Đồng Yên suy yếu đưa Nhật Bản đến thử thách

Nhà phân tích kinh tế Kaya Keiichi giải thích tình hình liên quan đến các vấn đề cơ cấu của nền kinh tế Nhật Bản

Bị mắc kẹt trong Giảm nhẹ định lượng

Đồng yên Nhật mất giá với tốc độ chưa từng có. Sau khi giao dịch ở mức 104 với USD vào đầu năm 2021, đồng yên bắt đầu suy yếu, xu hướng tăng nhanh vào năm 2022. Đến tháng 6, đồng yên đã xuống dưới 130 so với USD, mức thấp chưa từng thấy trong nhiều thập kỷ. Sự sụt giá này đang diễn ra với tốc độ nhanh chưa từng thấy trong những năm gần đây.

Lý do chính cho sự sụt giảm của đồng yên là sự khác biệt trong chính sách tiền tệ của Nhật Bản và Hoa Kỳ, cùng với kỳ vọng ngày càng tăng rằng chênh lệch lãi suất giữa hai quốc gia sắp mở rộng.

Kể từ cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008, các ngân hàng trung ương đã tích cực mua trái phiếu chính phủ và cung cấp thanh khoản cho thị trường thông qua việc nới lỏng định lượng. Ngoại trừ Nhật Bản, các chính sách như vậy đã có một số thành công và Cục Dự trữ Liên bang Hoa Kỳ đã chấm dứt chính sách QE của mình. Fed cũng đang tiến tới bình thường hóa chính sách tiền tệ của mình, chẳng hạn như bằng cách tăng lãi suất vào tháng 3 năm 2022.

Trong khi đó, Ngân hàng Trung ương Nhật Bản (BOJ) đang tiếp tục chính sách nới lỏng định lượng và không có dấu hiệu thay đổi lập trường tiền tệ của mình, ít nhất là ở thời điểm hiện tại. Thay vì thay đổi chính sách của mình, BOJ đang tham gia vào các hoạt động thị trường như hoạt động mua lãi suất cố định, trong đó nó ngăn chặn lãi suất bằng cách mua một số lượng không giới hạn trái phiếu chính phủ Nhật Bản khi lãi suất tăng lên trên một mức nhất định. Có vẻ như BOJ đã sẵn sàng để duy trì nới lỏng tiền tệ bằng bất kỳ phương tiện nào cần thiết.

Mặc dù Cục Dự trữ Liên bang Hoa Kỳ (Fed) chuyển sang thắt chặt để bình thường hóa chính sách của mình, BOJ dường như có ý định tiếp tục cung cấp lượng lớn thanh khoản để duy trì lãi suất thấp. Đương nhiên, điều này sẽ kéo theo sự sụt giá của đồng yên. Thật không may, xu hướng lạm phát toàn cầu đã tăng nhanh vào năm 2022, điều này đang thúc đẩy sự sụt giảm của đồng yên vẫn còn nhiều hơn.

"Sóng gió" với đồng Yên

Giá bắt đầu tăng vào nửa cuối năm 2021, được thúc đẩy bởi kỳ vọng về sự phục hồi kinh tế sau đại dịch COVID-19. Xung đột giữa Nga và Ukraine nổ ra vào tháng 2 năm 2022 sau đó đã khiến giá dầu thô và thực phẩm tăng lên.

Với việc người dân Mỹ nhạy cảm với giá cả tăng cao và các cuộc bầu cử giữa kỳ sắp diễn ra vào tháng 11, chính quyền của Tổng thống Joe Biden đã trở nên lo lắng về lạm phát. Giá xăng tăng hơn nữa rất có thể sẽ làm suy yếu sự ủng hộ của công chúng và việc kiểm soát lạm phát đã trở thành một vấn đề ưu tiên của Nhà Trắng. Thị trường hiện đang cho rằng Fed sẽ tăng lãi suất với tốc độ nhanh hơn. Nếu điều đó xảy ra, chênh lệch giữa lãi suất Nhật Bản và Mỹ sẽ ngày càng mở rộng, khiến việc bán đồng yên trở nên dễ dàng hơn nhiều.

Lãi suất của hai quốc gia đã khác nhau trước đó, và sự chênh lệch đó không nhất thiết dẫn đến việc bán đồng yên. Tại sao sự phân kỳ hiện tại lại gây ra sự sụt giá mạnh như vậy? Điều này được giải thích là do những thay đổi trong cấu trúc cơ bản của nền kinh tế Nhật Bản, dẫn đến giảm lượng mua đồng yên dựa trên nhu cầu thực tế.

Nền kinh tế sau chiến tranh của Nhật Bản về cơ bản được thúc đẩy bởi sự tăng trưởng do xuất khẩu dẫn đầu, với các tác nhân chính luôn là các ngành xuất khẩu. Các công ty bán sản phẩm ra nước ngoài với giá đô la cần thiết để đổi số đô la này thành yên để trả lương cho nhân viên trong nước của họ. Vì lý do này, nhu cầu của các nhà xuất khẩu bán đô la để lấy đồng yên là một sự hiện diện thường xuyên trong những năm xuất khẩu sôi động.

Tuy nhiên, kể từ những năm 1990, các ngành sản xuất của Nhật Bản đã phải vật lộn để chuyển sang các sản phẩm có giá trị gia tăng cao và họ đã bị buộc phải cạnh tranh về giá với Hàn Quốc, Đài Loan, Trung Quốc và các nền kinh tế mới nổi khác. Kết quả là, để cắt giảm chi phí, các công ty Nhật Bản đã chuyển cơ sở sản xuất của họ ra nước ngoài với tốc độ nhanh chóng, làm rỗng nền kinh tế Nhật Bản. Các khoản ngoại tệ thu được từ các công ty con ở nước ngoài này được họ giữ lại. Vì các khoản thu nhập như vậy không được chuyển về Nhật Bản, việc mua đồng yên dựa trên nhu cầu thực tế của các ngành xuất khẩu đã giảm trong những năm gần đây.

Thiệt hại tài chính cho các gia đình

Ngoài tác động từ lĩnh vực xuất khẩu, các nhà đầu tư nước ngoài không còn mua đồng yên. Nhật Bản đã từng là nền kinh tế lớn thứ hai thế giới, cho đến khi bị thay thế bởi Trung Quốc. Nhiều nhà đầu tư đã tìm cách giữ yên như một tài sản an toàn, chỉ đứng sau đồng bạc xanh. Điều này có nghĩa là luôn có một mức cầu nhất định để mua đồng yên. Tuy nhiên, với sự suy giảm vị thế toàn cầu của nền kinh tế Nhật Bản, nhu cầu như vậy cũng suy yếu. Sự biến mất của nhu cầu thực tế đối với việc mua đồng yên gần đây cùng với sự chênh lệch lãi suất Nhật-Mỹ ngày càng rộng, khiến đồng yên mất giá ngoài kỳ vọng.

Nói cách khác, sự giảm giá hiện tại của đồng yên chủ yếu được giải thích bởi các yếu tố cấu trúc và xuất phát từ nền kinh tế Nhật Bản đã trở nên trì trệ do sức cạnh tranh của các ngành xuất khẩu giảm sút. Hầu hết người dân Nhật Bản từng cho rằng đồng yên giảm giá là điều đáng hoan nghênh, đồng thời kêu gọi các chính sách gây ra sự suy yếu của đồng tiền này. Nhưng tình hình hiện tại đã hoàn toàn khác.

Yanai Tadashi - chủ tịch Fast Retailing, nhà điều hành chuỗi cửa hàng quần áo Uniqlo và là một trong những công ty hàng đầu của Nhật Bản - đã tuyên bố rằng không thu được gì từ việc đồng yên giảm giá. Ngay cả trong những năm xuất khẩu mạnh, đồng yên giảm giá là một yếu tố bất lợi cho các hộ gia đình, vì đồng tiền yếu hơn đồng nghĩa với giá hàng hóa nhập khẩu cao hơn. Tuy nhiên, tác động bất lợi này có xu hướng bị vượt qua bởi tác động tích cực đến thu nhập tăng của nền kinh tế xuất khẩu của Nhật Bản do đồng yên yếu hơn.

Tuy nhiên, trong những năm gần đây, bên cạnh lợi ích của việc đồng yên yếu đi không được thực hiện đầy đủ do khả năng cạnh tranh của các công ty Nhật Bản giảm, các sản phẩm nhập khẩu đã mở rộng ra bao gồm điện thoại thông minh, máy tính cá nhân và thiết bị điện gia dụng, cùng với thực phẩm và năng lượng. Trong trường hợp này, tài chính hộ gia đình là lĩnh vực của nền kinh tế Nhật Bản đang bị siết chặt đặc biệt bởi sự giảm giá của đồng yên.

Do sự yếu kém dai dẳng của tiêu dùng nội địa, các công ty Nhật Bản đã không thể chuyển chi phí nhập khẩu tăng vào giá của sản phẩm. Chỉ số giảm phát GDP (một chỉ báo về sự thay đổi giá cả tính bằng cách chia GDP danh nghĩa cho GDP thực) đã giảm xuống dưới 0 nhiều trong tháng 10 đến tháng 12 năm 2021. Nếu các công ty có thể chuyển giá nhập khẩu tăng lên giá sản phẩm, thì cầu giảm phát trong nước sẽ tăng lên, và chỉ số giảm phát GDP rộng hơn không đi sâu vào lãnh thổ tiêu cực. Chỉ số giảm phát GDP âm nhấn mạnh rằng các công ty đã không thể vượt qua việc tăng giá dưới dạng giá của hàng hóa sản xuất.

Gánh nặng trả lãi JGB ngày càng tăng

Thông thường, giá trị đồng tiền của một quốc gia sẽ có xu hướng phù hợp với các nguyên tắc cơ bản về kinh tế. Thông qua một quá trình giảm giá, tiền tệ sẽ đạt đến điểm cân bằng mới và cơ cấu công nghiệp sẽ điều chỉnh theo. Tuy nhiên, các trường hợp đặc biệt được áp dụng trong trường hợp của Nhật Bản, gây khó khăn cho việc đạt được điểm cân bằng thích hợp. Nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này là do chính phủ phải gánh một khoản nợ lớn.

Tiếp tục tuyên bố trên của mình, Yanai của Fast Retailing nhận định rằng việc đồng yên giảm giá thêm sẽ ảnh hưởng xấu đến tài chính của chính phủ Nhật Bản. Khoản nợ mà Nhật Bản nắm giữ hiện vào khoảng 1 triệu yên, một con số lớn hơn nhiều so với bất kỳ nền kinh tế tiên tiến nào khác. Mặc dù vậy, các khoản thanh toán lãi suất của chính phủ là không đáng kể do chính sách lãi suất bằng 0 mà BOJ đang duy trì. Tuy nhiên, lạm phát đang gia tăng trên toàn cầu và Nhật Bản sẽ không thể tránh khỏi những tác động của nó. Giá trong nước đang dần tăng lên bất chấp việc các công ty Nhật Bản gặp khó khăn trong việc chuyển giá nhập khẩu cao hơn cho người tiêu dùng. Chắc chắn rằng lãi suất sẽ chịu áp lực tăng trong thời gian tới. Nếu giá cả ở Nhật Bản tăng và lãi suất tăng lên ngang mức của Mỹ (2,8% vào tháng 4 năm 2022),

Với thời gian đáo hạn của trái phiếu chính phủ (TPCP) trung bình khoảng 9 năm, sẽ mất một vài năm trước khi các khoản thanh toán lãi suất của chính phủ tăng lên mức này. Tuy nhiên, tổng thu nhập từ thuế của Nhật Bản chỉ lên tới 57 nghìn tỷ yên. Nếu lãi suất ở Nhật Bản tăng lên ngang bằng với Hoa Kỳ, điều này có nghĩa là một nửa số thu thuế sẽ biến mất trong các khoản thanh toán lãi vay.

Nhật Bản cần lãnh đạo

Theo đó, BOJ không thể sẵn sàng tăng lãi suất, điều mà chính phủ không muốn trong bất kỳ trường hợp nào. Trong trường hợp này, BOJ sẽ buộc phải duy trì một chính sách tiền tệ phù hợp, điều này sẽ đẩy nhanh sự giảm giá của đồng yên.

Vì chính phủ Nhật Bản nắm giữ 1,1 tỷ Yên tài sản, nên khoản nợ 1 nghìn tỷ Yên không có khả năng gây lo ngại về rủi ro tín dụng. Tuy nhiên, một số tài sản do chính phủ nắm giữ bao gồm những tài sản không có giá trị hiệu quả và không có nhiều tài sản có thể bán được trên thị trường. Không mong muốn nợ chính phủ tăng thêm nữa, và phát hành hợp đồng ngân sách để bù đắp các hạn chế về ngân sách sẽ là một lựa chọn không rõ ràng.

Đương nhiên, lo ngại về việc trả lãi cao hơn sẽ đè nặng lên các biện pháp kích thích kinh tế và các chi tiêu tùy ý khác, vốn có khả năng làm giảm tiêu dùng hơn nữa. Rất có thể gánh nặng lãi suất ngày càng tăng của chính phủ cũng sẽ làm xấu đi thu nhập của doanh nghiệp và trở thành cơn gió cho các khoản vay mua nhà ở.

Chỉ có một sự lựa chọn cho Nhật Bản. Nó phải theo dõi tình hình tài khóa và hướng đi của nền kinh tế để duy trì sự cân bằng tổng thể trong khi nó tăng lãi suất theo từng giai đoạn. Tỷ lệ cao hơn đương nhiên sẽ đi kèm với đau đớn. Trong trường hợp này, mối quan tâm lớn nhất đối với Nhật Bản là sự thiếu ý chí mạnh mẽ trong giới chính trị để đối mặt với thực tế này và nỗ lực cải thiện tình hình.

Theo nippon.com