Khối ngoại bán ròng dù triển vọng nâng hạng chứng khoán Việt Nam ngày càng rõ ràng

Trong những năm qua, chủ đề đầu tư được nhắc đi nhắc lại đó là “Hàng tỷ USD vốn ngoại sẽ đổ vào chứng khoán Việt Nam nếu được nâng hạng”. Câu chuyện phản ánh kỳ vọng lớn của nhà đầu tư vào việc thị trường chứng khoán Việt Nam sẽ sớm thu hút được khối ngoại trở lại, đặc biệt khi tiến trình nâng hạng đang được triển khai gấp rút.

Việc hệ thống KRX đi vào vận hành trong thời gian tới là cơ sở hạ tầng cần thiết để triển khai mô hình đối tác bù trừ trung tâm (CCP), từ đó giải quyết một trong những nút thắt trọng yếu của việc lên hạng là yêu cầu ký quỹ trước giao dịch. Với những nỗ lực của cơ quan quản lý trong thời gian qua, nhiều chuyên gia đánh giá kỳ vọng nâng hạng thị trường chứng khoán Việt Nam vào năm 2025 là khả thi.

Một số thống kê cho thấy, dòng vốn ngoại thường đến trước thời điểm chính thức nâng hạng khoảng 1-2 năm và thúc đẩy thị trường chứng khoán tăng mạnh. Đơn cử như thị trường chứng khoán Qatar tăng hơn 45% (T9/2013-T9/2014), Saudi Arabia tăng hơn 23% (T3/2017-T3/2018), Romania tăng hơn 18% từ (T9/2018-T9/2019). Do đó, giai đoạn 2023 - 2024 được giới đầu tư Việt Nam kỳ vọng là thời điểm vàng để đón đầu dòng vốn ngoại.

Xu hướng bán ròng của khối ngoại vẫn chưa có dấu hiệu dừng lại

Tuy nhiên, thực tế đang diễn ra lại không được như mong đợi, nhà đầu tư ngoại lại bán ròng triền miên trên thị trường chứng khoán Việt Nam. Cụ thể, khối ngoại đã bước sang tháng thứ 9 liên tiếp bán ròng trên HoSE với tổng giá trị lũy kế từ đầu tháng 4 tới nay lên tới hơn 25.000 tỷ đồng (xếp xỉ 1 tỷ USD). Thậm chí, xu hướng này vẫn chưa có dấu hiệu dừng lại và không loại trừ khả năng sẽ sớm xóa bỏ thành quả mua ròng mạnh của khối ngoại vào cuối năm ngoái.

Có thể thấy, giao dịch khối ngoại hiện tại không còn quá ảnh hưởng đến thị trường như trước, thậm chí trong một số giai đoạn có phần lép vế trước dòng tiền nội. Dù vậy, động thái bán ròng triền miên của nhà đầu tư ngoại chắc chắn sẽ ảnh hưởng đến tâm lý của nhà đầu tư trong nước. Bên cạnh đó, xu hướng này còn cho thấy sự thận trọng nhất định của khối ngoại vào thị trường chứng khoán Việt Nam dù triển vọng nâng hạng ngày càng rõ ràng.

Nâng hạng có lẽ mới chỉ là điều kiện cần

Không thể phủ nhận những tác động tích cực từ việc được các tổ chức như FTSE, MSCI nâng hạng lên thị trường mới nổi. Nền kinh tế Việt Nam nói chung và thị trường chứng khoán nói riêng có thể được hưởng lợi ở một số khía cạnh như tăng cường tính hội nhập toàn cầu, nâng tầm thị trường chứng khoán Việt Nam cũng như vị thế quốc gia, các doanh nghiệp có thêm nhiều cơ hội để tiếp cận với nhà đầu tư nước ngoài tiềm năng.

Tuy vậy, để thị trường chứng khoán Việt Nam thực sự hấp dẫn dòng vốn ngoại, việc nâng hạng có lẽ mới chỉ là điều kiện cần. Trên thực tế, nâng hạng chưa phải đích đến cuối cùng, vấn đề khó khăn nhất là phải tồn tại trong nhóm mới nổi đó. Có rất nhiều quốc gia khi được nâng hạng, nhưng chỉ sau 1 năm đã bị loại, nguyên nhân bởi không cạnh tranh được về mặt vốn hóa và thanh khoản của thị trường. Đây là 2 tiêu chí rất quan trọng.

Để thay đổi được xu hướng này, nâng hạng thị trường có lẽ vẫn chưa đủ

Thanh khoản có lẽ không phải vấn đề đáng lo ngại. Số liệu từ Bloomberg cho thấy, tỷ lệ giá trị giao dịch/vốn hóa bình quân phiên trên HoSE trong khoảng 6 tháng trở lại đây đạt xấp xỉ 0,3%. Đây là mức rất cao so với đa phần các thị trường phát triển khác như Mỹ (Dowjone, Nasdaq), Anh (FTSE 100), Đức (DAX) với đầy đủ các sản phẩm và giao dịch T0 đã được áp dụng từ lâu. Con số này “dư sức” đảm bảo tiêu chí thanh khoản ước tính theo ATVR (Annualized Traded Value Ratio) của MSCI cho thị trường phát triển (20%).

Đáng tiếc giao dịch sôi động không đồng nghĩa với sự đi lên về mặt vốn hóa. Những năm qua, dù nhiều lần “đi tàu lượn” nhưng VN-Index vẫn chưa thoát khỏi vùng 1.100 - 1.200 điểm, vốn hóa HoSE cũng dao động quanh vùng 170 - 200 tỷ USD và chưa thể bứt phá. Điều này phần nào cho thấy mức độ đầu tư ngày càng cao của thị trường chứng khoán Việt Nam. Nguyên nhân đến từ việc thiếu hụt dòng tiền đầu đầu tư dài hạn, trong đó nhà đầu tư nước ngoài đóng vai trò quan trọng.

Các giai đoạn khối ngoại mua ròng mạnh chủ yếu mang tính chất thời điểm, tranh thủ bắt đáy khi giá xuống thấp sau các nhịp rơi sâu của thị trường. Dòng tiền này đến ồ ạt, nhưng cũng rút nhanh chóng khiến chứng khoán Việt Nam thiếu động lực cho một “uptrend” bền vững. Theo đó, để thay đổi xu hướng này, nâng hạng thị trường có lẽ là chưa đủ.

Sự mất cân bằng giữa các nhóm ngành

Trong một diễn đàn đầu tư mới đây, ông Dominic Scriven, Chủ tịch Dragon Capital chia sẻ, khi trao đổi với nhóm nhà đầu tư nước ngoài trong khoảng 1 năm gần đây, họ không đề nghị miễn bỏ “room” sở hữu, không đặt nặng việc thị trường chứng khoán Việt Nam nâng hạng lên thị trường mới nổi của FTSE hay MSCI.

Vị Chủ tịch Dragon Capital lấy ví dụ, nếu JP Morgan đầu tư vào Việt Nam sẽ tiến hành giải ngân cho 10 quỹ đầu tư theo cùng một quy trình. Nếu chỉ có 2 đơn vị tham gia sẽ vi phạm nhưng nếu cả 10 quỹ tham gia, thì đòi hỏi sự đa dạng các nhóm ngành để đầu tư.

“Trong số 50 quỹ hưu trí của Mỹ đã sang Việt Nam lần thứ hai, chỉ có 3 quỹ rót vốn vào Việt Nam. Nếu quy mô quỹ lên tới 500 tỷ USD, làm sao mà họ đầu tư vào Việt Nam hiện giờ?”, ông Dominic Scriven nói.

Nâng hạng chưa chắc đã quan trọng bằng nâng chất lượng thị trường. Bên cạnh đó, một thực trạng đang diễn ra tại thị trường chứng khoán Việt Nam đó là sự mất cân bằng giữa các nhóm ngành. Có thể thấy, các cổ phiếu tài chính (ngân hàng, chứng khoán, bảo hiểm), bất động sản chiếm áp đảo về mặt số lượng cũng như tỷ trọng vốn hóa (khoảng 60% toàn thị trường). Đây đều là những nhóm ngành có tính chu kỳ cao và phụ thuộc nhiều vào tăng trưởng tín dụng.

Mặt khác, các lĩnh vực có khả năng tăng trưởng bền vững, ít rủi ro hơn như y tế, công nghệ, dược phẩm, bán lẻ, tiện ích,... lại chiếm tỷ trọng nhỏ với số lượng cổ phiếu khiêm tốn. Những nhóm ngành này thu hút sự quan tâm lớn của nhà đầu tư nước ngoài và thường được nhà đầu tư chấp nhận mức định giá cao. Theo đó, sự thiếu hụt này là một trong những rào cản khiến nhà đầu tư ngoại khó tiếp cận với thị trường chứng khoán Việt Nam.

Một thực trạng đang diễn ra tại thị trường chứng khoán Việt Nam là sự mất cân bằng giữa các nhóm ngành

Một phần nguyên nhân của sự mất cân bằng kéo dài nhiều năm qua là do hoạt động thoái vốn, cổ phần hóa doanh nghiệp Nhà nước diễn ra ảm đạm. Ngoài ra, việc số lượng các doanh nghiệp khối tư nhân có khả năng tạo ra sức ảnh hưởng lớn sẵn sàng lên sàn cũng không còn nhiều. Sau các giai đoạn bùng nổ hoạt động niêm yết mới 2008 - 2008 và 2016 - 2018, thị trường chứng khoán Việt Nam đã nhiều năm chưa ghi nhận “bom tấn” nào thực sự chất lượng.

Thiếu hàng hóa mới khiến việc đa dạng các sản phẩm đầu tư ngày càng trở nên khó khăn hơn. Danh mục của các quỹ đầu tư chủ động lớn đều là những gương mặt quen thuộc. Các bộ chỉ số tham chiếu cho các quỹ ETF cũng “na ná” nhau với cơ cấu chủ yếu bao gồm cổ phiếu ngân hàng, chứng khoán, bất động sản. Nhà đầu tư gần như không có lựa chọn khác, các mô hình quản lý tài sản cũng gặp thách thức trong việc phát triển dù được đánh giá là có tiềm năng lớn.

Được biết, thị trường chứng khoán Việt Nam hiện đang được 2 tổ chức xếp hạng thị trường là MSCI và FTSE Russell xếp vào Nhóm 3 - Thị trường cận biên. Riêng với FTSE Russell đã đưa Việt Nam vào danh sách nhóm chờ nâng hạng lên Nhóm 2 - Thị trường mới nổi. Ở kỳ đánh giá vào tháng 9/2023, tổ chức xếp hạng thị trường này tiếp tục giữ Việt Nam trong danh sách theo dõi nâng hạng lên thị trường mới nổi thứ cấp (Secondary Emerging market).

Trong báo cáo chiến lược thị trường mới cập nhật, Chứng khoán Yuanta cho rằng, VN-Index có dấu hiệu bước vào giai đoạn tích lũy trung hạn nên thị trường có thể ít biến động trong tháng 12. Ngoài ra, dòng tiền có thể sẽ phân hóa trong tháng cuối năm này nên các nhà đầu tư chú ý vào việc lựa chọn các nhóm cổ phiếu với tâm điểm là nhóm vốn hóa vừa và có mức tăng trưởng cao.

“Xu hướng dài hạn của thị trường chung vẫn duy trì ở mức tăng, nhưng xu hướng tăng vẫn chưa rõ ràng cho nên các nhà đầu tư dài hạn có thể tiếp tục duy trì vị thế mua và nắm giữ với tỷ trọng cổ phiếu ở mức 35 – 40% danh mục", Yuanta khuyến nghị.