Cần làm gì để nâng cao hiệu quả hoạt động xuất khẩu trái cây Việt Nam?

Chẳng hạn, bưởi da xanh và bưởi 5 roi là hai loại bưởi đầu tiên của Việt Nam được xúc tiến xuất khẩu tới thị trường Mỹ trong thời gian tới. Để đạt được kết quả tốt, bưởi Việt Nam phải trải qua quá trình 5 năm đàm phán, đòi hỏi sự chuẩn bị dày công và kỹ lưỡng của các doanh nghiệp, nhà vườn. Và cả những tiêu chuẩn khắt khe của Cục Bảo vệ thực vật và Cơ quan kiểm dịch động-thực vật của Mỹ.

Giám đốc khu vực của chương trình kiểm tra tại gốc APHIS - Bà Erica Grover cho hay: “Để xuất khẩu bưởi sang Mỹ, các vùng trồng cần được đăng ký mã số vùng trồng với Cục Bảo vệ thực vật và APHIS; Những lô hàng bưởi tươi phải qua xử lý chiếu xạ; Bưởi phải đóng gói tại cơ sở được chấp thuận bởi Cục Bảo vệ thực vật và Aphis”. 

“Những mã số vùng trồng cũng phải được kiểm tra, kiểm soát 6 sinh vật gây hại được đưa vào văn bản ký kết mà phía Mỹ quan tâm. Nói cách khác là chúng ta cần có phòng trừ và loại trừ những đối tượng đó trước khi xuất khẩu tới Mỹ” - Ông Hoàng Trung - Cục trưởng Cục Bảo vệ thực vật chia sẻ.

Phần lớn những loại trái cây của Việt Nam nhập khẩu vào Mỹ hiện nay chủ yếu bán ở các chợ và siêu thị châu Á. Riêng trái thanh long và mới nhất là quả vải đã có mặt tại một số chuỗi siêu thị dòng chính của Mỹ. Tuy nhiên, lượng trái cây tươi Việt Nam nhìn chung được bán ra tại Mỹ còn rất hạn chế so với tiềm năng cũng như nhu cầu trên thị trường. Nguyên nhân chủ yếu vì hạn chế về khả năng cạnh tranh. 

Đối thủ cạnh tranh chính của trái cây Việt Nam tại thị trường Mỹ là Trung Quốc và Mexico. Đây là hai quốc gia đã có nhiều kinh nghiệm, có chi phí vận chuyển thấp, hệ thống phân phối rộng khắp giúp giá thành cạnh tranh hơn. 

Đồng thời, các nước Trung và Nam Mỹ là những nơi có điều kiện khí hậu, đất đai phù hợp cho việc trồng những loại trái cây nhiệt đới với sản lượng và chất lượng cao; Áp dụng nghiêm túc quy trình canh tác đáp ứng tốt những tiêu chuẩn khắt khe của Mỹ, nhất là vệ sinh an toàn thực phẩm. Có thể nói, lợi thế của đối thủ cũng là hạn chế của trái cây Việt Nam. 

Tuy có giá bán cao hơn, nhưng chất lượng sản phẩm tốt và ngon hơn - đây là điểm mà trái cây tươi Việt Nam duy trì tại thị trường Mỹ. Nhưng làm sao có thể tăng sản lượng trong dài hạn? 

Trao đổi cùng một số chuyên gia của Mỹ, Việt Nam cần trú trọng hơn vào một số điểm sau: Một là tiếp tục thúc đẩy quy hoạch vùng trồng hướng tới thị trường nhằm đảm bảo trái cây Việt Nam được trồng, thu hoạch, xử lý sau thu hoạch, đóng gói đúng quy trình, tiêu chuẩn và yêu cầu của thị trường Mỹ. Từ đó sẽ đảm bảo ổn định về chất lượng, sản lượng và uy tín đối với các nhà nhập khẩu và người tiêu dùng Mỹ.

Hai là xây dựng chuỗi liên kết hài hòa và chặt chẽ giữa người trồng và các doanh nghiệp thu mua, vận chuyển, nhập khẩu, phân phối để rút ngắn thời gian, đảm bảo hoa quả giữ chất lượng, giảm thiểu chi phí vận chuyển - đây là yếu tố đẩy giá thành trái cây Việt Nam tăng cao tại Mỹ, khó có thể cạnh tranh. 

Ba là, đẩy mạnh hoạt động truyền thông, quảng bá trên địa bàn Mỹ thông qua việc tổ chức thêm sự kiện, tham gia trưng bày, giới thiệu sản phẩm tại những vùng trọng điểm; Chú trọng tới phương thức quảng bá qua mạng xã hội vì đây là cách tiếp cận khách hàng trực tiếp, nhanh chóng và chi phí phù hợp. 

Ngoài thị trường Mỹ, Việt Nam còn có 12 loại trái cây đã tiếp cận được các thị trường cao cấp, khó tính như Nhật Bản, châu Âu. Để thâm nhập những thị trường này, mỗi loại trái cây của Việt Nam phải mất từ 7 - 10 năm để đàm phán. Khó khăn rất lớn nhưng các doanh nghiệp Việt đã có những bài học đắt giá khi không giữ được thị trường. Cũng tức là công sức đàm phán bao năm qua “đổ sông đổ biển”. 

Chẳng hạn như bài học từ quả vú sữa Lò Rèn. Sau khi loại quả này vươn ra khỏi thị trường trong nước, xuất khẩu thành công sang Nga thì tới năm 2017 tiếp tục được xuất khẩu sang Mỹ. Với 2 tấn vú sữa Lò Rèn được xuất khẩu tới Mỹ khi đó đã mở ra nhiều hy vọng lớn cho nông dân Việt Nam. 

Nhưng tới nay sau 5 năm, diện tích vú sữa Lò Rèn lại bị thu hẹp dần. Nguyên do một phần là vì cách thức lựa chọn trái đạt chuẩn xuất khẩu quá kỹ. Trung bình cứ 200kg vú sữa tại vườn lại chỉ lấy được 1/4. Nhiều nông dân buộc phải chấm dứt hợp đồng với công ty thu mua vú sữa xuất khẩu để bán lại cho thương lái địa phương. Giá bán tuy không cao nhưng bù lại, phía thương lái ít kén chọn trái hơn.

Theo thời gian, giá trị kinh tế của vú sữa đã không đảm bảo như những loại trái cây khác, nông dân cũng đốn bỏ. Diện tích vú sữa lò rèn tại xã Vĩnh Kim, Tiền Giang trước đó từ gần 300ha giảm xuống còn 20ha. Từ loại quả đình đám trong xuất khẩu, vú sữa Lò Rèn hiện có nguy cơ bị xóa sổ ngay tại mảnh đất nó đã sinh ra. 

Để không rơi vào tình trạng kỳ vọng ban đầu rất cao nhưng sau lại lặng lẽ bỏ thị trường như trường hợp ví sữa Lò Rèn thì cần có những giải pháp dài hạn cho việc xuất khẩu trái cây tươi Việt Nam. 

Về vấn đề này, Phó Cục trưởng Cục Chế biến và Phát triển Thị trường nông sản, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn - Lê Thanh Hòa đã có những phân tích và bình luận chi tiết tại chương trình Vấn đề hôm nay.