Dòng tiền chảy mạnh sang chứng khoán phái sinh, nhà đầu tư cẩn trọng rơi vào bi kịch "lỗ hai đầu"

Thanh khoản cổ phiếu lớn giờ chỉ còn là kỷ niệm

Thep Nhịp sống kinh tế, thanh khoản thị trường chứng khoán cơ sở liên tục giảm trong những ngày cuối tháng 4 và đầu tháng 5 khiến nhà đầu tư nhớ lại kỷ niệm về những phiên sôi nổi của thị trường chứng khoán trước đây. Những phiên giao dịch mà những cổ phiếu lớn như HPG, VPB giao dịch lên tới hơn 70 triệu cổ phiếu/phiên, TCB giao dịch hơn 50 triệu cổ phiếu/phiên hay cá biệt như STB còn chạm ngưỡng 100 triệu cổ phiếu/phiên, CTG hay MBB giao dịch 25-30 triệu cổ phiếu/phiên. 

Sau đỉnh cao, thanh khoản thị trường nay đã sụt giảm đáng kể, điển hình như phiên 5/5 vừa qua, HPG chỉ còn khớp lệnh được 13,8 triệu cổ phiếu, TCB khớp lệnh 4,8 triệu đơn vị, CTG thanh khoản 4,6 triệu cổ phiếu, MBB khá hơn khi đạt 6,9 triệu đơn vị, STB khớp lệnh 13,5 triệu cổ phiếu. Thậm chí như VPB vốn nổi tiếng là cổ phiếu ngân hàng thanh khoản cao thì nay cũng chỉ khớp được 10,6 triệu đơn vị.

Nếu như thời điểm đầu năm, các quỹ đầu tư/công ty chứng khoán hay nhiều nhà đầu tư còn hào hứng tin tưởng thị trường sẽ chinh phục mốc 1.600 - 1.800 điểm thì hiện tại không ít "chứng sĩ" đã cảm thấy mất hết niềm tin thuở ban đầu. Thị trường Việt Nam vẫn còn đó những ẩn số khó đoán và dường như giai đoạn dễ dàng đã qua đi.

Chuyên gia Phạm Lưu Hưng - Kinh tế trưởng Công ty Chứng khoán SSI cho rằng: "Trong xu hướng uptrend của thị trường hai năm qua, nhiều nhà đầu tư chưa từng trải qua một giai đoạn thị trường giảm quá sâu và kéo dài. Kể cả cú sụt giảm hơn 70 điểm vào hồi tháng 1/2021 thị trường cũng lấy lại thăng bằng rất nhanh. Do đó, nhiều nhà đầu tư hầu như không có ấn tượng xấu về thị trường mà chỉ toàn ký ức đẹp đẽ. Cuối cùng thứ giết chết chúng ta sẽ là kỷ niệm". 

Với một thị trường điều chỉnh, dòng tiền tìm đến những kênh trú ẩn mới thì giao dịch èo uột, thanh khoản thấp cũng là điều dễ hiểu. Thanh khoản của VN-Index hiện chỉ loanh quanh ở mức 13.000 - 15.000 tỷ/phiên bất kể tăng hay giảm mạnh. Tâm lý nhà đầu tư đã quá quen với việc thị trường sôi nổi trong 2 năm uptrend vừa qua nên dường như chưa quen với những phiên thanh khoản thấp của giai đoạn này.

Thanh khoản thị trường phái sinh tăng mạnh khi thị trường cơ sở trở nên "khó nhằn"

Nhiều chuyên gia chứng khoán cho rằng, sau đại dịch, cuộc sống "bình thường cũ" đã quay trở lại, du lịch bùng nổ, hoạt động sản xuất kinh doanh đã được nối lại sau thời gian đứt gãy. Dòng tiền nóng vào thị trường chứng khoán trong giai đoạn đại dịch do lãi suất thấp nay sẽ dần rút khỏi thị trường để sản xuất kinh doanh và các kênh đầu tư khác như bảo hiểm hay tiết kiệm ngân hàng,...

Đó là điều nhà đầu tư nhận thấy, song nhìn diễn biến trên sàn chứng khoán có thể thấy thanh khoản thị trường cơ sở giảm nhưng cùng lúc đó thanh khoản của thị trường phái sinh lại tăng vọt.

Thống kê cho thấy, kể từ khi thị trường chứng khoán điều chỉnh, số lượng hợp đồng phái sinh đã có xu hướng tăng, đặc biệt tăng mạnh vào cuối tháng 4 và đầu tháng 5, gấp đôi so với giai đoạn tháng 3 khi thị trường đang ở mức kỷ lục (bình quân tháng 3 khoảng 100.00-150.000 hợp đồng/phiên). 

Cụ thể, phiên 5/5 vừa qua, thị trường phái sinh ghi nhận giao dịch rất sôi động trái với cơ sở khi có tới 231.018 hợp đồng VN30F2205 được khớp lệnh. Số lượng hợp đồng mở (OI) lên tới 30.610 đơn vị. 

Kể từ ngày 22/4 đến nay, khối lượng hợp đồng tăng mạnh đạt trên 200.000 hợp đồng mỗi phiên. Đặc biệt phiên 26/4 số lượng hợp đồng đã tăng lên 384.319 hợp đồng, ngày 27/4 đạt 306.534 hợp đồng. Khối lượng hợp đồng từng phiên cuối tháng 4 tăng gấp đôi so với giai đoạn tháng 3 đã cho thấy sức hút của thị trường phái sinh.

Nhà đầu tư cẩn trọng rơi vào nghịch cảnh "lỗ hai đầu"

Dòng tiền tìm đến thị trường chứng khoán phái sinh trở nên sôi nổi trong giai đoạn này có thể lý giải như sau:

Thứ nhất, nhiều nhà đầu tư đã bán cổ phiếu cơ sở trong những nhịp giảm điểm vừa qua của thị trường. Sau đó, khi thị trường bật hồi trở lại khiến nhà đầu tư không còn vị thế, việc mua mới tiềm ẩn nhiều rủi ro khiến nhà đầu tư tìm đến thị trường chứng khoán phái sinh để giao dịch ngắn hạn trong lúc chờ cơ hội ở thị trường chứng khoán cơ sở với điểm mua vào hấp dẫn.

Thứ hai, quan sát thị trường gần đây sẽ thấy rất nhiều đội nhóm lớn dùng chứng khoán phái sinh để phòng hộ cho danh mục chứng khoán cơ sở. Đây cũng chính là ý nghĩa của thị trường chứng khoán phái sinh giúp nhà đầu tư phòng hộ rủi ro (Hedging). Chứng khoán phái sinh sẽ giúp nhà đầu tư bảo vệ danh mục đầu tư liên quan đến biến động giá của tài sản. 

Chẳng hạn, một nhà đầu tư đang nắm giữ lượng lớn cổ phiếu cơ sở tiềm năng nhưng dự báo cho thấy thị trường có chiều hướng tiêu cực nên danh mục cổ phiếu đó có khả năng gây thua lỗ trong ngắn hạn. Khi đó, bạn sẽ tính đến cách giảm tỷ trọng danh mục và mua lại khi thị trường tốt hơn. Tuy nhiên, đây không phải cách tối ưu vì nó tốn kém về mặt chi phí khi không mua lại được với mức giá hợp lý. Khi ấy, bạn có thể chọn kỹ thuật Hedge để phòng ngừa rủi ro cũng như bảo vệ danh mục đầu tư.

Với việc đầu tư vào sản phẩm Hợp đồng tương lai trong chứng khoán phái sinh, sản phẩm này cho phép bạn bán khống, kiếm được lợi nhuận khi thị trường chứng khoán cơ sở giảm điểm. Các nhà đầu tư coi đây là "tấm khiên" giúp bảo vệ danh mục đầu tư. Cụ thể, khi thị trường giảm điểm, hợp đồng tương lai sẽ mang đến lợi nhuận và bù  lại số tiền  thua lỗ từ danh mục đầu tư. Vậy nên, tính tổng thể thì nhà đầu tư sẽ không bị tác động nhiều lúc thị trường đang đà giảm điểm. 

Tuy nhiên, theo chuyên gia, việc đa số nhà đầu tư bị "kẹp hàng" hoặc đã cắt lỗ ở chứng khoán cơ sở chuyển sang giao dịch trên thị trường phái sinh để kiếm lợi nhuận ngắn hạn bù lỗ cho thị trường cơ sở có thể gặp phải rủi ro lỗ cả 2 bên cơ sở lẫn phái sinh. Theo đó, chỉ có 5% nhà đầu tư thắng trên thị trường phái sinh, còn lại 95% thua lỗ được cho là rất khốc liệt.

"Chỉ nên dùng chứng khoán phái sinh như một sản phẩm phòng hộ cho danh mục cơ sở nhưng cũng cần chọn điểm Long/Short phù hợp, còn lại vì kẹp hàng hay đã cắt lỗ chứng khoán cơ sở lại sang thị trường phái sinh thử vận may rủi nhà đầu tư có thể rơi vào nghịch cảnh lỗ cả cơ sở lẫn phái sinh",  chuyên gia cảnh báo.