhằm khai thác tối đa tiềm năng cho ngành nghề dịch vụ đó.

Tạo nên một thị trường kinh tế mở, các chủ đầu tư có sân chơi lớn hơn thoải mái và tự do trong đầu tư, phát triển không bị phụ thuộc nhà nước. Bên cạnh đó quá trình đô thị hóa cũng tạo nên thị trường tiêu thụ hàng hóa lớn hơn và đa dạng hơn.

Lời kết

Trên đây là những thông tin tổng quan xoay quanh khái niệm quá trình đô thị hóa là gì cũng như vai trò và ảnh hưởng đô thị hóa. Hy vọng rằng với những chia sẻ này, bạn đọc đã tìm thấy những thông tin bổ ích và cần thiết cho mình.