Cuộc chiến khí đốt giữa Nga và EU: Liệu châu Âu có thể sống nếu thiếu năng lượng của Nga?
Sau khi Nga mở chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine và hồi cuối tháng 2, Liên minh châu Âu và Mỹ đã đưa ra hàng loạt các lệnh trừng phạt kinh tế khắc nghiệt nhằm vào Nga. Vào tuần trước, lượng khí đốt chảy qua đường ống dòng chảy phương Bắc 1 giảm còn 20% công suất. Đây là đường ống dẫn khí trực tiếp giữa Nga và Đức. Về cơ bản, dòng chảy khí đốt từ Nga tới các quốc gia EU ngày càng giảm đi.
Khí đốt của Nga đối với Châu Âu giống như một nguồn nhựa sống vì đây là năng lượng có thể cung cấp cho việc sưởi ấm, phát điện và đảm bảo các nhà máy hoạt động. Nga đáp ứng tới 40% nhu cầu khí đốt của toàn khu vực châu Âu trước chiến tranh xảy ra.
Trong bối cảnh đang phải vật lộn để xoay sở trong trường hợp Nga cắt khí đốt hoàn toàn, giới chức trách Châu Âu cho rằng Nga đang sử dụng khí đốt như một vũ khí để đối đầu với phương Tây. Về phía mình, Nga bác bỏ những cáo buộc đó và cho rằng việc giảm lượng khí đốt chảy qua đường ống là do yếu tố kỹ thuật không thể can thiệp và cũng do chính lệnh trừng phạt mà phương Tây áp đặt lên Nga.
Liên minh châu Âu đã thống nhất một kế hoạch chia khẩu phần khí đốt trong mùa đông vào tuần trước. Đây là một nỗ lực để vượt qua tình cảnh tiếp tục siết chặt khí đốt chảy đến châu Âu và thậm chí là cắt hoàn toàn lượng khí đốt tới khu vực này.
Vậy liệu châu Âu có thể sống nếu không có khí đốt của Nga?
Hãng tin AP đã điểm qua một số điều cơ bản nhất về cuộc chiến khí đốt giữa Nga và khu vực châu Âu như sau.
Dòng chảy khí đốt từ Nga tới châu Âu giảm như thế nào?
Vẫn chưa rõ về con số cụ thể khi nói đến mức độ giảm của dòng chảy khí đốt từ Nga tới Châu Âu. Tuy nhiên một điều chắc chắn rằng dòng chảy này đã giảm mạnh. Nga đã chỉ cung cấp theo các hợp đồng dài hạn và không bán khí đốt trên thị trường giao ngay từ trước cuộc chiến tranh giữa Nga và Ukraine.
Sau khi xung đột tại Ukraine xảy ra, Nga đã đình chỉ việc cung cấp khí đốt tới 6 quốc gia Châu Âu gồm Bulgaria, Phần Lan, Ba Lan, Đan Mạch, Hà Lan và mới nhất là Latvia vì lý do những nước này không chịu thanh toán bằng đồng rúp của Nga. Ngày 30.7, Nga cáo buộc Latvia vi phạm các điều kiện về mua hàng, tuy nhiên không nói cụ thể đó là vi phạm gì.
Bên cạnh đó, Nga cũng giảm nguồn cung khí đốt đối với 6 nước châu Âu khác. Trong đó Nga đã cắt giảm 80% lượng khí đốt tới Đức thông qua đường ống Nord Stream 1. Tại Đức, riêng công ty Shell Energy Europe đã bị Nga dừng hẳn việc cung cấp khí đốt.
Tại sao khí đốt Nga lại quan trọng với châu Âu?
Nga đáp ứng khoảng 40% nhu cầu tiêu thụ khí đốt của châu Âu trước chiến tranh. Tỷ trọng này hiện nay còn khoảng 15% đã khiến giá khí đốt tăng cao và làm tăng áp lực lớn đối với ngành công nghiệp tiêu thụ nhiều nhiên liệu trong khu vực. Không chỉ có công dụng phát điện và sưởi ấm, khí đốt còn được dùng trong nhiều quy trình mà đa số mọi người không bao giờ thấy, từ sản xuất ô tô đến luyện thép hay tiệt trùng sữa và bơ đến sản xuất chai lọ thủy tinh.
Ở một số trường hợp, các trang thiết bị dùng để xử lý thủy tinh hoặc kim loại ở trạng thái nóng chảy sẽ bị hỏng khi nguồn nhiệt bị tắt. Theo cảnh báo của các công ty ở châu Âu, họ không thể chuyển sang sử dụng các năng lượng khác như dầu và điện để phát nhiệt.
Do giá khí đốt tăng cao nên Châu Âu đã bị đẩy vào nguy cơ suy thoái kinh tế do lạm phát leo thang và người dùng buộc phải thắt chặt chi tiêu để có thể trang trải cuộc sống. Việc Nga cắt khí đốt hoàn toàn có thể là một đòn chí mạng đối với nền kinh tế vốn đang gặp những biến cố của châu Âu.
Mùa đông là giai đoạn cao điểm của việc sử dụng khí đốt hàng năm tại châu Âu. Bởi vậy hiện 27 quốc gia thành viên EU đang cố gắng lấp đầy kho dự trữ khí đốt trước khi mùa đông đến. Thế nhưng, dự trữ khí đốt của khu vực hiện mới đạt 65%, so với mục tiêu đạt 80% trước ngày 1/11.
Tìm hiểu về đường ống Nord Stream 1
Là đường ống dẫn khí đốt chạy ngầm dưới biển Baltic từ Nga tới Đức, Nord Stream 1 là đường ống mang theo khí đốt của Nga tới Đức. Nga giảm nguồn cung khí đốt thông qua đường ống này còn 20% với lý do 1 tuabin của đường ống đang được bảo dưỡng tại Canada nên chưa thể về tới nơi trong khi một tuabin khác cũng đang cần được sửa chữa do hỏng.
Người phát ngôn Dmitry Peskov của điện Kremlin nói: “Các hạn chế và trừng phạt áp đặt lên đất nước của chúng tôi khiến tình hình càng trở nên phức tạp”.
Trong khi đó các nhà lãnh đạo EU bác bỏ lý giải này của Nga. Theo Bộ trưởng Bộ Kinh tế Đức Robert Habeck, Moscow đang khuấy đảo sự bấp bênh và đẩy giá cả lên cao. Họ đang tìm cách phá sự hỗ trợ to lớn dành cho Ukraine và tạo ra sự chia rẽ trong khu vực EU.
Một số ước tính cho thấy để có thể dự trữ khí đốt đủ theo mục tiêu trước khi tới mùa đông, châu Âu cần tiết kiệm 12 tỷ mét khối khí đốt, tương đương 120 tàu chở khí hoá lỏng (LNG).
Bên cạnh Nord Stream 1, còn có 3 đường ống khác cũng cung cấp khí đốt từ Nga tới khu vực châu Âu. Tuy nhiên đường ống qua Ba Lan và Belarus đều đã không hoạt động. Trong khi đó, lượng khí đốt thông qua đường ống đi qua Ukraine và Slovakia cũng suy giảm trong bối cảnh chiến sự tiếp diễn. Đường ống còn lại mang khí đốt vào Bulgaria thông qua Thổ Nhĩ Kỳ.
Bên cạnh khí đốt từ Nga, châu Âu còn muốn nhập khẩu khí đốt thông qua các đường ống từ Bắc Phi, Na Uy và Azerbaijan.
Nga có mục đích gì trong cuộc chiến khí đốt?
Nga chứng kiến lượng xuất khẩu dầu thô và khí đốt giảm đáng kể so với thời điểm trước chiến tranh. Thế nhưng doanh thu từ xuất khẩu năng lượng của nước này lại tăng lên nhờ giá năng lượng tăng cao, theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA). Theo ước tính, trong 5 tháng kể từ đầu của cuộc chiến tranh, doanh thu từ xuất khẩu dầu thô và khí đốt của Nga tới Châu Âu đã tăng gấp đôi so với mức bình quân cùng kỳ những năm trước và đạt mức 95 tỷ USD. Thậm chí, so với kim ngạch xuất khẩu khí đốt Nga sang châu Âu trong toàn bộ mùa đông mỗi năm của những năm trước, con số này còn gấp 3 lần.
Do vậy, dù bị phương Tây thực hiện các lệnh trừng phạt nặng nề nhưng ngân sách của Nga vẫn rất dồi dào. Trong khi đó, phương Tây đang phải đối mặt với cuộc khủng hoảng năng lượng có thể buộc họ phải cắt giảm sự hỗ trợ đối với Ukraine và nhượng bộ Nga trên bàn đàm phán vì nguy cơ rơi vào suy thoái kinh tế.
Giám đốc điều hành Fatih Birol của IEA nhận định: “Nhìn vào những gì chúng ta thấy trong vòng một năm qua, sẽ là thiếu sự khôn ngoan nếu không đề cập đến khả năng Nga chấp nhận từ bỏ doanh thu của việc xuất khẩu khí đốt tới Châu Âu nhằm có được đòn bẩy chính trị”.
Châu Âu có thể làm những gì?
Vì lượng khí đốt của Nga ngày càng giảm đi nên EU đã chuyển sang sử dụng một loại năng lượng đắt đỏ hơn là khí hóa lỏng LNG mua từ Mỹ và Qatar. Đức đang tiến hành thúc đẩy việc xây dựng các cảng nhập khẩu khí hóa lỏng tại bờ biển Bắc nhưng sẽ phải mất tới vài năm để hoàn thành. Đức đang xây dựng 4 cảng nổi để tiếp nhận khí LNG và cảng đầu tiên có thể đi vào hoạt động vào cuối năm.
Tuy nhiên, chỉ có khí hóa lỏng thì không thể bù đắp được khoảng trống mà khí đốt của Nga để lại. Trong bối cảnh thị trường khí đốt thắt chặt, các cảng xuất khẩu khí hóa lỏng trên khắp thế giới đang vận hành tối đa công suất và khó có thể tăng thêm lượng xuất khẩu LNG. Một sự cố ở đâu đó cũng có thể khiến nguồn cung bị giảm đi, ví dụ như vụ nổ tại cảng khí đốt ở Freeport, Texas đã khiến cho nguồn cung của Châu Âu giảm 2,5% chỉ sau một đêm vì đây là cảng xuất khẩu khí đốt chủ yếu tới khu vực.
Bên cạnh đó, châu Âu còn phải đối đầu với Châu Á để có thể giành lấy nguồn LNG. Do đó, theo dự báo của các nhà phân tích của Capital Economics, giá khí đốt vẫn sẽ ở mức cao. Thậm chí là giá khí đốt ở Mỹ cũng có thể tăng mạnh vì Mỹ là một nước xuất khẩu khí hóa lỏng lớn cho dù đây là thị trường thường có sự cách li với phần còn lại của thế giới.
Bởi vậy, việc tăng sử dụng các nguồn năng lượng khác cùng với việc giảm tiêu thụ khí đốt là việc sống còn. Ví dụ như dự kiến Đức sẽ kéo dài thời gian sử dụng các nhà máy nhiệt điện chạy bằng than, thiết lập hệ thống đấu giá khí đốt để khuyến khích tiết kiệm cũng như cài đặt lại các bộ ổn nhiệt ở các tòa nhà công cộng.
Một dự thảo luật giảm 15% lượng tiêu thụ khí đốt trong khoảng thời gian từ tháng 8 năm nay đến tháng 3 năm sau đã được thống nhất bởi các bộ trưởng năng lượng EU. Nếu lượng khí đốt tiết kiệm vẫn không đủ, các biện pháp bắt buộc có thể sẽ được kích hoạt.
Các quốc gia châu Âu đang cố gắng để giành lấy nguồn cung năng lượng thay thế cho khí đốt của Nga. Mới đây, lãnh đạo Pháp, Italia và EU đã ký kết thỏa thuận với các đối tác tại Algeria, Azerbaijan và Các tiểu vương quốc Arab thống nhất (UAE) để nhập khẩu thêm khí đốt tự nhiên và khí hóa lỏng.
Người dân châu Âu sắp đối mặt với mùa đông giá lạnh?
Các chính phủ có dự định sẽ áp dụng việc chia khẩu phần khí đốt đối với doanh nghiệp trước tiên. Bởi vậy việc nhà dân, trường học hay bệnh viện tại châu Âu bị cắt giảm nhiệt sưởi trong mùa đông là khó xảy ra. Chính phủ Đức có thể cho phép chi phí gia tăng của khí đốt bị đẩy về phía khách hàng. Do đó, hóa đơn khí đốt của các nhà máy và người dùng có thể tăng cao.
Theo khuyến nghị của IEA, các quốc gia châu Âu nên kêu gọi người dân tiết kiệm khí đốt và chuẩn bị kế hoạch san sẻ khí đốt trong trường hợp khẩn cấp. Tuy nhiên, thời gian không chờ đợi châu Âu.
Ông Birol nói: “Để tránh những hậu quả tồi tệ có thể xảy ra từ phản ứng rời rạc và bất ổn, các nhà chức trách châu Âu cần phải chuẩn bị cho khả năng này ngay. Mùa đông này có thể là một bài kiểm tra chưa từng có trong lịch sử về sự đoàn kết của Châu Âu. Sự thất bại của bài kiểm tra sẽ vượt xa khỏi lĩnh vực năng lượng nên bài kiểm tra đó sẽ không được phép thất bại”.