Kháng thể từ vaccine và lần mắc trước có hiệu quả với biến chủng BA.5 mới?

Sau một thời gian dịch bệnh đã có đôi chút lắng xuống, nhiều nước châu  u lại tiếp tục chứng kiến sự bùng phát đợt dịch mới khi số ca nhiễm Covid-19 đã tăng cao trở lại. Theo cảnh báo của nhiều chuyên gia, dịch có thể bùng phát mạnh mẽ vào mùa hè năm nay. 

Theo như thống kê của Our World in Data, số ca mắc mới trung bình trong tuần này đã tăng lên ở hàng loạt các quốc gia như Pháp, Ý, Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha, Đan Mạch, Hà Lan và Hy Lạp. Trong đó, Bồ Đào Nha là quốc gia ghi nhận làn sóng dịch tăng mạnh mẽ nhất. 

Đáng chú ý, một trong số những nguyên nhân chủ yếu khiến làn sóng dịch bệnh bùng phát, gia tăng trở lại chính là sự lây lan nhanh chóng của 2 biến thể phụ BA.4 và BA.5. Trong cuộc họp diễn ra chiều 27/6 do Bộ Y tế tổ chức, ông Phan Trọng Lân, cục trưởng Cục Y tế dự phòng (Bộ Y tế), cho biết Việt Nam đã ghi nhận sự xâm nhập của biến thể phụ của dòng Omicron là BA.5.

Có thể trốn tránh khả năng miễn dịch

Thời điểm Omicron gia tăng ở Anh, các nhà nghiên cứu cũng đã phát hiện có nhiều người khỏi Covid-19 một thời gian sau đã bị tái nhiễm, thế nhưng đó là biến chủng mới. Theo ước tính của các chuyên gia, nguy cơ tái nhiễm với Omicron cao gấp 5 lần so với các biến chủng khác.

Được biết, những manh mối đầu tiên cho thấy chủng Omicron có thể trốn tránh khả năng miễn dịch là từ Nam Phi. Tại đây, các nhà khoa học ước tính có ít nhất 70% người nhân sẽ nhiễm Covid-19 vào một thời điểm nào đó trong đại dịch. Omicron cùng với các chủng phụ của nó cũng liên quan chủ yếu đến những hiện tượng tái mắc Covid-19 đang ngày càng phổ biến ở nhiều quốc gia trên thế giới. 

Tại Đan Mạch cũng xuất hiện kết quả tương tự. Tại quốc gia này, các nhà khoa học đã tiến hành so sánh hơn 2.200 hộ gia đình có người nhiễm Omicron cùng với khoảng 6.300 hộ nhiễm Delta. Kết quả cho thấy, Omicron có nguy cơ lây nhiễm cho những người ở chung nhà (dù đã tiêm 3 mũi) cao gấp 3,6 lần so với chủng Delta. Thế nhưng, điều đặc biệt ở chỗ, Omicron lại hầu như không lây nhiễm sang những người chưa được tiêm phòng. 

Để giải đáp thắc mắc, một số nhà khoa học đã tiến hành nghiên cứu kháng thể được tạo ra từ những người đã khỏi Covid-19. Họ nhận ra rằng, nếu như trộn chúng với biến chủng khác thì các kháng thể có thể làm tốt nhiệm vụ ngăn chặn quá trình virus lây nhiễm vào tế bào người. Tuy nhiên, khi họ trộn nó với Omicron, virus vẫn có thể xâm nhập được vào bên trong tế bào. Điều này đồng nghĩa với việc, đột biến Omicron tạo ra đã thay đổi hình dạng của protein gai, giúp virus xâm nhập tế bào trong cơ thể một cách tốt hơn.

Kết quả nghiên cứu trong phòng thí nghiệm đã được công bố trên tạp chí New England gần đây. Nghiên cứu này cũng cho thấy, những người bị nhiễm phiên bản gốc của Omicron có thể dễ dàng bị tái nhiễm BA.4 và BA.5, đặc biệt trong trường hợp những người này vẫn chưa được tiêm chủng.

Một nghiên cứu khác được công bố trên tạp chí Nature giữa tháng 6 vừa qua cũng phát hiện ra rằng, Omicron có thể tiến hóa đột biến để loại bỏ khả năng miễn dịch khi nhiễm BA.1. Điều này chứng tỏ, những loại vaccine có mũi tăng cường dựa trên BA.1 có thể sẽ không đạt được khả năng bảo vệ tốt khi chống lại các chủng Omicron phụ mới như BA.4, BA.5.

Chính vì thế, tiến sĩ Wesley Long, Bệnh viện Houston Methodist, Mỹ nhấn mạnh rằng, điều quan trọng là chúng ta cần hiểu việc tái mắc là tất yếu và không nên chủ quan hay hoảng sợ.

Cần điều chỉnh công thức khi tái tiêm vaccine

Sự xuất hiện của biến chủng phụ mới BA.5 khiến nhiều người lo lắng rằng, kháng thể từ vaccine cũng như những lần mắc trước đó liệu còn hiệu quả bảo vệ. Các nhà khoa học khẳng định, kháng thể từ vaccine cùng với những lần mắc trước vẫn có khả năng bảo vệ chúng ta khỏi nguy cơ bệnh nặng hoặc tử vong. Tuy nhiên, chúng không thể ngăn chặn được việc con người tái nhiễm thêm một lần nữa với chính chủng Omicron. 

Tuy nhiên, sau những chiến dịch tiêm chủng hàng loạt đã giúp cho kháng thể cộng đồng tăng lên rất nhiều. Điều này có thể thấy qua tình hình thực tế, khi mà biến chủng phụ mới BA.5 có tốc độ lây lan nhanh nhưng tỷ lệ bệnh nặng cũng như tử vong khá thấp.  

Để cải thiện phản ứng kháng thể, một số nhà sản xuất vaccine đang tiến hành chỉnh sửa công thức điều chế cho một biến chủng cụ thể. Một số nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, việc tiêm phòng đầy đủ cùng với một mũi nhắc lại giúp cơ thể có được khả năng mạnh mẽ chống lại Omicron, ít nhất là trong thời gian ngắn. Thực tế, nếu như không có những mũi tăng cường - tức là chỉ tiêm 2 liều cơ bản - thì vaccine Pfizer, Moderna sẽ cung cấp khả năng bảo vệ thấp hơn. Tuy nhiên, chúng vẫn giúp con người tránh khỏi nguy cơ mắc bệnh nặng do Omicron.

Trong quá trình nghiên cứu với những người đã tiêm đủ 2 mũi sau khi hỏi Covid-19, kháng thể của những người này có tác dụng bảo vệ, chống lại Omicron vô cùng mạnh mẽ. Không những thế, một số nghiên cứu ở các nước khác cũng cho ra nhiều kết quả về hiệu quả của 2 mũi tiêm chủng.

Cụ thể, ở Nam Phi, các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra rằng, tỷ lệ hiệu quả chống lại lây nhiễm Omicron đối với những người đã tiêm hai liều vaccine Pfizer-BioNTech chỉ là 33%. Còn đối với các biến chủng khác, hiệu quả của nó lên tới 80%.

Còn ở Anh, các nhà nghiên cứu cũng phát hiện, những người đã tiêm hai liều vaccine AstraZeneca không được bảo vệ khỏi biến chủng Omicron sau 6 tháng tiêm. Trong khi đó, hai liều Pfizer-BioNTech có hiệu quả chỉ ở mức 34%. Tuy nhiên, sau khi tiêm thêm một mũi tăng cường, hiệu quả của nó đã tăng lên 75%.

Tuy nhiên theo thời gian, các mũi tiêm tăng cường cũng dần mất đi hiệu quả. Một nghiên cứu ở Anh đã chỉ ra, các nhà khoa học phát hiện, việc tiêm mũi vaccine tăng cường sẽ giảm dần hiệu quả chống lại vấn đề lây nhiễm Omicron có triệu chứng sau 10 tuần.

Liên quan đến vấn đề này, bà Pavitra Roychoudhury - khoa Y học Phòng thí nghiệm và Bệnh học, Đại học Washington, Mỹ cho biết: “Việc tái tiêm vaccine Covid-19 là điều không thể tránh khỏi cho đến khi chúng ta có vaccine thế hệ mới hoặc biện pháp khác”. Có thể thấy, vaccine vẫn sẽ giúp con người có thể giảm nguy cơ mắc bệnh nặng cũng như nguy cơ tử vong. Tuy nhiên thời điểm hiện tại, yêu cầu điều chỉnh công thức là rất cấp thiết. Nguyên nhân bởi, vaccine hiện nay đều dựa vào chủng nCoV gốc - nguyên nhân gây bệnh cách đây hơn 3 năm chứ không phải chủng hiện tại.